Þjóðviljinn - 14.11.1981, Síða 3

Helgin 14.—15. nóvember 1981 ÞJÓÐYILJINN — StÐA 3
Bergsveinn Skúlason skrifar:
Margir munu kannast viö þann
leik barna og unglinga, að flytja
kerlingar eöa fleyta kerlingum.
Hann var i þvi fólginn, aö taka
litlar steinflísar — lófastórar,
gjarnan minni — i fjörunni eöa
viö vatnsborö tjarna, kasta þeim
af hendi Ut á vatnsflötinn þegar
hann var lygn og sléttur, á þann
hátt, aöþær skylíuflatar á vatniö,
hrykkju upp aftur eftir að hafa
snert vatnið i fyrsta skipti, og
héldu þvi áfram með nokkru
millibili meöan afiiö entist sem
þeim var gefið i fararnesti af
þeim sem kastaði. Þetta hét, aö
fleyta kerlingum eða aö flytja
kerlingar.
Engin takmörk voru fyrir þvi,
hve margir gátu tekið þátt i þess-
um leik. En sá þóttist mestur
maðurinn, sigurvegari I leiknum,
sem flestum kerlingum gat fleytt
frá landi og sem lengst. En þaö
hét kerlingihvert skipti, sem flis-
in snerti vatnsflötinn og lyftist
ifl?p af honum aftur þangað til hUn
sökk.
Til þessa leiks þurfti nokkurt
afl, en einkum æfingu og lag.
Ekki veit ég af hverju leikurinn
hét svo, eða hvers vegna honum
var gefið þetta nafn. En geta
mætti þess til, aö flökku-og föru-
kerlingum fyrrri alda hafi ekki
þótt hæfa veglegri eöa buröa-
meiri farkostur, og litill skaöi
skeöur þótt þær næöu hvergi
landi.
E n hvað sem þvi liöur, var leik-
urinn vel þekktur i Breiðafjaröar-
eyjum þegar ég var strákur aö al-
Vitanlega reyndu sjófarendur
að forðast holgráfnar rastir i
lengstu lög, einkum reyndir og
rosknir formenn. Stundum kom-
ust þeir þó ekki hjá þvi að fara
þær, þar sem sund.voru þröng og
ekki á aörar leiöar aö venda. —
Aörir gerðu sér aö leik að sigla
þær. Léku þaö sem Iþrótt.san fá-
um hentaöi að taka þátt i.
Stærri áraskipum, t.d. áttær-
ingum, voru slikar rastir ekki
ýkja hættulegar. Þeir báru af
eina slettu, eitt skakkafall, þótt
inn kæmi, væru þeir ekki þraut-
hlaönir.
Smærri bátum, einkum flat-
botna borðlágum skektum, gátu
þær reynst hættulegri, ef ekki var
eöa minna á lofti. Einkum var
þaö miöjan á kjölnum sem oftast
loftaöi undir. Sjórinn nam þá aö-
eins skut og barka, enda varð
vandlega aö gæta þess, aö stýriö
misstialdreisjó. Efþaö kom fyr-
ir, gat stefnu bátsins geigaö, hon-
um slegið flötum, og þurfti þá
ekki aö leikslokum aö spyrja.
En þaö var fleira sem varast
þurfti. Báturinn máttiheldur ekki
skera sig dýpra ofan I bárufald-
ana en svo, aö efsti hluti þeirra
næmi viö efri brún skjólborös eöa
hástokks. Aöeins rykiö úr efsta
hluta þeirra mátti koma inn. Litl-
ar skektur afbáru ekki meira.
Þær máttu ekki þyngjast aö mun.
Þvi' gat dragreipismaöurinn
stjómaö engu siður en sá sem
stýrði. Hann gat hækkaö segliö
litiö eitt, væri þaö ekki i fullu tré,
sem sjaldnast var. Lyfti þaö þá
bátnum. Verkaði eins og loftbelg-
ur. Hækkiö þið seglin! stendur
þar. Matthias vissi hvaö hann
söng. Best var þvi, aö dragreipis-
maöurinn væri svo æföur i faginu,
aö formaöurinn þyrfti sem
minnst aö segja honum til. Til
þess gafst honum oft ekki tóm.
Vissulega var þetta tveggja
manna iþrótt, þótt ekki muni hafa
sakaö.aö sá þriðjiværiaöskvetta
úr trogi, ef með þurfti.
Ekki hentaöi þessi sigling öör-
um en þaulvönum bátasjómönn-
um, og óvist aö hún hafi nokkurn
tlma haft hagnýta þýðingu. En
hún var til, og gott aö vita af
henni.
Einkum mun hún hafa veriö
Að fleyta kerlingum
— að flytja kerlingar
ast þar upp, og þótti þá ekkert
nýjabrum aö honum. Af likum og
oröspori mátti ráða, að hann væri
jafn gamall mannanna börnum á
þeim slóðum.
Og leikurinn barst frá tjörnun-
um, meö þeim sem ólust þar upp,
út á viðari vettvang. Nafniö var
viöhaft um hæpna glannalega
siglingu meö þverseglum á litlum
skektum i úfnum straumröstum.
Og skal nú leitast við aö lýsa
slikri siglingu, þótt af vanþekk-
ingu sé. — Sjálfur sá ég hana
aldrei né tók þátt i henni. Hún
mm alveg hafa horfiö af miðun-
um með breyttum seglabúnaði.
Straumar og rastirnar sem
myndast i' hinum viöáttumikla
Breiðafiröi, eru óii'kar og með
ýmsum hætti. Sumar eru breiðar
og lygnar, leggja undir sig heila
flóa og breiða fjarðarkjafta, svo
litt verða menn þeirra varir. Aðr-
ar eru þvengmjóar, eins og snúð-
haröur illa snúinn strengur. Þeyt-
ast um mjó sund milli skerja og
eyja, og geta þá orðið litt færar
bátum eður ei, nema á liggjanda
flóðs og fjöru.
í þeim röstum eða strengjum
sem bannig myndast, vaxa ekki
þrekvaxnar, bakbreiðar ábúðar-
miklar öldur, likar þeim sem
Grimur Thomsen segir góu-
storminn elta umi tslandshaf,
heldur risa þar grannvaxnar upp-
typptar bárur i fárra metra hæð,
hver gegn annarri eins og reiðar
kerlingar i þjóðsögum, og
hreykja hvi'tum hártjásunum i
allar áttir, án nokkurs markmiðs
eða stefnu.
Milli þeirra myndast þvi ekki
öldudalir eöa hálsar, fyrir slikar
lautirerekki rúm, heldur krapp-
ar lautireða bollar.sem geta orö-
ið býsna djúpar. Er þá sagt að
rastirnar séu holgrafnar.
Þegarsvo varkomið, var illtað
fara um þær og verja bát ágjöf á
venjulegan hátt. Enginn gat vitaö
hvar næsta bára reis né hvar hún
hneig. HUn var óútreiknanleg,
stefnuiaus. Hún gat alveg eins
risið og fallið afturyfir sig, gegn
straumi og stormi, þegár sist
varði, enda áttu þær höfuðskepn-
urekki samleið þegar þannig stóð
á, eða þá bara slett sér til hliðar,
þegar minnst varði. Vwu þaö
nefnd skakkaföll.
æfður maður við stýri og drag-
reipi. Og þó. Þaö var einkum á
slikum bátum sem iþróttin var
iðkuð.
En I hverju var þá iþróttin fólg-
in, þegar leikurinn hafði borist af
lygnum tjörnum og vogum, þar
sem fleytt var steindauöum stein-
flisum og leikslokin voru fyrir-
fram ráöin, út á ólgandi rastir,
þar sem fleyttvar litlum skektum
með lifandi mönnum?
í stuttu máli var hún fólgin i
þvi, að halda bátnum á bárutopp-
unum, láta hann aldrei siga eða
falla ofan i lautir eða bolla sem
mynduðust milli toppanna. Sigl-
ingin skyldi vera svo djörf, ferðin
á bátnum svo mikil, að hann hent-
ist á milli bárutoppanna meira
iðkuö sem iþrótt af sjóhundum
sem ekki kunnu að hræðast reiðar
rastir. Hvergi hef ég séð hennar
getið, en ómögulega má hún falla
niður úr breiðfirskri siglinga-
sögu. —■
Það sem hér aö framan er sagt,
er einkum haft eftir tveimur
merkum Breiöfiröingum, og skal
ég nefna báöa, þótt gengnir séu
þeir til feðra sinna i betra heimi,
og eflaust hættir að glima viö all-
ar rastir. — Enginn má þó ætla,
að nokkur setning i frásögninni sé
orörétt eftir þeim höfö. Þvi' fer
fjarri. Enda langt siðan ég hlust-
aði á sögur þeirra.
Annar var Eyjólfur Eyjólfsson,
er lengi bjó I Bjarneyjum. Hann
sagöist hafa verið með að sigla
Kringlu, straumröst er rennur
um Æöarskerssund noröan
Bjarneyja inn á fjöröinn, I álika
ham og að framan er lýst. Ekki
man ég hvað hann nefndi for-
manninn, en rámar þó I, aö hann
nefndi Sigurö storm I þvi sam-
bandi. Þann sem hafði bárumar
aö viðmælendum sinum þegar
þær sóttu sem fastast aö.
Hinn maöurinn var Guömundur
Bersteinsson kaupmaöur i' Flat-
ey. Hann sagðist hafa verið með
Pétri Hafliöasyni frá Svefneyj-
um, að fleyta kerlingum á litiUi
skektu frá Hrólfskletti út i Hafn-
arsundiö viö Flatey i noröan rok-
veðri og stórstraums aöfalli, til
lifhafnar viö Flatey. Pétur stýrði
en Guömundur hélt dragreipinu.
Hann sagði að svona sigling væri
vel framkvæmanleg, ef ekki
skorti áræði og örugga stjórn. Og
hvorugt skorti þá félaga.
Pétur þótti nokkuö áræöinn og
galgopalegur sjómaöur á yngri
árum sinum, en afburöa stjórnari
opinna báta, svo sem veriö hafði
Hafliöi faöir hans. —
Gubmundur fullyrti, þegar ég
heyrði hann segja frá þessari
siglingu þeirra Péturs, aö ekki
hafði hún verið neitt einsdæmi.
Hann vissi ekki betur en fleiri
ungir Breiöfirðingar hefðu fram
að þeim tima stundaö þennan
gamla leik frá bernsku. Gert
hana að iþrótt, og þeir djörfustu
valið rastirnar að leikvelli.
^KAUPFQMHD