Þjóðviljinn - 05.12.1981, Blaðsíða 9

sunnudagspistill
Eins og mörgum mun kunnugt er það siður að
senda nokkra aukagemlinga frá pólitisku flokk-
unum til að sitja allsherjarþing Sameinuðu þjóð-
anna i New York. Hver slikur er þar vestra i
þrjár vikur, situr i einni af stórnefndum þingsins
og hagar sér þar eins og utanrikisráðuneyti lýð-
veldisins vill, þvi ekki er hann á staðnum til að
leika pólitiskan einleik.
Helgin S.-6.
1981 ÞJÓÐVILJINN — SIDA 9
1 þessari lifsreynslu lenti ég á
dögunum —og sat i þriðju nefnd
sem fer með félagsmál og
mannúðar- og mannréttindamál
ýmisleg. t þessari nefnd eru
fundir langir og striðir. Engu að
siöur má vist þar verða mönn-
um allgóð — og frómt frá sagt
ekki sist vegna þess að þar eru
margar konur skörulegar. Að-
ildarrikin hafa einkum reynt að
standa við jafnréttisfyrirheit
kvennaáratugsins.sem nú stend-
ur yfir,með þvi að senda konur i
þriðju nefnd. Ein bar af öllum
að mælsku, sú var frá Marokkó,
hafði reyndar setið i tuttugu ár
þar hjá Sameinuðum þjóðum og
spilaði á kerfi þeirra eins og
fara gerði. önnur bar af öllum
að yndisþokka: hún var frá
fjallariki uppi i Himalajafjöll-
um sem Bhútan heitir. Hún
hlaut að vera prinsessa þar sem
hún sveif um sali með tinnu-
svart hár og með þjóðlegt og út-
saumað belti um sig mjóa. Mér
ersamahvaðhver segir: fegurð
er mikil nauðsyn þegar ræður
gerast leiðinlegar.
Konur gegn
Ósóma
Þvi oft voru menn að tala um
keisarans skegg, nema hvað.
Hve lengi var til dæmis ekki
þusað um drög að Yfirlýsingu
um þátttöku kvenna i baráttu
gegn ósómanum? Sú tillaga
kom frá Þýska alþýðulýðveld-
inu og samherjum þess. Þetta
var langt plagg og vildu margir
breyta þvi, eða kannski kæfa
það i málaflækjum. Sumir
töldu, að það væri engin ástæða
til að gera sérstaka samþykkt
um hlutverk kvenna i baráttu
t.d. gegn kynþáttakúgun. Af
hverju þá ekki aðra um sérstakt
hlutverk barna eða fatlaðra
gegn aðskilnaðarstefnu i Suður-
Afriku? Enn aðrir vildu bæta
endalaust við upptalningu á þvi
semféllundir ósómannisem ég
kalla svo). Þar var i upphafi
„öll form nýlendukúgunar, er-
lendrar kúgunar, kynþáttamis-
réttis” og ýmislegt fleira. Aðrir
bættu við baráttu kvenna gegn
erlendri ihlutun, eða „sexisma”
og þar fram eftir götum og töl-
uðu eins og um lifið væri að
tefla. Þetta var heldur leiðinlegt
tal, og erfitt að finna botninn
undir þvi.
Praktískir hlutir
En svo var veriö að sam-
þykkja fyllilega praktiskar til-
lögur — um baráttu gegn eitur-
lyfjasmygli, um að kvennaára-
tugssjóðurinn skyldi starfa
áfram, um aöstoð við flóttafólk i
Afriku og margt þesslegt. Sumir
segja sem svo, að þótt Samein-
uðu þjóðirnar hafi alla galla
þjóðþinga (kannski saman-
lagða) og þótt margt sem sagt
er sé eintal ræðumanns við hans
eigin heimamenn, og þótt allt
appiratið sé þungt i vöfum, þá
nægi það til að réttlæta tilveru
Sameinuöu þjóðanna, að alltaf
öðru hvoru verða þær vettvang-
ur fyrir nauðsynlegt samstarf,
samráð, fyrir hjálp i viðlögum
og fleira þesslegt. En aðrir
munu bæta þvi við, að þarna
geti allir hist og ræðst við
óformlega, einnig þeir sem op-
inberlega eiga i stirðum sam-
skiptum innbyrðis
Sökudólgar
Tal manna i nefndum Sam-
einuðu þjóðanna er yfirleitt
næsta uppbyggilegt. Allt að þvi
sunnudagaskólalegt. Allir eru
mannvinir hinir mestu og vilja
öllum hið mesta frelsi og hinn
mesta rétt. Samt springa menn
öðru hvoru á velviljalimminu.
Ekki sist þegar komið er að þvi
að benda á sökudólga. Þegar
fulltrúi Bandarikjanna vill til
dæmis negla niður ábyrgðar-
menn fyrir flóttamannastraum i
Asiu, þá einhendir hann sér á að
verið sé að flýja nýjar ógnar-
stjórnir kommúnista. Þegar sá
hinn sami vikur að E1 Salvador
þá er tal hans með allt öðrum
áherslum — þá hefur „uppreisn
leitt til þess að þúsundir flýja
land”. Og þá liklega enginn sek-
ur nema uppreisnarmenn. Einn
morgun vardeiltum það lengi,
hvort sérstakur rannsóknar-
maður frá Sameinuðu þjóöun-
um sem hafði kynnt sér ástand
mannréttindamála i E1 Salva-
dor, ætti að mæta sjálfur fyrir
þriðju nefnd og sitja fyrir svör-
um. Endilega, sögðu fulltrúar
Panama og Costa Rica. Alls
ekki, sögðu fulltrúar E1 Salva-
dor, Chile og Argentinu, sem
kvörtuöu i leiðini hástöfum yfir
þvi, að alltaf væri verið að
benda á einhver riki Rómönsku
Ameriku sem sérstaka söku-
dólga i mannréttindamálum —
jafnvel þótt önnur riki væru
engu betri, eða verri. Þá sagði
Sviinn: jafnvel þótt viða sé pott-
ur brotinn i mannréttindamál-
um mega menn aldrei gefast
upp við aö taka fyrir tiltekin
mál, ástand i tilteknu landi.
Og Vietnaminn svaraði
Bandarlkjamanninum meö þvi
að Bandarikin bæru mikla
ábyrgð á flóttafólki frá striðs-
hrjáðum Indókinaskaga. Og
ísraelinn skaut á Sovetmenn
fyrir ofsóknir gegn Gyðingum
og Sovétmenn urðu æfir og báru
fyrir sig yfirgang gegn Pale-
stinuaröbum á hernumdu svæð-
unum. Og Israelinn svaraði aft-
ur og sagði: ef Gyðingar hjá
ykkur væru jafnvel settir til
sjálfstæðs menningarlifs og Ar-
abar hjá okkur þá mundi ég
aldrei framar minnast á gyð-
ingamál i Sovét! Og Kýpurbú-
inn sagði: af hverju er svo auð-
velt að nefna suma sökudólga
eins og Israel og Chile, en eng-
inn minnist á Tyrki, sem hafa
gert þriðjung Kýpurbúa að
flóttamönnum i eigin landi?
Og svo mætti lengi telja. Sumt
af þessu hafði einhvern helgi-
siðakeim: þegar stigiö var ofan
á tiltekna tá var svarað með
fyrirfram útreiknanlegu góli.
Sameinuðu þjóöirnar geta að
sjálfsögðu ekki verið mikið
örðuvisi en heimurinn er.
Blakkirnar
Með hverjum hélst þú? gæti
einhver spurt. Með þriðja heim-
inum, sem nú ræður meiri-
hluta? Eða með vesturblokk-
inni? Eða kannski austurblokk-
inni stundum?
Það getur nú farið eftir mála-
vöxtum. Vitanlega skilur maður
vel fátækar þjóðir þriðja heims-
ins þegar þær skjóta á iðnvætt
„norðrið” vegna þessaö það eru
iönrikin sem ráða viðskipta-
háttum i heiminum. Það dregur
að visu úr samstööunni, hve
mörg þessara ríkja búa við
herfilegt og stórspillt stjórnar-
far og ausa út peningum i dýra
stjórnsýslu og metnaðarfram-
kvæmdir meðan fólkið sveltur.
En vandi fólksins er raunveru-
legur, það er enginn vafi á þvi,
oghann er mjög háður þvi hver
framganga riku þjóðanna er,
hver er stefna þeirra i þróunar-
málum.
Þetta hafa margir lagt á þung-
ar áherslur, meðal annars Vest-
urþjóðverjinn Wechmar, sem
var næstsiðast forseti Allsherj-
arþingsins. Wechmar er einn
þeirra sem hafa reynt mikið til
að koma á viöræöum þróunar-
rikja og iðnrikja um nýja skipan
efnahagsmála og hefur i þvi
sambandi oft gagnrýnt stefnu
Vesturlanda i þróunarmálum.
En hann og þeir sem hugsa með
svipuöum hætti hafa ekki haft
erindi sem erfiði — og kemur
þar meöal annars til tregða
Reaganstjórnarinnar, sem hef-
ur það helst við þróunarlöndin
að segja, að þau skuli barasta
vera iðnari við að byggja upp
kapitalisma — og ber mikla tor-
tryggni i garð samtaka eins og
Sameinuðu þjóðanna.
Árni
Bergmann
skrifar
Atkvæðagreiöslur
Það er reyndar af sem áður
var, að Bandarikin réðu öllu hjá
S.Þ. gegn einum sex atkvæðum
Sovétrikjanna og nokkurra
Austur-Evrópurikja. Siðan þá
hefur bæst við feikilegur fjöldi
rikja, þau eru nú 157. Það var
einmitt verið að taka eitt riki
inn meðan ég var i New York,
það heitir Antigua og Barbuda,
tvær eyjar i Karibahafi með 70
þúsundum ibúa. Þar með eru
aðildarriki S.Þ., sem eru enn
fólksfærri en ísland orðin
fimmtán talsins.
Þaö eru hinir nýfrjálsu og
þróunarlöndin yfirleitt, Hópur
77 rikjaþegar mest er samstað-
an, sem ræöur úrslitum i hverju
máli. Þessi hópur finnur oft hjá
sér hvöt til að skjóta á Vestur-
veldin — bæði vegna þróunar-
mála og vegna Suður-Afriku og
fleiri skyldra mála. Sovétblökk-
in tekur vitaskuld undir. Af öllu
saman skapast veruleg gremja,
einkum hjá Bandarikjamönn-
um, i garö Sameinuöu þjóðanna
— þeim finnst það ósómi að
meirihlutinn skattyröist út i
Bandarikin, þann aðilann sem
mest borgi i sameiginlegan
kostnaö. Út yfir tók þó, þegar
Jeane Kirkpatrick, hinn nýi
fastafulltrúi Reaganstjórnar-
innar,fór að minna sendisveitir
þriðja heimsins á það bréflega á
dögunum, að „sá sem borgar,
hann pantar lika músikina” —
svo að inntak ræðu hennar sé
fært i málsháttarform. Fyrr-
greindum forseta Allsherjar-
þingsins, Wechmar, fannst
þetta einmitt fráleit aðferð. I
nýlegu viðtali sagði hann, að
Vesturlönd væru stundum eins
og dáleidd kanina andspænis at-
kvæðagreiðslum hjá Sameinuðu
þjóðunum — i stað þess að gripa
eigið frumkvæöi.
r
Italinn og
Indverjinn
En áöur en þessu spjalli lýk-
ur: i þriðju nefnd kom einmitt
upp vestrænt frumkvæði, sem
ég var i hæsta máta sammála.
Fulltrúi Italiu m ælti fyrir tillögu
allmargra rikja, sem laut að þvi
að lyfta auka vægi mannrétt-
indamála á vettvangi S.Þ..
Meðal annars með þvi aö koma
upp embætti sérstaks umboðs-
manns fyrir mannréttindamál i
likingu við embætti Pauls
Hartlings, sem er umboösmað-
ur flóttamanna. En viti menn:
fram kom gagntillaga frá Ind-
verjum, Kúbu og Alsir sem öll
miðaðist við aö þynna tillöguna
út. Þaö átti aö strika út öll orð
eins og „brýnt er að taka
ákvörðun”, „mælt verður ein-
dregiö með stofnun embættis
umboðsmanns” og þar fram
eftir götum.
Italinn bauð fram málamiðl-
un, sem var hafnað. Þá tók hann
málamiðlunina aftur. Eitt kvöld
skiptust þeir á allþungum
skeytum Italinn og Indverjinn
— spennan i salnum varð ekki
meiri þessa daga. Að lokum fór
svo, að soðin var saman mála-
miölun, sem allir féllust á, en
mjög var þá tillaga Itala, Svia
og fleiri orðin útvötnuð. Þótti þó
betri en ekki. En svo fóru menn
hver af öðrum að gera grein fyr-
ir atkvæði sinu. Kanadamenn,
Spánverjar, Hollendingar og
fleiri hefðu viljað róttækari og
ákveðnari samþykkt. Indverj-
inn tók það hinsvegar fram, að
hann gæti fallist á heldur
óákveðna tillögu, enda þótt
hann væri á móti mannréttinda-
umboðsmanni. Sovétfulltrúinn
sagöi að hugmyndin um mann-
réttindafulltrúa væri „skað-
leg”. Hann lenti svo i bandalagi
viö fulltrúa rikja eins og Brasi-
liu og Angentinu, sem voru hon-
um mjög sammála.
Hvaö var á seyði?
ttalinn kom eitt sinn að Ind-
verjanum, sem sat við hlið mér
og spurði með uppgerðarundr-
un: Hvað hafiö þið Indverjar að
óttast, þið sem eruð lýöræðis-
riki? Indverjinn varð hálf
vandræðalegur, satt að segja.
Hvað var á seyði? Jú, hér var
rætt um nýja alþjóðlega stofnun
sem gæti farið með ákveðin
mannréttindamál — likt og Paul
Hartling fer með flóttamanna-
mál. Og þá gæti verið komið að
þvi, að svo virðuleg stofnun sem
SÞ eru, þrátt fyrir allt, færi að
skoða náið ýmislegt i mannrétt-
indamálum sem svo ólík riki
sem Indland, Sovétrikin og
Argentina vilja helst fela: staða
erfðastéttar hér, ofsóknir á
hendur andófsmönnum þar,
mannrán og morð dauðasveita i
þriöja staðnum. Nei, þess i stað
vilja mennláta við það sitja, að
gefa út almennar yfirlýsingar
um rétt til vinnu, menntunar,
þróunar og þar fram eftir göt-
um. Sem er gottog gilt út af fyr-
ir sig, en einmitt þess eölis að
fátt verður sannprófað um
framkvæmdir; flestir gætu
sannað aö þeir væru eitthvaö að
reyna i þessum efnum, en gætu
bent á vanþróun eöa eitthvað
annað sér til afsökunar þegar
spurt er um efndir á fögrum
skjölum. Annað mál er það þeg-
ar mannréttindi eru tengd við
rétt hvers og eins en ekki af-
strakt heilda.
I þessu máli var ég afar
„vestrænn” i hugsun. Mig lang-
aði mest til aö gera grein fyrir
atkvæði Islands og tala þá á
rússnesku til að menn yröu
dálitið hissa. En semsagt: ég
var ekki kominn til að leika ein-
leik... AB