Þjóðviljinn - 14.12.1982, Page 5

Þriðjudagur 14. desember 1982 ÞJÓÐVILJINN — SIÐA 5
allir aðrír þegja
Fyrst
Fyrst allir aðrir þegja get ég
ómögulega stillt mig um að kvarta
yfir sjónvarpsdagskránni Gluggan-
um 5. des. s.l. Umsjónarfólk þátt-
arins hefur í haust gert mörgum jól-
abókum skil, jafnvel gengið svo
langt að láta leika atriði úr skáld-
sögum, sviðsetja ljóðalestur
o.s.frv., og er það vel. Þetta um-
rædda kvöld var hluti þáttarins hins
vegar um bækur handa börnum og
unglingum og þá var mjög kastað
höndum til verka.
Af tilviljun veit ég að umsjónar-
menn þáttarins báðu um nýjar ís-
lenskar bækur hjá forlögum og
fengu þær að líkindum sendar með
skilum þótt ekki sæjust þess merki í
þættinum. Engar nýjar bækur lágu
frammi meðan umsj ónarmaður var
að tala við valda viðmælendur sína,
og bókmenntafræðingurinn sem
hann ræddi við minntist ekki á
neinar stakar bækur f sínu spjalli.
Raunar var helst á Hildi Her-
móðsdóttur að heyra að varla kæmu
nokkrar bækur út eftir íslenska rit-
höfunda í ár og virtist hún draga þá
ályktun af framleiðslu bókaforlags-
ins Iðunnar. En það eru önnur for-
Nýlega er komin út hjá bókaút-
gáfunni Bjöllunni mjög athyglis-
verð barnabók. Tóta og táin á
pabba eftir Guðberg Bergsson rit-
Silja Aðalsteins-
dóttir skrifar:
Silja Aðalsteinsdóttir
lög til líka, og hefði verið hægur
vandinn að telja fyrst upp nokkra
„gamla“ höfunda sem eru að senda
frá sér nýjar bækur, t.d. Guðjón
Sveinsson, Hreiðar Stefánsson,
Indriða Úlfsson, Kristján Jóhanns-
son, Ragnar Þorsteinsson, Magneu
frá Kleifum og Andrés Indriðason.
Svo hefði mátt ræða um höfunda
höfund. Þetta er fyrsta barnabókin
sem Guðbergur skrifar og hann
myndskreytir jafnframt bókina.
Hið sígilda ævintýri er jafnan á
sem þekktir eru fyrir annað en
barnabækur en gefa út fyrir börn í
ár: Þórarinn Eldjárn, Vésteinn
Lúðvíksson, Þorsteinn Marelsson
- og viðeigandi í framhaldi af þeim
þætti að bjóða sérstaklega velkom-
inn í hópinn Guðberg Bergsson
með því að lesa upp úr barnabók-
inni hans eins og gert var. Ljúka
síðan á því að tala um splunkunýja
höfunda eins og Iðunni Steinsdótt-
ur og Guðna Kolbeinsson. Hér
hefði viðtalið við forsvarsmenn
Bjöllunnar verið á sínum stað.
Loks hefði ekki verið úr vegi að
geta um nýstárlegar endurútgáfur
löngu horfinna gimsteina meðal
barnabóka þar sem ber að sjálf-
sögðu hæst Köttinn sem hvarf eftir
Nínu Tryggvadóttur, Dimmalimm
Muggs og Völu eftir Ragnheiði
Jónsdóttur.
Síðast f stuttri úttekt Glugga-
manna á barnabókum (sem öll var
álíka löng og makalaust til-
breytingarlaust lag sem Pálmi
Gunnarsson söng síðar í þættinum
og var greinilega að sofna yfir) var
viðtal við tvo unglinga. Sá hluti
þáttarins þótti mér átakanlegastur.
mörkum þess að vera raunveru-
leiki og draumur. Bestu ævintýrin
eru bæði fyrir börn og fullorðna.
Tóta og táin á pabba er ósvikið æv-
Það er dónalegt gagnvart ungu
fólki (og aldrei gert við fullorðna)
að hóa í það undirbúningslaust inn
í stúdíó eins og greinilega var gert
við stúlkurnar tvær sem þarna
komu fram. Auðvitað hefði átt að
biðja þær að undirbúa sig undir
viðtalið, lesa t.d. eitthvað af þeim
bókum sem þættinum voru sendar.
Þær hefðu getað gert grein fyrir
þeim, talað í framhaldi af því um
lestrarvenjur sínar yfirleitt og
hvernig íslensku bækurnar hefðu
staðist samanburð við annað sem
þær læsu. Þá hefðu stúlkurnar
sloppið við að koma annaðhvort
með rakalausar fullyrðingar eða
svara leiðandi spurningum á borð
við: Lesið þið frekar erlendar ung-
lingabækur vegna þess að þær eru
• skemmtilegri en íslensku bækurnar
eða vegna þess að hinar eru varla
til? Eins og vonlegt er vissu stúlk-
urnar ekki hvort þær áttu að svara
þessu með já-i eða jú-i.
Ég treysti því að þetta verði ekki
eina umfjöllunin sem barnabækur
og unglingabækur fá í Glugganum í
vetur. Það væri hreinlega fyrir
neðan allar hellur.
intýri. Það er dularfullt, táknrænt
og kitlandi, en í senn einfalt og
glettið eins og lækur ómengaðs
skáldskapar.
Forsfðan er af málverki eftir
René Magritte.
Guðmunda
á hljómplötu
Iðunn hefur gefið út hljómplöt-
una Lífsjátningu, þar sem Guð-
munda Elíasdóttir syngur íslensk
og erlend lög. Platan kemur í kjöl-
far endurminninga Guðmundu
sem báru sama nafn, en sú bók
kom út í fyrra og varð metsölubók.
Lögin á hljómplötunni eru
hljóðrituð á árabilinu 1947-56,
tuttugu talsins. íslensku lögin eru
eftir Jórunni Viðar, Sigfús Einars-
son, Karl O. Runólfsson, Skúla
Halldórsson, Inga T. Lárusson,
Jón Þórarinsson, Björgvin Guð-
mundsson, Pál Isólfsson og Jón
Leifs.
Erlendu lögin eru eftir Handel,
úr óratóríunni Messías; - eftir Gri-
eg, Rangström og Sibelius,
L.Möller og Carl Nielsen. Þá eru
atriði úr óperunni II Trovatore eftir
Verdi. Loks er svo aría úr óperunni
Miðillinn eftir Menotti.
Guðbergur skrífar barnabók
Er ungafólkinu ekki Ijóst að það sem hefur áunnist verkafólki til
hagsbóta hefur kostað mikla baráttu og miklarfórnir
YYY hugsjónamanna sem við eigum mikið aðþakka, einnigþeim
f/f sem hafa forustuna á hendi í dag...
Þankar um þý
Allir vita eflaust hvað átt er
við, þegar talað er um þanka, en
vefst ekki flestum tunga um tönn
þegar nefnt er tveggja stafa orð -
Þý - ?
Ef flett er upp orðabók Menn-
ingarsjóðs, þá er að finna á bls.
836 orðið Þý, sem þýðir einnig
þræll, ambátt, ófrjáls persóna, -
einnig illþýði, pakk, hyski. Ég
steig mín fyrstu spor á vinnu-
markaðinum í byrjun kreppunn-
ar miklu milli þriðja og fjórða ára-
tugsins. Ég var unglingur þá og
langt um liðið síðan, en mér hefur
ekki liðið úr minni lífsafkoma
verkafólksins.
Fyrir utan mína eigin reynslu
sá ég hjá mörgum vinnufélögun-
um fátæktina og allsleysið,
kvíðann fyrir morgundeginum.
Úr augum þeirra skein óttinn við
atvinnurekendur, sem framkall-
aði þrælslund vinnandi handa,
þeirra sem hlutu það lán að fá
vinnu í nokkrar klukkustundir,
og kannski hafa þá sumir atvinnu-
rekendur litið á verkafólk sem
pakk eða hyski.
Á kreppuárunum var verka-
lýðshreyfingunni að vaxa fiskur
um hrygg, en þorri vinnandi fólks
þorði ekki að láta hug sinn í ljós
nema að litlu leyti við nágrann-
ann undir fjögur augu, hver vissi
nema vinnuveitandanum bærist
það til eyrna, það kaus heldur að
vera þegjandi þý í sinni þjáningu
fátæktar. Til var samthópurhug-
aðra og róttækra, sem létu hend-
ur skipta ef með þurfti, til að rétt-
lætinu yrði náð; allir kannast við
Gúttóslaginn, svo oft sem um
hann hefur verið ritað. Og í minni
heimabyggð voru líka átök, þó
þeirra verði ekki getið hér, en við
í verkalýðsfélögunum eigum
þessum ofurhugum mikið að
þakka. En þó fólk væri feimið við
að láta sjá sig þar sem átaka var
von, þá lét það sig samt ekki
vanta á fundi verkalýðsfélag-
anna.
í minni heimabyggð var ekki til
það rúmgóður fundarsalur, að
hann gæti rúmað alla sem þar
vildu vera. Kannski vissi hver og
ein vinnandi hönd hvar hennar
þrep var í þjóðfélagsstiganum,
hefur unga fólkið í dag gert sér
grein fyrir því? Hvar sem það hef-
ur skipað sér í hina pólitísku
flokka; annars er það mér tor-
skilið, hvernig það getur sam-
rýmst í huga launþega að vera í
pólitískum flokki atvinnurek-
enda og peningavalds, og vera
svo í stríði við hina sömu um laun
og kjör.
Það var smá klausa í Velvak-
anda morgunblaðsins, sem vakti
hjá mér þessa þanka. Einhver
sem ekki vildi láta nafns síns
getið, - reyndar ber ég litla virð-
ingu fyrir þeim sem eru með nafn-
leynd og þora ekki að bera
ábyrgð á bulli sínu. Þessi huldu-
maður skrifaði um Jrað ófrelsi
verkafólks að vera neytt til að
vera í verkalýðsfélagi, síðan um
það ófrelsi sem ríkir, að það skuli
ekki leyfast nema eitt verka-
lýðsfélag í hverju byggðarlagi,
hvernig sem það getur samrýmst
að vilja ekkert en þurfa tvö.
Þá ræðir hann um þá ósvífni
verkalýðsfélaganna að taka fé-
lagsgjöld af unglingum að þeim
forspurðum. Að lokum endar
hann skrif sín með þeirri ill-
kvittnislegu tilgátu, að líklega
fari sjóðir verkalýðsfélaganna
til ferðalaga forystumannanna.
Þekkingarleysi veldur oft þunn-
um þönkum.
Árangurinn er
afrakstur baráttu
Ég get vel ímyndað mér, að
þessi nafnleyndi maður hafi
aldrei verið í verkalýðsfélagi, og
það er auðfundið að hann er þý
frjálshyggjunnar. Hvers vegna
vill hann frelsi til að brjóta niður
samtakamátt launþega, hvers-
vegna frelsi til að hafa í sömu
grein mörg verkalýðsfélög í
hverju byggðarlagi? Hefur hann í
huga að þau gætu boðið kaupið
niður hvort fyrir öðru, ef atvinnu-
leysi og kreppuástand yrði ríkj-
andi? Hver eru annars markmið
frjálshyggjunnar? Vill nokkur
kannast við óskhyggju þeirra
sterku til að troðast áfram á
kostnað þeirra sem minnimáttar
eru? Hefur þróunarbraut mann-
skepnunar ekki orðið til vegna
félagshyggjunnar? Maðurinn er í
eðli sínu félagsvera, það er hon-
um í upphafi áskapað.
í öll þau rúm 50 ár, sem ég hef
verið í verkalýðsfélagi, hef ég
Sofus
Berthel
sen
skrifar
aldrei gegnt neinni trúnaðar-
stöðu enda tæplega til þess fall-
inn, en ég hef fylgst með og er
fullljóst hvað fyrir mig hefur ver-
ið gert af mínu félagi og þeim
mönnum sem til forustunnar hafa
verið valdir; þeim vil ég þakka
baráttuna í beinni þátttöku í
vinnudeilum og óbeinum
aðgerðum með þrýstingi á vinnu-
veitendavald og ríkisvald að
gefnu tilefni hverju sinni; án þess
væri kaup mitt og kjör ekki það
sem það er í dag.
Ég hafði á orði áðan hér að
framan, að fundarsalur hafi eng-
inn verið nógu stór í minni sveit. í
dag sækja ekki fundi nema 20-30
menn af 7-800 manna félagi, og
alltaf þeir sömu. Einhverjir
munu nú telja að félaginu væri
stjórnað af þessari fámennu
klíku, en hvað skal gera þegar svo
fáir láta sig félagsmálin skipta?
Ekki er það formanninum að
kenna, að flestum virðist sama
hverjir stjórna. Unga fólkið í dag
vantar á fundina, það er áhuga-
laust um félagslega samstöðu,
óafvitandi að afkoma þess í fram-
tíðinni verður í gegnum verka-
lýðsfélögin.
Þegar ég var ungur, þá tóku
jafnaldrar mínir þátt í verkföllum
til að heimta okkar rétt, þeir
höfðu engu að tapa en allt að
vinna. Ungu fólki í dag hefur ver-
ið sköpuð aðstaða til atvinnuör-
yggis og aðstaða til að byggja sér
heimili, það hefur öllu að tapa,
skuldir að greiða og eignir að
verja, ætlar það að glopra mann-
sæmandi lífi út úr höndum sér,
með því að láta sér verkalýðsmál
engu skipta? Þetta er uggvænleg
þróun, þegar atvinnuleysi er í
raun skollið á, en öll þjóðin er í
atvinnubótavinnu greiddum af
erlendum lántökum. Mér eru í
huga verkamannabústaðirnir
sem reistir hafa verið, orlofslögin
og kauptryggingarlögin, og svo
mætti lengi telja sem verkalýðs-
samtökin hafa unnið á verkafólki
til hagsbóta, kannski unga fólk-
inu í dag finnist þetta sjálfsagðir
hlutir, sem hafi bara komið af
sjálfu sér. Er unga fólkinu ekki
ljóst að þetta hefur kostað mikla
baráttu og miklar fórnir löngu
liðinna hugsjónamanna og
kvenna? Vissulega eigum við
þeim mikið að þakka, einnig
þeim sem hafa forustuna á hendi í
dag.
Nafnlausi maðurinn í Velvak-
anda varpar fram þeirri spurn-
ingu, hvað sé gert við ailt það fé,
sem verkalýðsfélögin taka af
fólki. Ég get svarað honum því
til, að jjað félag sem ég greiði mitt
gjald til, á sitt eigið húsnæði undir
starfsemi sína.
Þau eru súr,
sagði refurinn...
Einnig hefur það fest kaup í
sumarbústöðum, sem hver fél-
agsmaður getur fengið leigða
með vægu og sanngjörnu gjaldi;
þá hefur félagið komið upp sterk-
um sjúkrasjóði, sem hver og einn
félagi getur leitað til í slysa- og
veikindatilfellum; margt fleira
mætti upp telja, og reyndar er
það vel skiljanlegt þegar að er
gáð, að atvinnurekendur vildu
heldur fá Svartadauða yfir bæinn
en samtök verkafólks. Þegar mitt
verkalýðsfélag var stofnað, þá
var þeim ljóst að þeir áttu ekki
lengur vinnuþý.
Ég held það skipti engu máli
hversu margir verkalýðshatarar
eru til á borð við nafnleynda
manninn í Velvakanda, þaðan
stafar verkalýðshreyfingunni
engin hætta, og ekki heldur þó
einhver góli - „Ó, það er dýrlegt
að drottna". - og skrifi bók til að
ófrægja það ágæta fólk sem
stendur í fylkingarbrjósti verka-
lýðsfélaganna. En mér dettur í
hug dæmisagan sem ég las í bama
skóla. Það var refur sem kom
auga á girnileg vínber hátt uppi í
tré, hann gerði ítrekaðar tilraunir
að ná í þau, en þegar það tókst
ekki, þá gekk hann í burtu og
tautaði, - þau eru súr.
Ef að verkalýðssamtökunum
stafar hætta af einhverju, þá staf-
ar hún frá hinum óbreytta félags-
manni og -konu, áhugaleysið og
þátttökuleysið er hættan. Mér
þykir uggvænlegt til þess að
hugsa ef það þarf algjört atvinnu-
leysi og volæði til þess að hver
lægstlaunaði vinnandi manneskja
vakni til meðvitundar um þrep
sitt í þjóðfélaginu. Reyndar er ég
orðinn það gamall, að ég þarf
varla að óttast að verða kreppuþý
í annað sinn.
Sofus Berthelscn