Þjóðviljinn - 21.04.1982, Page 6

6 SÍÐA — ÞJÓÐVILJINN Miövikudagur 21. aprll 1982
Kísilmálmverksmiðj an á Reyðarfirði:
og vinda m.t. tii dreifingar úr-
gangsefna.”
Vilyrði komin fyrir sölu
á 70% framleiðslunnar
--Þaö frumvarp sem ég
mæli hér fyrir um Kísil-
málmverksmiöju á Reyð-
arfirði felur í sér aö Al-
þingi heimiii ríkisstjórn-
inni að beita sér fyrir
stofnun hlutafélags er reisi
og reki verksmiðju að Mjó-
eyri við Reyðarfjörð til
framleiðslu á kísiimálmi
og hafi með höndum þá
framleiðslu og skyldan at-
vinnurekstur.
Rúmlega tveggja
ára aðdragandi
Mál þetta á sér rúmlega
tveggja ára aödraganda, og má
rekja upphaf þess til stjórnarsátt-
mála rikisstjórnar Gunnars
Thoroddsen frá 8. febrúar 1980.
Þar er lögö áhersla á rannsóknir
á sviöi orkunýtingar og uppbygg-
ingu meiriháttar nýiönaöar á
vegum landsmanna sjálfra er
m.a. byggi á innlendri orku. Með
hliösjón af þessu ákvæöi stjórnar-
sáttmálans hefur siöan veriö unn-
iö að athugunum á ýmsum mögu-
leikum sem til greina koma i
orkufrekum iðnaöi.
Sýndu fyrstu almennu athugan-
irnar sem fram fóru i þessu efni
voriö 1980 aö kisilmálmfram-
leiösla gæti veriö hagkvæmur
kostur i þróun þessa iönaöar hér-
lendis. t framhaldi af þessu tók
dr. Jón Hálfdánarson hjá ts-
lenska járnblendifélaginu aö sér,
að gera frumathugun á fram-
leiöslu kisilmálms hér á landi.
Skilaöi hann skýrslu um máliö i
nóvember 1980 og bentu niöur-
stööur hennar til þess aö ástæða
væri til að ráöast i frekari undir-
búning aö slikri framleiðslu.
1 febrúar 1981 skipaöi iönaöar-
ráöuneytiö verkefnisstjórn til aö
hafa umsjón meö frekari athug-
unum á þessu sviöi. t verkefnis-
stjórninni áttu sæti:
Finnbogi Jónsson, deildar-
stjóri, iönaöarráðuneyti, formað-
ur, Hörður Jónsson, fram-
kvæmdastjóri, Iöntæknistofnun,
og Jón Steingrimsson, verkfræð-
ingur, tslenska járnblendifélag-
inu.
Verkefnisstjórnin réöi sér rit-
ara, en Almenna verkfræðistofan
h.f., var aöalráögjafi varöandi
verkfræðilega þætti. Auk þess
hafa ýmsar stofnanir, fyrirtæki
og einstaklingar unniö að málinu
á vegum verkefnisstjórnar.
Orkustefnunefnd rikisstjórnar-
innar hefur fylgst með undirbún-
ingi málsins og einnig hafa ein-
stakir fulltrúar i nefndinni tekiö
þátt i viöræöum og athugunum
vegna ákveöinna þátta þess.
Verkefnisstjórn skilaði iðnað-
arráöuneytinu skýrslu um verk-
og fjárhagsáætlun fyrir verkefniö
i mai 1981 og skýrslu um frumat-
hugun kisilmálmverksmiöju um
miöjan nóvember 1981. Loka-
skýrslu skilaöi verkefnisstjórn
svo i byrjun mars s.l. og fylgir
hún sem viöauki meö frumvarpi
þessu.
Skýrsiu verkefnisstjórnar fylg-
ir einnig greinargerö Staðarvals-
nefndar um félagsleg áhrif kisil-
málmverksmiöju á Reyöarfiröi. 1
skýrslu sinni leggur verkefnis-
stjórnin til.
a) — aö ráöist verði i byggingu
25 — 30 þúsund tonna kisilmálm-
verksmiöju á Reyöarfirði.
b) — aö aflaö veröi lagaheim-
ildar um stofnun hlutafélags er
annist byggingu og rekstur verk-
smiöjunnar.
c) — að undirbúningi og fram-
kvæmdum veröi hagað þannig aö
verksmiöjan geti tekiö til starfa
voriö 1985.
Iönaöarráöueneytið sendi Þjóö-
Aætlað að verksmiðjan framleiði
3,8% af heimsframleiðslunni
hagsstofnun skýrslu verkefnis-
stjórnar til umsagnar og jafn-
framt hefur veriö leitað eftir um-
sögn bresks ráðgjafarfyrirtækis
um forsendur og niöurstööur
skýrslunnar. Vænti ég þess að
umsagnir þessar liggi fljótlega
fyrir þannig aö þær megi koma aö
gagni viö umfjöllun málsins hér á
Alþingi. Þá má einnig nefna aö
Náttúruverndarráö og Heilbrigð-
iseftiriit rikisins hafa haft máliö
til meöferöar.
Reyðarfjörður í
samræmi við æski-
lega byggðaþróun
Miöað er viö aö kisilmálmverk-
Kaflar úr fram-
söguræðu Hjör-
leifs Guttorms-
sonar um kísil-
málmverksmiðj-
una á Reyðar-
firði
smiöjan risi aö Mjóeyri viö Reyö-
arfjörö. I þvi efniöiefur m.a. veriö
tekið miö af áliti Staöarvals-
nefndar frá þvi I april 1981 og
þeirri stefnumörkun rikisstjórn-
arinnar aö orkufrekur iönaöur
dreifist á landshluta meö hliösjðn
af æskilegri byggöaþróun og þétt-
býlismyndun I einstökum fjórö-
ungum.
A Austurlandi er stór hluti af
auðnýtanlegri vatnsorku landsins
og þvi þjóðhagslega hagkvæmt að
koma þar á fót iönaði sem nýti
hluta af þessari orku. Sú iðnaöar-
uppbygging þarf aö gerast með
þeim hætti aö hún valdi sem
minnstri röskun á félagslegum
aöstæöum og þeirri atvinnustarf-
semi sem fyrir er. Bygging kisil-
málmverksmiöju á Reyöarfiröi
fellurvel aö þessum markmiöum.
Fyrirhugaö verksmiöjusvæöi
er i landi Sómastaöageröis i
Reyöarfjarðarhreppi. Þar eru
möguleikar á stóru iönaðarsvæöi
sem auk kisilmálmverksmiöju
gæti rúmað ýmsa aðra iönaöar-
starfsemi i framtlöinni. Hafnar-
skilyröi á þessum stað með þvi
bersta sem gerist hér á landi.
Aætlaöur kostnaöur viö 140 m
langan Hafnarbakka, með 10 m
dýpi fyrir allt aö 20 þús. t. skip, er
um 30 miljónir króna eða ein-
ungis tæp 4% af heildarstofn-
kostnaði verksmiðjunnar.
Verksmiöjusvæöiö liggur vel
viö nálægum byggöarlögum.
Fjarlægð til Reyöarfjaröarkaup-
túns er um 4 km. og til Eskifjarö-
arkaupstaðarum 9 km. Ibúafjöldi
á Eskifirði og Reyðarfiröi 1. des-
ember s.l. var um 1800 manns.
Frá verksmiöjusvæði til Egils-
staöa eru um 38 km. tbúafjöldi á
Egilsstööum er um 1160 og ætla
má aö verksmiöjan muni, ekki
sistá byggingartima, sækja veru-
lega þjónustu þangaö, svo og til
Fáskrúðsfjaröar, Neskaupstaðar,
og Seyöisfjaröar. tbúafjöldi á
þessum þremur siðastnefndu
stööum er um 3500.
Bygging og rekstur kisilmálm-
verksmiðju á Reyöarfiröi mun
óhjákvæmilega hafa veruleg
áhrif á atvinnulif og vinnumarkað
á Mið-Austurlandi. Miklu varðar
aö framkvæmdirnar hafi í för
meö sér jákvæöa þróun I atvinnu-
lifi I fjóröungnum en leiöi ekki til
stökkbreytinga og verulegrar
röskunar á félagslegu umhverfi
og þeirri atvinnustarfsemi sem
fyrir er. I þessu efni skiptir t.d.
miklu máli, aö tilhögun fram-
kvæmda sé meö þeim hætti aö
umframeftirspurn eftir vinnuafli
komi ekki hart niöur á starfandi
fyrirtækjum. Annars vegar er um
aö ræöa timabundin áhrif sem
leiöa af eftirspurn eftir starfsliöi
á byggingartima, sem áætlaö er
aö geti oröiö um 350 manns þegar
flest er, og hinsvegar varanleg
áhrif vegna stööugs reksturs
verksmiöju meö allt aö 130
manna starfsliöi.
Meö rekstri verksmiöjunnar er
áætlaö aö starfandi fólki á Reyö-
arfjaröarsvæðinu fjölgi um 17%
og sú fjölgun mun á tiltölulega
skömmum tima leiöa til aukning-
ar i atvinnu- og þjónustugreinum
i nálægum byggöarlögum. Leidd-
ar hafa veriö aö þvi likur aö starf-
semi kisilmálmverksmiöju geti,
þegar fram I sækir, skapað langt
til jafn mörg störf I þjónustu-
greinum. Miðaö viö áætlaöan
starfsmannafjölda I verksmiöj-
unni myndi þetta þýöa um 110 ný
þjónustustörf á Miö-Austurlandi.
Samkvæmt framansögöu er
áætlaö aö rekstur verksmiöjunn-
ar skapi meö beinum og óbeinum
hætti atvinnu fyrir um 240 manns,
en þaö jafngildir um 31% af þeim
mannafla sem spáö er aö komi
inn á vinnumarkað á Mið-Austur-
landi fram til ársins 1990.
10% þjóðhagsleg
arðsemi
Þjóðhagsleg hagkvæmni þess
aö ráöast i byggingu Kisilmálm-
verksmiöju er taliö ótviræö. Má
benda á nokkur atriöi sem máli
skipta i þessu samhengi.
1 fyrsta lagi eru afkastavextir
af fjárfestingu i kisilmálmverk-
smiðju á Reyöarfiröi taldir verða
um 10%, samkvæmt þeim for-
sendum sem viö er miðaö. Raun-
vextir á alþjóölegum lánamörk-
uðum i dag eru hins vegar veru-
lega lægri eöa um 6%. Samkvæmt
þessari áætlun mun fjárfesting i
kisilmálmverksmiöju á Reyöar-
firöi þvi skila aröi vel umfram
kostnaöarverö f jármagnsins,
a.m.k. þegar til lengri tima er lit-
ið.
1 ööru lagi er reiknaö meö að
verksmiðjan greiöi orkuverð sem
stendur undir framleiöslukostn-
aði raforku frá nýjum virkjunum
jafnframt þvi að skila aröi til
orkuframleiöslunnar sjálfrar.
Þann arö ber að lita á sem þjóö-
hagslegar tekjur.
1 þriðja lagi munu ýmis aöföng
sem keypt eru til verksmiöjunnar
m.a. flutningar og önnur þjónusta
einnig skila umtalsveröum arði
innanlands.
1 fjóröa lagi er innlendur kostn-
aöur viö byggingarframkvæmd-
irnar sjálfar áætlaöur 57% af
heildarkostnaöi og skilar sá hluti
stofnkostnaöár verksmiöjunnar
einnig umtalsveröum þjóöhags-
legum aröi.
1 fimmta lagi mun bygging og
rekstur kisilmálmverksmiöju
verða algerlega undir forystu og
stjórn landsmanna sjálfra og
þannig munu Islendingar afla sér
afar þýöingarmikillar þekkingar
og reynslu á öllum þáttum stór-
iöju, allt fra hönnun og byggingu
verksmiöju til markaössetningar
afuröanna. Þessi þekking mun
auövitaö koma aö verulegu gagni
viö aörar stóriöjuframkvæmdir á
vegum Islendinga i framtiöinni.
Loks má geta þess aö unnt er aö
nýta afgangsvarma frá verk-
smiöjunni til húsahitunar á Eski-
firöi og Reyöarfiröi. Forathugan-
ir sýna að bygging slíkrar hita-
veitu i tengslum viö verksmiöj-
una gæti lækkaö húshitunarkostn-
aö i þessum byggöarlögum mjög
verulega, og fært þar til viöbótar
þjóöhagslegar tekjur af verk-
smiöjunni.
Þegar á heildina er litiö er þvi
þjóöhagsleg arösemi kisilmálm-
verksmiöju væntanlega meiri en
bein arösemi verksmiöjunnar,
sem er áætluö um 10% á föstu
verðlagi.
Áhersla lögð
á mengunarvarnir
„...Mengunarhætta viö kisil-
málmvinnslu er i öllum megin-
dráttum hin sama og I kisiljárn-
vinnslu.
Mengunarhætta ytra umhverfis
er fyrst og fremst frá ofnreyknum
sem flytur meö sér ókristallaö
kisilryk. Meö reyknum berst
einnig brennisteinsdioxiö sem er
skaölegt I miklum mæli. Gert er
ráö fyrir aö ofnreykurinn veröi
kældur meö lofti niöur fyrir þaö
hitastig aö hann þoli siun og hon-
um siðan blásið I gegn um siurnar
þar sem meginhluti ryksins
verður eftir, en lofttegundirnar
sleppa út. Þetta ryk verður siöan
kögglað meö vatni og lagt I
hauga, og ekki er óliklegt aö fyrir
þaö finnist hagnýt not, svo sem
reyndin er i vaxandi mæli erlend-
is.
Mengunarhætta innan dyra
liggur fyrst og fremst i kristöll-
uöu kvartsryki, reyk frá töppun
og málmsteypu, ryki frá mölun
framleiösluvörunnar, hávaða og
snörpum geislahita á vissum
stöðum.
Ýmis ráö eru tiltæk til varnar
innri mengun og ber þar einna
hæst góöa loftræstingu. Er þvi
gert ráð fyrir henni i áætluninni
og miöað viö að ná megi svipuö-
um árangri viö mengunarvarnir
og á Grundartanga, en þær eru
meö þvi besta sem þekkist i heim-
inum viö þessa framleiöslu.
Heilbrigöiseftirlit rikisins og
Náttúruverndarráö hafa fjallaö
um æskilegar rannsóknir á lifriki
og umhverfi vegna verksmiðj-
unnar og gert um þær tillögur þótt
byggja megi aö verulegu leyti á
fenginni reynslu af járnblendi-
verksmiöjunni á Grundartanga.
Þarf að rannsaka marga stað-
bundna þætti, m.a. loftdreifingu
Vilyrði fyrir sölu á
70% heildarfram-
leiðslu
„...Ahersla hefur verið á það
lögö, viö undirbýning verksmiðj-
unnar, aö gera sem ýtarlegastar
athuganir á markaösmálum
kisilmálmframleiöslu. Eins og
drepiö var á eru megin notkunar-
svið kisilmálms tvö, annars
vegar i álsteypur og hins vegar i
svonefndum silikoniönaði. Um
2/3 hlutar heimsframleiöslunnar
fara nú til blöndunar i álsteypur
og um 1/3 til framleiðslu silikon-
efna. Þessi tvö notkunarsviö eru i
eöli sinu mjög ólík. Fyrirtæki sem
steypa úr áli eru mjög mörg og
flest þeirra nota tiltölulega litið
magn af kisilmálmi. Silikonfram-
leiöendur eru hins vegar fáir og
hver um sig notar mikið magn af
kisilmálmi. Fyrir silikonfram-
leiöendur eru gæöi og stöðugleiki i
afhendingu mjög þýðingarmiklir
þættir, en hjá álsteypunum er
verð á kisilmálmi ráöandi þátt-
ur”.
„. ..Samkvæmt spá
Commodities Research Unit.sem
er sjálfstætt ráðgjafarfyrirtæki,
er m.a. rannsakar framboö og
eftirspurn á framleiösluvörum
hverskonar, er áætlaö aö heildar-
notkun á kisilmálmi i heiminum
verði um 650 þúsund tonn árið
1986 og rúmlega 800 þúsund tonn
áriö 1990.
Framleiösla á 25 þúsund tonn-
um af kisilmálmi hér á landi árið
1986, þ.e. á þvi ári sem unnt væri
að ná fullri framleiðslu meö
tveimur ofnum, mundi sam-
kvæmt framansögöu svara til um
3,8% af heimsnotkun þaö ár.
Innflutningsverö á kisilmálmi
til Bretlands, Þýskalands og
Japans var aö meöaltali um 1560
dalir á hvert tonn á árunum
1976-1980 á verðlagi 1. mars 1982
og þar sem kisilmálmur keppir að
hluta til viö afuröir sem fram-
leiddar eru úr oliu, og raforka er
hér kostnaöarliöur i framleiösl-
unni, má telja liklegt aö verð á
kisilmálmi veröi ekki lægra aö
jafnaöi i framtiöinni en þaö var á
seinni hluta siöasta áratugs.
Sem stendur er þó verö á kisil-
málmi I lægö, þótt ástandiö sé
ekki eins slæmt og i öörum grein-
um orkufreks iönaöar, Markaös-
verðiö er á bilinu 1200-1300 dalir á
tonn, sem er allt aö 20% lægra en
þaö var á siöari hluta siöasta ára-
tugs.
Gert er ráö fyrir aö þau 25 þús-
und tonn af kísilmálmi sem i
fyrstu yröu framleidd hérlendis
veröi seld þannig aö um 7500
tonn/ári fari til Japans, um 10
þúsund tonn til Vestur-Þýska-
lands, um 3000 tonn til Bretlands,
um 2500 tonn til Bandarikjanna og
um 2000 tonn til annarra landa.
Samkomulag hefur veriö gert viö
Japani um þau 7500 tonn sem
þangaö er áætlaö aö selja og
samningar eru á lokastigi viö
Þjóöverja um sölu á um 10.000
tonnum af kísilmálmi á ári
þangaö. Aætlaö er aö þessi tvö
lönd taki viö um 70% af heildar-
framleiöslu tveggja ofna kisi!-
málm verksmiöju. Samningar
þessir eru aö sjálfsögöu geröir
meö fyrirvara um stofnun fyrir-
tækisins og samþykkt væntan-
legrar stjórnar þess.”
Hagnaður þegar
eftir fyrsta árið
,,... Meðalframleiöslukostnaöur
kisilmálms á verðlagi 1. mars
1981 er áætlaöur rúmlega 12 þús-
und kr. á tonn og nemur
kostnaður við hráefni um 41% af
framleiðslukostnaöi, laun og
launatengd gjöld um 10%, raf-
orka um 19%, afskriftir og vextir
um 21% og annar kostnaður um
8%.
Sem stendur er markaösverð á
kisilmálmi 12-13 þúsund kr. á tonn
og hefur veröiö ekki veriö svo lágt
i tæp 10 ár. Ný verksmiðja með
mikla vaxtabyröi mundi veröa
rekin meö halla viö núverandi
markaðsaðstæður.
Gerð hefur verið rekstrar- og
fjárstreymisáætlun fyrir af-
skriftartimabilið og eru niður-
stöður þær aö reiknað er með að