Þjóðviljinn - 26.09.1981, Síða 11

Helgin 26. — 27. september 1981 ÞJÓÐVILJINN — SIÐA 11
Inga Dóra Björnsdóttir mannfræðingur:
Á hugtakið kvenna-
menning rétt á sér?
I grein.sem birtisti helgarblaði
Þjóðviljans 15.—16. ágúst siðast-
liðinn, heldur Halkiór Stefánsson
mannfræðingur þvi fram að hug-
takiö kvennamenning sé vægast
sagt villandi og eigi engan rétt á
sér. Mali sinu til stuönings vitnar
hann i hinar mörgu mislukkuðu
tilraunir mannfræðinga að skil-
greina hugtakið menning, og seg-
ir að svo sé komið innan mann-
fræðinnar f dag, að hugtakið
menning „tákni svona hérumbil
allt og ekki neitt”.
1 skýrri og skorinorðri grein
viku síðar gerði Sigriður Krist-
mundsdóttir mannfræöingur at-
hugasemdir við fullyrðingar
Halldórs. bar bendir hiln rétti-
lega á, að hugtakið menning er
ekki aðeins ifullu gildi, heldur og
eitt af grundvallarhugtökum
mannfræðinnar.
1 lok greinar sinnar óskar
Sigriöur eftir þvi, að hið umdeilda
hugtak kvennamenning hljóti
nánari umfjöllun „áöur en það er
hafið á loft í nafni jafnréttisbar-
áttu eða þvi kastað á dyr sem
öfugmæli”.
Hugtakið menning
Hugtakið menning gegnir þvi
Hlutverki innan mannfræðinnar i
dag að vera leiðandi. Eins og
Sigriður benti á fer merking hug-
taksins yfirleitt eftir þvi hvaða
vandamálum viðkomandi fræði-
maður er að velta fyrir sér og
hvaða spumingum hann er að
leita svara við hverju sinni.
Eitt af þeim spursmálum, sem
mannfræðingar hafa velt fyrir sér
undanfarna áratugi er „heims-
mynd” hinna ýmsu þjóða, þjóðar-
brotaog stétta. Heimsmynd, sem
hefur að geyma skynjun fólks og
hugmyndir um umheiminn, sem
mótast hafa af sögu þeirra, þekk-
ingu; reynslu og stööu. Þessir
þættir setja siðan mark sitt á
tungutak fólks, athafnir þess,
hvers þaö telur sig geta vænst af
lifinu og hvaða kröfur það gerir til
samfélagsins.
Menningarleg eindtun
Rannsóknir, sem hafa haft áö-
urnefnda skilgreiningu á hugtak-
inu menning að leiðarljósi hafa
leitt margt nýstárlegt i ljós. Þær
hafa meðal annars sýnt fram á að
oft gætir mikils menningarlegs
munar milli félagshópa, sem tala
sömu tungu og eiga að heita þjóð.
Gott dæmi um rannsókn, sem
sýndi fram á menningarlegan
mun stétta er rannsókn franska
fræðimannsinsPierre Bourdieu á
menntakerfinu i Frakklandi.
Hann komst að þeirri niöurstöðu,
að hvorki fjárhagslegtné lagalegt
misrétti eittog sér ráöi,aðsvo fá-
ir afkomendur verkamanna og
annars láglaunafólks ljúki há-
skólanámi i Frakklandi. Orsak-
irnar eru ekki siður menningar-
legar. Þvi er nefnilega þannig
fariö að menntun í æðri skólum
Frakklands byggist eingöngu á
menningu yfirstéttarinnar. Börn,
sem alin eru upp við tungutak og
hugmyndaheim rikjandi stétta,
eiga tiltölulega auðvelt meö að
komast þar i gegn. Afkomendur
verkamanna og annars láglauna-
fólks heltast flestir úr lestinni,
þar sem þeir hafa hvorki full-
an skilning á hugsunarhætti né
vald á máli hinna rikjandi stétta.
Bordieu heldur þvi fram að
þráttfyrir boðskap sinn urti frelsi,
jafnrétti og bræöralag, þá einoki
yfirstéttin visvitandi æöri skóla
Frakklands á þennan hátt og tak-
istþar meö aö viðhalda rikjandi
þjöðskipulagi. Því aðeins þeir,
sem lokiö hafa háskólanámi ( og
þá helst frá hinum svo kölluöum
Écoles) komast i æöri stööur, fá
aögang að fjölmiðlum og listum.
Varla þarf að taka fram i þessu
sambandi aö meiri hluti þeirra,
sem ráða rikjum innan franska
menntakerfisins og þjóöfélagsins
i heild, eru karlmenn.
Menning
minnihlutahópa
og kvennamenning
Rannsóknir af þessu tagi hafa
einnig sýnt aö hinir ýmsu minni-
hlutahópar búa oft að rikri sögu
og menningu, þó önnur sé en sú,
sem talin er sú eina „sanna og
rétta”. Verk mannfræðinga
(félagsfræðinga, sagnfræðinga)
hafa oft styrkt sjálfsvitund þess-
ara hópa og markað upphaf á
baráttu fyrir auknum réttindum
og bættum kjörum.
Kannanir þessar hafa þó ekki
aðeins sýnt að menningarlegs
munar gætir á milli stétta. Þær
iiafa lika leitt i ljós að hans gætir
oft milli kynja innan sömu stétta
og þjóðarbrota.
Rannsóknir, sem leitast hafa
við aö varpa ljdsi á heimsmynd
kvenna hafa sýnt aö hún er oft
frábrugöin heimsmynd karla. Að
saga kvenna, reynsla og þekking
hefur að mörgu leyti mótast af
öörum öflum en karla. — Eða, i
stuttu málisagt.þærhafasýntog
sannað aö til er menning, sem
með fullum rétti má kalla
„kvennamenningu”.
Inga Dóra Björnsdóttir
Frá þvi fyrir aldamótin siðustu
börðust islenskar konur ötullega
fyrir auknum réttindum og unnu
marga sigra. Þær fengu kosn-
ingarétt og rétt til að taka þátt i
stjórn landsins. Þeim er veittur
aðgangur aö æöriskólum og rétt-
ur til aö gegna opinberum em-
bættum. En hver er staða kvenna
i dag? Þó að mikill fjöldi þeirra
ljúki háskólaprófi árlega eru þær
fáar, sem sitja i opinberum em-
bættum og enn færri við stjórn
landsins.
Orsakimar fyrir þvi, að konur
hafa ekki náö lengra þrátt fyrir
alla lagabókstafi, eru bæði flókn-
ar og margslungnar. Ein þeirra
er að minu mati sú, að konur
efuðust aldrei um réttmæti rikj-
andi menningar og leikreglur
þær, sem á henni byggðust. Fyrir
vikið stóöu þær álika vel aö vigi i
riki karlmanna og afkomendur
franskra verkamanna í æðri skól-
um Frakklands. Aöeins hámennt-
aðar, kjarkmiklar konur, sem
nutu einstaks stuönings og hvatn-
ingar lögðu á sig að gerast karl-
menn i kvennmannsklæöum.
Flestar sátu heima og sitja enn.
Hugtakið k venna-
menning öfugmæli?
Vitneskjan um að til er sérstök
kvennamenning er einn af mikil-
vægustu lifgjöfum jafnréttisbar-
áttunnar i dag. Hún hefur ekki að-
eins styrkt sjálfsvitund kvenna,
heldur einnig gert konum betur
ljóst, af hverju þrátt fyrir alla
lagabókstafi þær hafa átt svo
erfittuppdráttar i riki karla. Þaö
sem er þó mikilvægara, er að
konur geta nú i ljósi þessara
rannsókna krafist að fullt tillit sé
tekiö til leikreglna þeirra og að
sagaþeirra og menning fái jafnan
sess i þjóöarvitundinni og menn-
ing og saga, sem mótuð hefur
verið af karlmönnum. Og siðast
en ekki sist að reynsla þeirra og
þekking verði talin jafn mikilvæg
við stjórn landsins og reynsla og
þekking karlmanna.
Það verður ekki fyrr en karl-
menn fara aö taka þátt i hefö-
bundnum störfum kvenna til
jafns við konur, sem hugtakið
kvennamenning verður aö öfug-
mæli i jafnréttisbaráttunni (þó
það verði áfram fullgilt sögulegt
hugtak). Og þaö verður ekki fyrr
en konur fara að taka þátt til
jafns við karlmenn i hefðbundn-
um störfum þeirra, sem hin rikj-
andi menning getur til fulls talist
sameign kynjanna. — En eins og
málin standa i dag, á hugtakið
kvennamenning ekki aðeins full-
an réttá sér, heldur er það fiitt af
mikilvægustu vopnum kvenna i
baráttunni fyrir auknu jafnrétti.
Að gefnu tilefni
Að gefnu tilefni vil ég taka það
fram, aö það er alls ekki skoðun
min, að menning kvenna sé á
nokkurn hátt „göfugri” eða
„æðri” en menning karla. Og, ef
konur komist til valda muni ald-
ingarðurinn Eden verða endur-
reistur hér á jörö.
Það er hins vegar tnl min og
sannfæring, ef konur verða jafn
virkar v-iö stjóm landsins og karl-
menn muni meira tillit veröa tek-
iötilmálefna og þarfa kvenna. Ef
menn trúa því, að aukið jafnrétti
innan þjóðfélagsins komi ölhim til
góöa, þá mun hagur karlmanna
einnig batna.
Tucson, Arizona
6. september 1981
GOLF
JETTA
PASSAT
AUDI 100
Um helgina verður bílasýning hjá Heklu hf. að Laugavegi 170—172, þar sem sýndar verða
1982 árgerðirnar af Volkswagen og Audi.
Opnunartímar:
Laugardagur, frá kl. 10.00—18.00 Sunnudagur, frá kl. 13.00—18.00
NÝJIR BÍLAR • BETRI BÚNAÐUR • BETRIVERÐ
Komið, skoðið og reynsluakið Vestur þýskum „TOPP KLASSA" bílum
IhIHEKIAHF
J Laugavegi 170 -172 Sími 21240