Þjóðviljinn - 15.01.1982, Blaðsíða 5

Föstudagur 15. janúar 1982 Þ.lóÐVILJlNN — SIÐA 5
s
Tengsl Islands við kjarnorkuvígbúnaðinn
SOSUS-kerfið finnur
k j arnorkukaf bátana
Eins og áður hefur verið greint frá i Þjóðviljanum
kemur það fram i 1. riti öryggismálanefndar,
GIUK-hliðinu eftir Gunnar Gunnarsson, að Norður-
Atlantshafið er helsta athafnasvæði eldflaugakaf-
báta atómveldanna, en þeir eru heista tryggingin
fyrir endurgjaldsgetu stórveldanna i atómstriði. Að
verja og granda eldflaugakafbátum er meginverk-
efni þeirrar hernaðaruppbyggingar sem átt hefur
sér stað i hafinu kringum ísland. Gagnkafbáta-
hernaður er fólginn i þvi að uppgötva, bera kennsl
á, staðsetja og ef til átaka kemur að granda kafbát-
um. Herstöðin á Miðnesheiði hefur frá upphafi verið
mikilvægur hlekkur i þvi flókna tæknikerfi sem nú-
timahernaður gegn kafbátum krefst. Dæmi um það
er SOSUS-kerfið en á þvi er m.a. tæknileg lýsing i
ritinu um GIUK-hliðið.
„Bandariski flotinn hefur á si6-
ustu áratugum byggt upp mjög
viðtækt hlustunarkerfi — svo-
nefnt SOSUS (Sound Surveillance
System) — til aö hafa eftirlit meö
kafbátum Sovétmanna á heims-
höfunum. Slik hlustunarkerfi
samanstanda af hundruðum eöa
þúsundum hljóönema, sem
tengdir eru með köplum viö tölvu
i landi. Hljóönemunum má koma
fyrir á mismunandi dýpiog dreifa
þeim yfir mjög stór svæði eöa
leggja þá i þéttar raðir, sem eru
nokkur hundruð metrar á lengd.
SOSUS hefur verið komiö fyrir
undan austur- og vesturströnd
Bandarikjanna, þar sem þaö
teygir sig inn i Mexicoflóa og
Karabiskahafiö; milli Bjarnar-
eyjar og Noregs, á bilinu Græn-
land — Island — Skotland; við Ný-
fundnaland, Azoreyjar og suð-
vesturströnd Spánar; umhverfis
Gibraltar; i Ermasundi; við Italiu
og Tyrkland; meðfram Alut-eyja-
klasanum til Japans; milli Japan
og Kóreu og undan ströndum
Hawai og Fillipseyja.
Kerfiö getur uppgötvað, borið
kennsl á og staðsett kafbáta.
Opinber gögn geta ekki um starf-
hæfni þess, en að likindum nær
það að halda uppi eftirliti með
mestum hluta Norður-Atlants-
hafsins. Staðsetning kafbátá með
hlustunarsonar, getur eðlilegá
ekki verið hárnákvæm vegna
þess hve lengi hljóðið er að berast
um hafdjúpin, en álitið er að
SOSUS geti staðsett kafbáta
innan 25 km radius.
Uppgötvun kafbáta er eins og
áður hefur verið getið mikilvæg-
asti liðurinn i gagnkafbátahern-
aði. SOSUS ber uppi þennan þátt
gagnkafbátakerfis bandariska
flotans. Upplýsingum frá SOSUS
um að kafbát sé að finna innan
einhvers ákveðins svæðisermiðl-
að til flugvéla, kafbáta eða her-
skipa til nánari staðsetningar. Án
slikra upplýsinga yrði að leita
kafbáta andstæðingsins uppi alls-
staðar þar sem þeirra væri von.
Slikt krefðist aukins viðbúnaðar i
lofti og umfram allt á sjó.
Hlustunarkerfi staðsett á hafs-
botni eins og SOSUS hafa þann
kost að verða ekki fyrir þeim
truflunum, sem hliðstæð kerfi i
skipum verða fyrir vegna hávaða
frá skrúfum og vélum. Einnig er
kostnaöarminna að beita þeim til
eftirlits með stórum svæðum
heldur en ef notuð væru herskip
með hliðstæðum útbúnaði. Þá má
einnig nefna að SOSUS er ekki
sömu stærðar- og þyngdartak-
mörkunum háð og hliðstæð kerfi i
skipum.
SOSUS hefur verið i uppbygg-
ingu og þróun allt frá þvi á sjötta
áratugnum. Var fyrsti hluti
SOSUS (Caesar) sem komið var
fyrir undan austurströnd Banda-
rikjanna tekinn i notkun 1954.
Svipuð kerfi, Barrier, Bronco,
Colossus voru siðar sett upp viö
strendur annarra rikja.
SOSUS hefur verið endurbætt
og aukið að minnsta kosti fimm
sinnum á þeim tveimur áratugum
sem það hefur verið i notkun. Sið-
asta áætlunin hófst 1972 og er
ætlunin að henni verði lokið 1984.
Er sérstaklega miðað að endur-
bótum á móttökutækjum, hljóð-
nemum og fjarskiptakerfi i þvi.
skyni að auka við getu kerfisins
til aö uppgötva, bera kennsl á og
staðsetja kafbáta.
Bandariski flotinn hefur i þróun
tvö ný hlustunarkerfi svonefnd
RDSS (Rapidly Deployable Sur-
veillance System) og SURTASS
(Surveillance Towed Array Sen-
sor System). RDSS kerfiö byggir
á stórum hlustunarduflum, sem
liggja við stjóra i kafi. Duflunum
A þessu korti úr riti öryggismálanefndar má sjá þekkta og áætiaöa staösetninguSOSUS-hlustunarkerris
bandariska hersins. Strikaöi flöturinn sýnir þaö svæöi sem giskaö er á aökerfiö nái aö hafa eftirlil meö.
SOSUS-hlustunarkeöjur milli Græniands — tslands — og Bretlands, og Bjarnareyja og Noregs má sjá á
kortinu. Ýmsir fræöimenn telja aö SOSUS-kerfiö geri Bandarfkjamörinum kleift aö fylgjast meö öllum
sovéskum kafbátum sem hætta sér úr sovéskum innhöfum út á heimshöfin. Vegna legu sinnar eiga
Sovétrikin enga sambærilega möguleika á eftirliti meö bandariskum kafbátum.
má ýmist varpa úr flugvélum,
herskipum eða skjóta úr tundur-
skeytahólfum kafbáta. Þeim er
ætlaö aö uppgötva, bera kennsl á,.
staðsetja og hafa eftirlit með kaf- •
bátum. Upplýsingar frá þeim eru
sendar um gervitungl til stöðva i
landi til frekari vinnslu ellegar til
flugvéla, kafbáta og herskipa.
RDSS er talið afar vænlegt til
eftirlits á ieiðunum inn á Eystra-
salt, við Gibraltar og i GIUK-hliö-
inu.
SURTASS byggir á hlustunar-
sonar sem dreginn er á eftir sér-
byggðum skipum (T-AGOS).
SURTASS er ætlað aö vera vara-
kerfi fyrir SOSUS.
Þaö má nota þar sem SOSUS er
ekki fyrir hendi eða til að efla kaf-
bátaeftirlit SOSUS.” —ekh.
Bandarískir kirkjuleiðtogar
fordæma kiarnorkuvígbúnað
Þegar kaþólski biskupinn Leroy T. Mathiesen
hafði heimsótt óbreyttan prest i fangelsi, dæmdan
fyrir að hafa mótmælt framleiðslu kjarnorkuvopna
i Pantex-verksmiðjunum i Amarillo, snérist honum
hugur og hann fór að beita sér fyrir afvopnun með
þeim hætti, sem orðið hefur æ algengari i hinum
ýmsu samtökum og söfnuðum trúaðra i Bandarikj-
unum: Hann hvatti ekki bara til afvopnunar með al-
mennum orðum, heldur hvatti hann einnig þá, sem
vinna að framleiðslu kjarnorkuvopna i Pantex-
verksmiðjunum til þess að leita að annarri og guði
þóknanlegri vinnu.
Nú hafa 54 af 301 biskupum ka-
þölsku kirkjunnar i Bandarikj-
unum gengið til liðs við hina al-
þjóðlegu friðarhreyfingu ka-
þólskra, Pax Christi. Margir
þessara biskupa hafa lýst þvi
yfir, að eignarhald á kjarnorku-
vopnum sé ekki siðferðilega rétt-
lætanlegt undir neinum kringum-
stæðum. Aðrir hafa hins vegar
haldið þvi fram, að svo geti verið,
þegar þau eru notuð sem þving-
andi hótun til að kerfjast afvopn-
unar.
Joseph Bernardin, erkibiskup i
Cincinnati, sem er formaður
nefndar þeirrar innan kaþólsku
kirkjunnar sem fjallar um af-
vopnunarmál hefur sagt, að
árangurslaus viðleitni til afvopn-
unar á undanförnum árum mundi
leiða til þess að kaþólska biskup-
aráðið endurskoði afstöðu sina i
þessu tilliti.
Meðal bandariskra mótmæl-
enda hefur andstaða gegn kjarn-
orkuvopnum einnig aukist til
muna. Að sögn bandariska viku-
blaðsins Newsweek er það skoðun
flestra þeirra, sem lagt hafa
stundá kristna siðfræði, aö kjarn-
orkuhernaður hafi þvilika eyð-
ingu i för með sér gagnvart lifi
mannsins, að hann verði ekki
réttlættur með hefðbundnum rök-
semdum um varnir þjóðrikja.
Jafnframt hafa margir kristnir
siðfræðingar að sögn blaðsins for-
dæmt þá tilhugsun, að hægt sé að
heyja „takmarkað kjarnorku-
strið”, enda sé slikt ekki annað en
olia á eldinn.
Að sögn Newsweek hefur Páll
páfi sent sendinefndir til fjögurra
höfuöborga heimsins til þess að
brýna fyrir stjórnvöldum mikil-
vægi þess að samið verði um af-
vopnun.
Heimskirkjuráðið virðist hins
vegar ekki hafa sömu trú á af-
vopnunarviðræðum og páfinn, þvi
samkvæmt heimildum töldu full-
Leroy T. Matthiesen, kaþólskur biskup frá Texas viö skilti verksmiöju
þeirrar, sem setur saman kjarnorkuvopn Bandarikjamanna: „Kjarn-
orkuvopn eru ekki siöferöilega réttlætanleg og framleiösla þeirra er
glæpur gegn mannkyninu.”
trúar á nýafstöönu alþjóðaþingi
þess um afvopnunarmál að yfir-
standandi samningaviðræöur um
hugsanlega takmörkun vopna
væru ekki liklegar til að leiða til
viðunandi árangurs, sem væri
eyöilegging á kjarnorkuvopna-
birgðum. Fulltrúar á þessu þingi
Heimskirkjuráðsins fordæmdu
hugmyndina um „takmarkað
kjarnorkustrið” og hvöttu allar
kirkjudeildir i heiminum til þess
að fordæma framleiðslu, eign og
notkun kjarnorkuvopna, sem
glæp gegn mannkyninu.
Aö sögn sérfræðinga Newsweek
i kirkjulegum málefnum er sú
skoðun aö verða rikjandi á meöal
trúarleiðtoga flestra kirkjudeiida
i Bandarikjunum, að kjarnorku-
vopn séu ekki lengur siðferðilega
réttlætanleg með neinu móti.
Bandarisk friðarhreyfing hefur
ekki orðið jafn öflug og sú
evrópska, en þessi vakning á
meðal kirkjuleiðtoga og trúaðra i
Bandarikjunum kann að benda til
þess, að breyting sé þar að vænta
á næstu mánuðum.
ólg Newsweek