Þjóðviljinn - 24.12.1981, Blaðsíða 5

Fimmtudagur 24. desember 1981 ÞJÓÐVILJINN — SIÐA 5
Tyrkland
[ dag, aðfarigadag, hefj-
ast í Tyrklandi réttarhöld
yfir 52 forystumönnum
verkalýðssamtakanna
DISK, sem eru bönnuð. (
samtökunum eru vinstri-
sinnar af ýmsum tegund-
um, en sósíaldemókratar
höfðu meirihluta í fyrir
valdarán herforingja. For-
ystumennirnir 52 eru
sakaðir um að hafa reynt
að steypa tyrkneska ríkinu
og að vilja koma á
kommúnisma að sovéskri
fyrirmynd. Saksóknari
Nú er krafist dauOadóms yfir
ar hieyptu af stað.
verkalýösforingjum fyrir þetta blóöbaö fyrsta mai sem tyrkneskir fasist-
Dauðadóma krafist í dag
yfir 52 verkalýðsforingjum
krefst dauðadóms yfir öll-
um verkalýðsforingjunum.
1 DISK voru 700 þúsund meö-
limir og voru þetta næststærstu
verkalýössamtök i Tyrklandi
fyrir valdarániö. Samtökin
Turk-Is fá enn aö starfa, enda eru
þau undir eftirliti stjórnvalda.
Verjendur verkalýösforingj-
anna halda þvi fram að tilgangur
réttarhaldanna sé sá aö berja
niður samanlagöa tyrkneska
verkalýöshreyfingu og setja mjög
þröngar skoröur starfsemi
stéttarfélaga i framtiöinni. Sam-
kvæmt þessu munu aöeins starfa i
Tyrklandi verkalýössamtök sem
eru undir eftirliti yfirvalda verk-
föll veröa bönnuö og rikisstjórnin
stýrir samningagerö. Vinnudeilur
veröa leystar meö dómsvaldi.
Akæruskjaliö gegn verkalýös-
foringjunum gerir DISK ábyrgt
fyrir lélegu efnahagsástandi I
Tyrklandi (eins og pólsk stjórn-
völd reyna aö gera Solidarnosc
ábyrgt fyrir efnahagsvanda Pól-
lands). Þar meö fylgir aö DISK
hafi meö verkföllum viljaö grafa
undan tyrknesku samfélagi aö
fyrirskipunum frá Sovétrlkjunum
og öörum Austur-Evrópulöndum.
Einhver grófasta ásökunin er
sú, aö foringjar DISK hafi boriö
ábyrgö á blóöbaöi i Istanbul
fyrsta mai i hitteöfyrra þegar 40
manns létu lifið. Flestar fregnir
bentu þá til þess, aö þaö hafi verið
fasistaflokkurinn MHP, sem stóö
að baki þvi blóðbaði.
Málsvarar DISK hafa bent á
þaö, aö sá þekki tyrkneska
vinstrihreyfingu illa sem trú þvi,
að meölimir i Sósialdemókrata-
flokki Ecevits, sem voru i meiri-
hluta i forystu DISK hafi lagt á
ráöin meö valdarán meö
kommúnistum.
Sem fyrr segir fá samtökin
Tiírk-Is aö starfa, enda eru þau
ekki beysnari en svo, aö þau hafa
tekiö þátt i þvi aö hjálpa her-
stjórninni að halda launum i
Tyrklandi niöri. TUrk-Is hefur
reyndar haldiö uppi góöu sam-
bandi viö bandarisku verkalýös-
samtökin og má vera, aö þau fái
aö starfa til málamynda til aö
vekja ekki upp andmæli þeirra.
—AB
bókmenntir
Mumma frá Bolungarvík
Ég er alla jafna ákaflega mál-
glöð manneskja. Samt sit ég nú
hér og er búin að skrifa sömu
setninguna oft niður á blað og
kemst ekki lengra. Setningin er
þessi: Lifsjátning Guömundu El-
iasdóttur er heillandi bók... Og
svo kemst ég ekki lengra. Samt
hef ég talað um þessa bók linnu-
laust siöustu tvo dagana og fólk er
farið að finna sér ýmis tilefni til
að þurfa ekki aö hafa mig yfir sér
leggjandi útaf Lifsjátningu Guð-
mundu (og Ingólfs Margeirsson-
ar). Og ein af ástæðunum fyrir
þessari óvæntu ritkreppu undir-
ritaörar er áreiðanlega sú að
Lifsjátning er ævisaga að formi
til.
Um ævisögur
Þaö er ekki gott að skrifa rit-
dóma um ævisögur, þær eru ekki
tilbúningur, skáldsögur, og þær
eru áreiðanlega ekki sagnfræði.
Hins vegar eru þær huglæg upp-
rifjun manns á upplifunum sinum
á ákveönu timaskeiði og þannig
veit maður svosem að flestar ævi-
sögur eru bæöi tilbúningur og
sagnfræði — en maður veit ekki
hvað er hvað. Og maöur veröur
þvi ruglaöri i riminu sem ævisög-
urnar eru heiöarlegri, hreinskiln-
ari og nærgöngulli viö þann sem
segir frá. Um leiö eru slikar ævi-
sögur þær einu sem hefja sig upp
yfir það óhreinskilna ævisögu-
kraðak sem hvolfist yfir Islend-
inga þegar liöur aö jólum, ævi-
sögur karla sem hafa feröast eitt-
hvaö, ævisögur þar sem stjórn-
málamenn rifja Upp ópersónuleg-
an feril sinn á ópersónulegum
fundum, lon og don,og þaö versta
af þvi öllu — ævisögur karla sem
hafa hreinlega ekki frá neinu að
segja sem gæti skipt mann máli
eöa skemmt manni hót.
Ævisaga Guðmundur Elias-
dóttur, Mummu frá Bolungarvik,
er ekki bara rakning á viðburða-
riku lifi hennar. Þar er ekki bara
sagt frá sigrum og árangri heldur
er lika sagt frá sorg, vonleysi,
ósigrum og niöurlægingu og
„bömmerum” sem eiga sér langa
gleymskuhefð i ævisögum okkar
Islendinga. Vegna þessa hug-
rekkis er bókin hafin yfir það
„rausplan” sem þorrinn af ævi-
sögum okkar er á. Saga Guð-
mundu stendur þannig undir
nafni og þaö sem meira er — mér
finnst hún leggja heilmikið af
mörkum til umræöunnar um
kvennamenningu, kvennasögu
o.fl.þ.h.
Mumma
Þessi makalausa kona að vest-
an; eineygð, pólitiskt ómeðvituö
en vön fátækt og flækingi, axlar
sin safalaskinn og fer ein til Dan-
merkur áriö 1937, þá 17 ára göm-
ul. Þar byrjar hún að læra söng af
nákvæmlega sömu tilviljun og
ræður þvi að hún giftist skömmu
seinna, Dana nokkrum, og þau
stofna fjölskyldu i striösbyrjun.
Mumma hefur barnaskóla-
menntun af Islandi og eitthvað
umfram þaö og um leið hefur hún
fengið heil reiöinnar ósköp af
guðsoröi, sálmasöng og ströngum
agareglum af Vestfjöröum i
veganesti. A þessum timum er
flutningurinn úr sveit i bæi byrj-
aöur á Islandir'Guömunda flyst
með móður sinni og systur til
Reykjavikur, upplifir fátækt,
kreppu og um leiö haröa „ný-
bylgju” af vestrænum áhrifum á
unglingsárum sinum i Reykjavik.
...Ég var biósjúk.
Ný veröld opnaöi sig, og þvilik
veröld!
Greta Garbo, Marlene Dietrich,
Fred Astaire, Nelson Eddy og
Jeanette MacDonald... Og
Deanna Durbin sem þá var upp
á sitt besta. Hún var algjör
gudinne. Ég greiddi mér eins
og hún, saumaöi kjólana eins
og hennar kjóla og reyndi aö
hreyfa mig eins og hún. Eöa
allir dansararnir: Fred Ast-
aire, Ginger Rogers... Og Tarz-
an myndirnar meö Johnny
Weissmttller og Maureen
O’SulIivan! Það voru meiri
ósköpin!
Frumskógurinn, dýralifiö, hálf-
naktar hetjur og hroðaleg
óargadýr; skuggaleg fátækra-
hverfi og ófyrirleitnir þorpar-
ar;glæst salarkynni, vel klædd-
ir herramenn og dulúögar hefö-
armeyjar.
Var lifiö svona i útlöndum?
Þaö er löng leiö á milli hjáset-
unnar f Arnardal og gervilifsins i
Hollywoodmyndunum en báöir
þessir heimar setja mark sitt á lif
Guðmundu. Þegar hún kemur
seinna til Ameriku, fyrirheitna
landsins, trúandi á hinn ameriska
draum — með umboösmann og
allt — þá verður áreksturinn á
milli þeirra menningarheima
sem hún tilheyrir ákaflega aug-
ljós; hún harðneitar aö syngja inn
á pylsuauglýsingar i sjónvarpinu,
aöeins sómasamlegur söngur er
henni samboöinn. Þaö er „is-
lenskur aðall” sem er mættur til
leiks i Ameriku.
En þó að Guömunda hafi list-
rænan metnað og nóg af hæfileik-
um, söngrödd sem nær yfir meira
en 3 áttundir, hrein og þroskuö,
ræöst ferill hennar — eins og svo
margra annarra listakvenna — af
þvi aö hún er kona. Hún eignast
tvö börn sem lifa og þau eru stór
þáttur i ævisögu hennar, kannski
stærsti þátturinn, þegar allt kem-
ur til alls. Togstreituna á milli
móöurhlutverksins og frama-
brautarinnar má lesa á milli lin-
anna, þar sem hún er ekki sögö,
sektarkenndina og baráttuna. Og
hvernig má annaö vera á þessum
timum hjá manneskju sem hefur
fengiö jafn sannkristiö uppeldi og
jafn stórt hjarta og Guðmunda en
um leiö jafn sterka vitund um þaö
aö hún sjálf og hæfileikar hennar
skipti máli. Uppeldi hennar og
umhverfi krefjast þess að hún
þurrki sjálfa sig út af þvi aö hún
er móöir. Klofningurinn þarna á
milli gengur nærri sjálfsvitund og
sjálfsvirðingu allra aöila — en
Guðmunda gefst aldrei upp, af-
salar sér aldrei mannréttindum,
gerist aldrei auömjúkur þjónn
eins eöa neins. Alla vega aldrei
lengi i senn. Saga hennar er ekki
litil hvatning fyrir hina uppreisn-
argjörnu en hart keyrðu kvenna-
baráttu. Hún er heimild um þaö
m.a. hvernig hægt er aö þreyja
þorrann og góuna á timum sem
eru fjandsamlegir sjálfstæöum
konum.
Og þá er enn ótalinn einn af
rauöum þráöum Lifsjátningar en
þaö er ástin i lifi uppreisnarkonu.
Kaflinn um ástir þeirra Mummu
og Sverris Kristjánssonar gerði
mig hálf-feimna. 1 þvi æskudýrk-
andi samfélagi samkeppni, hraöa
og hæfni sem viö lifum i byrjar
fólk að fárast yfir elli sinni 29 ára
gamalt. Lifinu er lokið — alla
vega kynlífinu og tilfinningunum
viö ca. 40 ára aldur og fólki sem
er komiö yfir 50 ára aldurinn er
sæmst að fara leynt meö hvatir
sinar og tilfinningar — ef þaö hef-
ur þá einhverjar þegar þar er
komiö sögu?
Eftir að hafa lesiö um hið fal -
lega og ljúfa samlif Guömundu og
Sverris fannst mér aö líf mitt
heföi lengst um aö minnsta kosti
tvo áratugi og ég varö svo hress.
Tilfinningahitinn og ástriðurnar
viröast lifa hjá þeim sem kunna
aö taka á móti þeim þar til þeir
deyja og Lifsjátning er ekki al-
deilis saga konu sem er á grafar-
bakkanum — heldur saga konu
sem á eftir aö elska og starfa —
vonandi sem allra lengst!
Lof og last ...
Ingólfur Margeirsson skráir
þessa ævisögu og hann kýs sér
þaö hæverska hlutverk aö vera
utan bókar. En söm er hans gjörð.
Þau Guömunda opna ævisöguna
meö bréfi: „Kæri Ingólfur. Ég er
enn aö velta fyrir mér tilboöi þinu
um að skrifa um mig bók...” Og
þau loka ævisögunni með endi
bréfsins: „...og þannig hefur ævi-
Fréttaflutningur
erfiður:
Andófsjól
í Póllandi
Enn sem fyrr er crfitt aö fá
áreiðanlegar fregnir af ástandinu
i Póllandi og andófi gegn her-
stjórninni þar. Opinberir
fjölmiðlar viðurkenna að um
þúsund námumenn séu i verkfalli
i Slesiu, en aðrar fregnir berast af
viðtækri andspyrnu, bæði I nám-
um Slesiu og svo iðnaðarborgum
norðar i' landinu.
Útgöngubanni verður aflétt nú i
kvöld til að fólk geti sótt
miðnæturmessur á jólum.
Þá herma fregnir að Lech
Walesa, helsti forystumaður
Samstöðu, hafi verið i hungur-
verkfalli i stofufangelsi rikis-
stjórnarinnar siðan á laugardag.
Tala handtekinna skiptir nú
tugum þúsunda og sumar fregnir
herma að alls hafi 200 manns látið
lifið i viðureign við her og
öryggissveitir. Eitt af þvi sem
erfitt hefur verið að henda reiður
á undanfama daga er hlutverka-
skipting milli hersins, sem að
verulegu leyti er skipaður her-
skyldum mönnum og sérstakra
öryggissveita — það heíur meira
að segja flogið fyrir, að
sumsstaðar hafi komið upp þvilik
ólga i herbúðum, að vissar her-
sveitir hafi verið lokaðar inni i
búðum sinum.
Dagný
Kristjánsd
skrifar
skeið mitt verið i stórum drátt-
um.” (283)
Þetta er falleg bygging á ævi-
sögu og áreynslulaus en að baki
liggur mikil vinna, mikil úr-
vinnsla og úrval. Samstarf þeirra
Ingólfs og Guðmundu hlýtur aö
hafa verið ákaflega gott,enda ber
útkoman þvi fagurt vitni eins og
hér hefur vonandi komið fram.
Frágangur á bókinni er sömuleiö-
is mjög góöur hjá Ingólfi, heim-
ilda- og nafnaskrá fylgja bókinni
og er það til fyrirmyndar. En þaö
er annaö sem er ekki til fyrir-
myndar i bókinni og þaö er mál-
farið sem ber fyrir augu manns á
stundum; sólin ris úr hafinu „i liki
smækkandi smáskeifu” (21), „Og
þunnt tjaldléreftiö hvelfist um
mig og fólkið mitt eins og Ijóssær
liknarhjúpur.” (27) Talaö er um
„blóðstcint fjölleikahús” (40) —
en svona nýsmiöar i máli finnast
mér vægast sagt orka tvi
mælis. Mörg dæmi mætti nefna
um geigandi og ranga málbeit-
ingu: „Menn og vélar hverfa i
dreyrabreiöuna (?), sem æðir
áfram og slokrar i sig allt lif og
hylur meginlönd i grenjandi
straumföllum og trylltum flaum-
gný.” (64) Sögnin „aö slokra”
þýöir „að drekka hægt” eöa
„sötra”. „Ég var frumburður
foreldra minna og eignaöist átta
hálfsystkini við fæöingu.” (10)
„Frumburöur” er aö minu viti
fyrsta barn karls eða konu — og
þetta gengur ekki upp. „Andlits-
gerviö var fjölbrotiöi..” (114) og
„...kom Henrik upp úr kjallaran-
um meö nýeimað barn sitt I fang-
inu eftir þriggja vikna meögöngu-
tima.” (71)
Þessi dæmi eru tekin af handa-
hófi en þaö er af nógu aö taka og
verstur er stillinn I ljóðrænum
lýsingum sem eru auk þess oft illa
staösettar i textanum, fleyga
hversdagslýsingar og orka á les-
anda eins og óþægileg og óþörf
innskot. Þaö er mannlegt aö
skjátlast — eins og þar stendur —
en þetta er fulUmikiö af þvi góöa.
, Dagnýj