Þjóðviljinn - 05.10.1982, Síða 7

Þriðjudagur 5. október 1982 ÞJÓÐVILJINN — SIÐA 7
Minning:
Eiríkur Hávarðsson
Hinn 27. september s.l lést í
Landsspítalanum í Reykjavík
Eiríkur Hávarðsson skipstjóri frá
Eskifirði, valmenni sem mannbæt-
andi var að eiga að og sárt er að
kveðja. Hann var fæddur að Núpi á
Berufjarðarströnd 14. júní 1916,
sonur hjónanna Auðbjargar
Brynjólfsdóttur og Hávarðs Eiríks-
sonar, sem bæði voru upprunnin úr
Austurskaftafellssýslu. Sjö ára
gamall fluttist hann með foreldrum
sínum til Eskifjarðar og ólst þar
upp til fullorðinsára, en átti síðar
heima í Hafnarfirði og allmörg
seinustu árin í Reykjavík.
Vorið sem ég varð átta ára flutt-
ust foreldrar mínir úr ysta húsinu á
Eskifirði í eitt hinna innstu: Fram-
kaupstað þar sem umfangsmikil
verslun hafði verið rekin allt frá
1802 og út frá henni vaxið dálítið
byggðarhverfi upp með Grjótá og
inn eftir Bleiksárhlíð. Þarna
bjuggu fyrir svo að segja á sömu
torfunni náin ættmenni okkar
mörg: á Uppsölum (efri)Auðbjörg
móðursystir okkar og börn hennar
fimm, í Skuld Ragnhildur móður-
systir okkar og börn hennar fjögur,
í Bröttuhlíð Ragnhildur lang-
amnta, Auðbergur ömmubróðir
okkar og þrjú börn hans, Þórunn
ömmusystir okkar og átti fjögur
börn. Þegar við vorum komin í
hópinn fyllti þetta frændalið ríflega
hálfan þriðja tug. Fór vel á með
öllum þessum niðjum Ragnhildar
Þorsteinsdóttur frá Sléttaleiti í
Suðursveit, sem þá var komin und-
ir nírætt og sest í helgan stein í
skjóli Auðbergs sonar síns.
Strax frá fyrstu dögum okkar í
Framkaupsújð höfðum við náið
samneyti við frændfólkið á Uppsöl-
um, og stuðlaði margt að því.
Auðbjörg og Hávarður voru veg-
lyndar manneskjur og ömuðust
ekki við ungum gestum, þó húsið
þeirra væri svo lítið, að erfitt sé nú
að skilja, hvernig sjö manns og
stundum fleiri gátu komist þar
fyrir. Elsta dóttir þeirra, Þorbjörg,
var þá ung stúlka í föðurhúsum.
Hún rétti móður okkar hjálpar-
hönd, meðan verið var að koma sér
fyrir í nýjum híbýlum sem margoft
eftir það og var hollvinur okkar
allra til æviloka. Næstur var Ingólf-
ur þá 16 ára, nýorðinn sendill við
verslunina í Framkaupstað og síð-
an afgreiðslumaður þar næstu árin,
svo hann hittum við dögum oftar.
Eiríkur var jafnaldra bróður mín-
um og hugðarefni þeirra að mörgu
lík. Þeir höfðu því margt saman að
sælda á æskuárum, ekki síst í
verkalýðsmálum og stjórn-
málastarfi róttækrar alþýðu. Unn-
ar og eldri systir mín voru jafn-
gömul og áttu samleið í skóla dag-
lega í fjóra vetur. Yngst var Guð-
ný, ári yngri en ég. Síðan bættist í
fjölskylduna Auðbjörg, dóttir Þor-
bjargar, og ólst þar upp að mestu.
frá
Eskijírði
I Framkaupstað var hafskipa-
bryggja og hafði lengi verið. Á
þessum tíma var þó orðið fremur
fátítt, að stórskip legðust þar að.
En hún var vinsæll leikvangur okk-
ar strákanna í innbænum, sem
lágum þar stundum liðlangan dag-
inn með hausinn fram af bryggju-
sporðinum og tunguna út í annað
munnvikið og pilkuðum ufsakóð,
smáþorsk eða lúru, jafnvel silung
þegar allra best bar í veiði.
Tveir af vélbátum þorpsins
höfðu þarna viðlegu: Egill um 7
tonn og Þór, 27 feta bátur, 4-5 lestir
að stærð með 10 hesta Wichmann,
smíðaður í Fredrikssund, falleg
lleyta, þó lítil væri. Jón Kristinn
Guðjónsson var þá nýbúinn að
eignast Þór og sjálfur formaður á
bátnum. Þegar hann hóf róðra í
vorhlaupið reyndist einn af háset-
unum svo sjóveikur, að hann
treysti sér ekki til að halda áfram
sjósókn. Eiríkur Hávarðsson
var þá 13 ára. Hann var staddur á
bryggjunni sem einatt endranær,
þegar báturinn kom að þennan
dag, og heyrði rætt um, að sjómann
vantaði á Þór. Hann sneri sér um-
sviflaust að Jóni Kristni og spurði,
hvort hann ætti ekki að róa með
honum. Eftir nokkurt hik svaraði
formaðurinn, að hann gæti fengið
að reyna, ef foreldrar hans leyfðu.
Eiki brá skjótt við og hljóp upp
brekkuna heim að Uppsölum. Há-
varður leit á son sinn, sá honum var
mikið í hug og gaf samþykki sitt, en
Auðbjörg var treg - taldi hann of
ungan, sem von var. Þó veitti hún
að lokum leyfi til, að hann færi einn
róður. Nú fóru leikar þannig, að
hann hét með sjálfum sér að fara
aldrei á sjó framar, og virtist því í
bráð sem leyfi móðurinnar mundi
duga sjómannsævi hans á enda. En
þegar komið var inn í fjörð og sjó-
sóttin búin að sleppa á honum.
tökum, fór hann strax að líta Ægi
bjartari augum, og við heimkom-
una bað hann föður sinn að mega
halda áfram. Hávarður lét það eftir
honum, en Auðbjörg sagði ekki
neitt. Er skemmst frá að segja, að
Eiki reri á Þór allt sumarið og þótti
standa svo vel fyrir sínu, að hann
fékk sama hlut og fullgildur háseti.
Ég rifja þetta upp nú að enduð-
um ævidögum hans, af því að hér
var hafinn sjómannsferill, sem stóð
óslitið í nærri hálfa öld, og eins
vegna þess að mér er í barnsminni,
hve stoltur ég var af þessuni vaska
frænda mínum, þegar ég sá hann
ganga með bitakassann sinn undir
hendi niður Framkaupstaðar-
bryggjuna eða standa á dekkinu á
litla Þór og kasta golþorskum létti-
lega á land eins og fullorðinn mað-
Ritari
Utanríkisráöuneytiö óskar eftir aö ráöa ritara
til starfa í utanríkisþjónustunni.
Krafist er góðrar kunnáttu í ensku og a.m.k.
einu ööru tungumáli auk góörar vélritunar-
kunnáttu.
Eftir þjálfun í utanríkisráðuneytinu má gera
ráö fyrir að ritarinn verði sendur til starfa í
sendiráöum íslands erlendis.
Eiginhandarumsóknir með upplýsingum um
aldur, menntun og fyrri störf, sendist utanrík-
isráöuneytinu, Hverfisgötu 115, Reykjavík,
fyrir 15. október 1982.
Utanríkisráðuneytið
ur. Ég þreifaði í laumi á óþrosk-
uðum vöðvum mínum, og þeir lof-
uðu ekki góðu um að þvílík karl-
mennska legðist í ættir. En vonin
var vakin, og meðan hún hafði ekki
orðið sér til háðungar, gat maður
alténd borið höfuðið hátt yfir að
eiga til frændsemi að telja við
yngsta sjómanninn í plássinu.
Strax eftir fermingu tók maður
að stunda böllin og sieppti engu
skralli eftir það, því kynslóðabilið
var þá ekki komið til skjalanna.
Einnig á þessum vettvangi vakti
Eiki frændi aðdáun mína. Það var
ekki aðeins að hann væri klæddur
eins og heimsmaður, búinn að
leggja sér til jakkaföt af nýjustu
tísku, með tvíhnepptu vesti og svo
skálmavíðum buxum að brotið að
framan nam við blátána á skónum
meðan maður sjálfur gekk enn á
mátrósafötum eins og krakki.
Hann stýrði dömunum af sama ör-
yggi í örtröð salarins og báti í
krappri kviku og átti ekki á hættu
þá móðgandi spurningu sem sumir
urðu að þola: á ég ekki að stýra,
gæskur? Þó var það mest, að hann
hafði skapað sér þróttmikinn og iit-
ríkan dansstíl, sem var svo sam-
gróinn persónu hans, að ég hef
engan mann séð dansa eins og á
það tæplega eftir. Eins og hann
gekk snerpulega til verka vinnu-
glaður, gekk hann einnig á gleði-
fund af lífi og sál og var þá hrókur
alls fagnaðar. Hlátur hans var
hljómmikill, bjartur og ekta: runn-
inn frá innsta grunni hugans og
auðþekktur frá hlátri annarra
manna.
Eiríkur var fluggáfaður og
skarpur námsmaður. Hefði hann
verið einum áratug seinna á ferð,
hefði ekki annað komið til greina
en hann gengi menntaveginn. En
það var síður en svo sjálfgert á
kreppuárunum eystra, að gáfuð
ungmenni frá alþýðuheimilum
færu í skóla að skyldunámi loknu.
Slíkt heyrði til einsdæma og hefði
þótt jaðra við liðhlaup úr lífsstríð-
inu, ef verkamannssonur hefði lagt
út í langskólanám. Þó naut hann
nokkurrar unglingafræðslu á Eski-
firði og Norðfirði og notaðist vel að
því. Síðar aflaði hann sér réttinda
til skipstjórnar, fyrst á litlum fiski-
skipum og seinna fiskiskipstjóra-
prófs frá Stýrimannaskólanum í
Reykjavík 1949. Aldrei heyrði ég
hann kvarta yfir að hafa ekki átt
kost meiri menntunar, enda var
hann maður óvílinn. Hins varð ég
þráfaldlega var, af hvílíkri góðvild
hann fylgdist með menntaferli
frændfólks síns af yngri kynslóð og
hve öfundarlaust hann gladdist yfir
að sjá það njóta þeirra tækifæra
sem honum stóðu ekki til boða.
Eiríkur var aðeins 22 ára, þegar
hann tók við formennsku á vél-
bátnum Víkingi SU 412. Eigandinn
Karl Jónasson var þekktur að því
að trúa ekki hverjum sem var fyrir
Víkingi. Næstir á undan höfðu ver-
ið með hann hver fram af öðrum
Björgvin Guðmundsson, Björn
Ingvarsson og Eyjólfur Magnús-
son, allir reyndir sjósóknarar og
fiskimenn. Það sýnir ljósast, hví-
líks trausts Eiríkur naut meðal
kunnugra, að Karl skyldi falast
eftir honum til formennsku svo
ungum. Hann var með bátinn í sex
ár og fórst það farsællega, sem
vænta mátti. Næstu árin var hann
stýrimaður og skipstjóri á ýmsum
bátum og skipum, uns hann réðst
dælumaður á Kyndli 1955. Því
starfi gegndi hann í 21 ár, fór þá í
land vegna veikinda eftir 47 ára
samfellda sjómennsku og afgreiddi
eftir það bensín hjá Skeljungi h.f. í
Reykjavík, uns hann kenndi
banameins síns á síðastliðnu vori.
Ég þekkti að vonum ekkert til
starfa Eiríks á sjó af eigin sjón. En
ég hef rætt við ungan mann, sem
var honum samtíða á Kyndli og bar
honurn það orð, sem flestum þætti
gott aö hljóta af vörum liðléttings í
sinni grein. Ég hef setið með öldn-
um skipsfélaga Eiríks við sjúkra-
beð hans og fundið, hve hljóðlát
vinátta getur orðið djúp með góð-
um drengjum, sem lengi hafa stað-
ið hlið við hlið í æðrulausu stríði
dægranna. Ég hef hlýtt á vitnisburð
kunnugs manns í landi um, hvernig
hann rækti skyldur sínar við yfir-
boðara sem höfðu allt önnur mark-
mið í lífinu en hann: „Það þurfti
ekki að hafa áhyggjur af því, sem
Eiríki var trúað fyrir."
Eiríkur Hávarðsson var gæfu-
maður af verkum sínum og dag-
farsprýði í umgengni við aðra
menn. Orð mín ber þó ekki svo að
skilja að örlögin hafi tekið hann
undir sinn verndarvæng og hlíft
honunt við þeim arnsúgi harm-
leiksins sem þau einatt draga í
flugnum. Hitt er sanni nær, að þau
hafi lostið hann oftar og harðar en
allan þorrann. Uppsalaheimilinu
var mikið áfall, þegar Unnar bróðir
hans drukknaði liðlega tvítugur,
bráðgáfaður og glaðhuga atgjörvis-
maður sem öllum var harmdauði.
Þeir bræður voru sérstaklega sam-
rýmdir.
Arið 1942 gekk Eiríkur að eiga
Stefaníu Tryggvadóttur frá Fá-
skrúðsfirði, sem hafði verið
heitbundin Unnari, þegar hann féll
frá. Hún lést þrítug að aldri frá
tveim börnum ungum: einkadóttur
þeirra Eiríks, Þóreyju Guðnýju, á
sjöunda ári og kjörsyni, Unnari
Hávarði, sem þau tóku nýfæddan,
þá tæpra tveggja ára. Eiríki var um
megn að halda heimilinu saman til
langframa vegna vinnu sinnar á
sjónum, en fékk börnunum fóstur
nokkrum árum síðar á góðu heimili
austur í Breiðdal og vakti yfir vel-
ferð þeirra sem best hann mátti.
Unnar Hávarður fór barnungur tii
sjós eins og Eiríkur og var í sigl-
ingum á erlendu skipi, þegar hann
drukknaði í höfninni í Buenos Air-
es rétt 18 ára gamall. Eiríkur
kvæntist ekki aftur, en kærleikar
voru lengi með honum og Kristínu
Eyjólfsdóttur í Hafnarfirði, sem
nýlega er látin.
Ástvinamissi bar Eiríkur í hljóði
og óbugaður fyrir annarra sjónum.
En ekki þætti mér undarlegt, þó
angur sem braust upp á yfirborðið
fyrir fáum árum og þrengdi að hon-
um um skeið, hafi verið runnið af
orðvana hryggð, sem lengi hafði
verið byrgð hjarta nær. Einnig úr
þeirri eldskirn kom hann þroskaðri
maður, tók aftur gleði sína og
skopaðist gjarna eftirá að þessari
kyndugu ómannblendni, sem var
svo ólík eðli hans.
Það verður sumum, sem mikið
hafa misst, harmsauki að ánetjast
svo trega sínum, að þeir fá ekki
notið fagnaðar yfir því, sem lífið
gaf og leyfði þeim að halda. En því
fór fjarri, að svo væri um Eirík Há-
varðsson. Þórey dóttir hans, hús-
freyja á Hreiðarsstöðum í Fellum,
gaf honum sjö mannvænlegar
dótturdætur, sent voru eftirlæti afa
síns. Hann fór austur á Hérað til að
njóta samvista við þær eins oft og
hann fékk viðkomið, og honum var
jafnljúft að ræða um þá hamingju,
sem afkomendurnir veittu honum,
og hann var fáorður um and-
streymið. „Ég beið þess með eftir-
væntingu að fá að verða langafi -
og mér veittist það,“ sagði hann
sæll í augum eitt sinn, þegar ég
heimsótti hann í banalegunni.
Þannig kaus hann að orða það sem
við vissum báðir, en vildum ekki
tala um: að senn væri sigling hans á
enda. Hann kveið ekki lendingu,
en gladdist yfir að hafa átt erindi á
þetta óskiljanlega haf, þó oft gæfi á
bátinn.
Einar Bragi
AUGLYSING
um sérstök lán til að bæta að-
búnað, hollustuhætti
og öryggi á vinnustöðum.
í lögum nr. 46/1980 um aðbúnað, hollustu-
hætti og öryggi á vinnustöðum er kveðið á
um sérstakar lánveitingar til fyrirtækja sem
starfandi voru við gildistöku laganna hinn 1.
janúar 1981. Lánin verða eingöngu veitt til
framkvæmda sem ætlað er að bæta vinnu-
aðstöðu starfsfólks eða bæta aðbúnað, holl-
ustuhætti eða öryggi á vinnustöðum að öðru
leyti.
Samkomulag hefur verið gert milli Fram-
kvæmdastofnunar ríkisins og félagsmála-
ráðuneytisins um að lán þessi verði veitt úr
Byggðasjóði af sérstöku fé, sem aflað verður
í þessu skyni.
Lán þessi verða óháð öðrum lánum Byggða-
sjóðs og skiptir aðsetur fyrirtækis ekki máli
við mat á lánshæfni.
Umsóknir um lán þessi skulu sendar
Byggðasjóði, Rauðarárstíg 25, Reykjavík, á
þar til gerðum eyðublöðum sem fá má hjá
Framkvæmdastofnun ríkisins og hjá Vinnu-
eftirliti ríkisins.
Umsóknarfrestur vegna lánveitinga á ár-
inu 1982 er til 25 október n.k.