Þjóðviljinn - 14.12.1982, Síða 10

14 SÍÐA — ÞJÓÐVILJINN j Þriðjudagur 14. desember 1982
Náttúrufarsrannsóknir á vesturströnd Eyjafjarðar
Óvíða meira í húfi
✓
Aður en ákvarðanir eru teknar um
landnýtingu eða val nýrra
atvinnugreina, svo sem áliðju, verður
að gera enn frekari rannsóknir.
Eyjafjörður er sérstæður meðal
héraða landsins, hvað snertir
veðursæld og önnur
náttúruskilyrði sem eru
hagstæð lífi, enda benda allar
rannsóknir til þess að jurta- og
dýralíf sé þar auðugra og
fjölskrúðugra en í öðrum
héruðum af samsvarandi stærð.
Könnunarsvæðið milli
Akureyrar og Dalvíkur, er á
flestan hátt dæmigert fyrir
náttúrufar Eyjaf jarðar. Það er
óvenjuauðugt af
jarðfræðiminjum og fágætum
jurtategundum, og þar eru
ýmsar sérstæðar lífvistir, er
viðhalda f jölbreyttu jurta- og
dýralífi. Einnig er þar fjöldi
merkra sögulegra minja
(þjóðminja).
Þær athuganir sem fram hafa
farið á sjólífi í Eyjafirði, sýna að
þaðeróvenju mikið ogfjölþætt,
enda hefurfjörðurinn jafnan
verið einstaklega fiskisæll.
Könnunarsvæðið nýtur þeirrar
sérstöðu að vera betur
rannsakað náttúrufræðilega, en
flesteðaöll svæði af
samsvarandi stærð hérlendis,
og hefur því ómetanlegt gildi
fyrir rannsóknir og kennslu í
náttúrufræði.
í Eyjafirði stendur búskapur
yf irleitt meö miklum blóma og á
þaðeinnig við um
könnunarsvæðið. Þareru miklir
ræktunarmöguleikar sem enn
hafa ekki verið nýttir. Gildi
svæðisins til skógræktar og
útivistar er einnig verulega
mikið.
Að ofansögðu er Ijóst, að
verndargildi lands og sjávar í
Eyjafirði er meira en almennt
gerist hér á landi og óvíða er
meira í húfi ef illa tekst til
varðandi landnýtingu eða val
nýrra atvinnugreina.
Umfangsmiklar
rannsóknir
Þetta eru meginniðurstöður
könnunar Náttúrugripasafnsins á
Akureyri á náttúrufari í Eyjafirði á
svæðinu milli Krossaness að Háls-
höfða. Staðarvalsnefnd um iðn-
rekstur samdi við safnið um þessa
könnun í janúarmánuði 1982. í
júlímánuði sl. gaf staðarvalsnefnd
út áfangaskýrslu um staðarval
hugsanlegs álvers í tengslum við
hagkvæmniathuganir á vegum
iðnaðarráðuneytisins. Skýrsla
þessi fjallaði einkum um vinnu-
markað og landfræðilegar aðstæð-
ur ásamt áhrifum staðarvals á
stofn- og rekstrarkostnað áliðju.
Niðurstaða áfangaskýrslu þessarar
var sú að nefndin mælti með frekari
rannsóknum í Helguvík, Vogast-
apa, Vatnsleysuvík, Geldinganesi
og Dysnesi í Arnarhreppi. Staðar-
valdsnefnd vinnur nú að fram-
haldsathugunum á ofangreindum
fimm stöðum og með hliðsjón af
hugsanlegri áliðju og beinast þær
rannsóknir einkum að umhverf-
ismálum og félagslegum þáttum.
Eftirtöldum rannsóknum er nú
lokið í Eyjafirði á vegum staðar-
valsnefndar og verkefnisstjórnar
um áliðjuver.Sjómælingar og botn-
rannsóknir frá Hörgárósum út fyrir
Hjalteyri, kortagerð 1:5000 í Arn-
arneshreppi, könnun á jarðvegs-
dýpi við Dysnes og Gilsbakka í
Arnarneshreppi, torkönnun á
iðnaðarvatni við vestanverðan
Eyjafjörð og áðurnefnd náttúru-
verndarkönnun. Þá hefur staðar-
valsnefnd rekið síritandi vindmæla
í grennd við Hjalteyri frá því í októ-
ber 1981.
Spá um áhrif
áliðjuvers
í frétt frá staðarvalsnefnd segir
að skýrsla Náttúrugripasafns sé
veigamikill þáttur í umhverfisrann-
sóknum staðarvalsnefndar í Eyja-
firði. Áformað sé að halda vind-
mælingum áfram um eins árs skeið
og verið er að setja upp hitamæla á
3 stöðum í Vaðlaheiði til að kanna
svokölluð hitahvörf. Jafnframt
hefur verið pantaður sérlega næm-
ur hitamælir sem áformað er að
setja í eina af flugvélum Flugfélags
Norðurlands í sama skyni. Iundir-
búningi er að fá hingað erlendan
sérfræðing til aðstoðar við að gera
dreifingarspá fyrir úrgangsefni frá
hugsanlegri verksmiðju þegar full-
nægjandi upplýsingar um veðurlag
liggja fyrir. Á grundvelli slíkrar
dreifingarspár er fyrirhugað að
freista þess að segja eins og frekast
er unnt fyrir um áhrif af hugsanlegu
áliðjuveri við Eyjafjörð á nátt-|
úrufar.\Slíkar\rannsóknir eru vel|
þekktar erlendis og eru þær
gjarnan nefndar afleiðingaspá eða
afleiðingagreining.
Niðurstöður
Náttúrugripa-
safnsins
Af hálfu Náttúrugripasafnsins á
Akureyri unnu að náttúruverndar-
könnuninni og skýrslugerð um
hana þau Helgi Hallgrímsson for-
stöðumaður, Þóroddur F. Þór-
oddsson jarðfræðingur, Þórir Har-
aldsson líffræðingur, Kristín Aðal-
steinsdóttir líffræðingur og Hálf-
dán Björnsson, bóndi Kvískerjum.
í iokaniðurstöðum þeirra segir
m.a.:
Fjöldi jarðsögu-
legra minja
1) Landslag er víða fjölbreytt á
könnunrsvæðinu og náttúrufeg-
urð mikil, einkum við ströndina
og til fjalla. Þar er að finna
fjölda af jarðsögulegum minj-
um (um 50 skráðar minjar),
sem margar eru dæmigerðar
fyrir rof og uppbyggingu nátt-
úruaflanna þ.e. jökla, vatns og
sjávar. Einkum eru jökulminj-
arnar fjölbreyttar, svo fágætt
mun vera að hafa jafn mikið
safn af þeim á svo litlu svæði.
Einnig eru þar framhlaup af
ýmsu tagi og ýmsar aðrar mynd-
anir. Jarðskjálftarnir koma af
og til og valda stundum skaða á
mannvirkjum utantil á svæðinu.
Hagstætt veðurfar
2) Veðurfar (í Eyjafirði) er hag-
stætt miðað við grannhéruðin
og landið í heild, sem rekja má
til legu fjarðarins í hinum mikla
fjallabálki Mið-Norðanlands.
Er loftslagið því meginlands-
kenndara, þ.e. þurrara og
staðviðrasamara en jafnframt
með meiri hitabreytingum en
víðast hvar á landinu. Vindáttir
eru einhæfar, þ.e. yfirgnæfandi
suðlæg eða norðlæg átt og of-
viðri koma stundum og valda
skaða, einkum á Akureyri og
ÁrskógsStrönd. Snjóþungt er
yst á svæðinu (Árskógsströnd),
en snjólétt í Hörgárdal. Hafís
kemur oft í fjörðinn í hafísár 1
um, og liggur þar stundum1
langt fram á sumar. Snjóflóð
eru fágæt á könnunarsvæðinu.
Auðugt lífríki
3) Lífríki svæðisins er auðugt af
tegundum og magn þess all-
mikið á köflum. Landið er að
heita má allt þakið jarðvegi og
gróðri, sem nær hér einnig
hærra til fjalla en víðast hvar á
íslandi. Mólendi er algengasta
gróðurlendið og lyngmóar ríkj-
andi utantil á svæðinu. Er þar
víða gott berjaland. Um
þriðjungur af láglendi könnun-
arsvæðisins er nú orðið tún.
Töluvert votlendi er þó enn á
svæðinu og af ýmsum gerðum,
s.s. flóar, flæðiengjar, mýrar,
fen, og fitjar, ennfremur nokkr-
ar tjarnir. Votlendið er helsta
undirstaða fuglalífsins, sem
telja má fjölbreytt á svæðinu
bæði af tegundum og magni.
Um 65 tegundir eru skráðar á
svæðinu, en þar af eru um 45
tegundir nokkuð öruggir varp-
fuglar. Allþétt og fjölbyggð
vörp eru á nokkrum stöðum,
einkum á óshólmasvæðum og í
nokkrum flóamýrum. Smádýra-
líf er einnigfjölbreytt. Eru um
150 tegundir skordýra þekktar
af svæðinu, en um 360 úr öllum
Eyjafirði. Af háplöntum er vit-
að um 286 tegundir á könnunar-
svæðinu en um 340 úrEyjafirði.
Nokkrar þeirra eru afar sjald-
gæfar t.d. davíðslykillinn, sem
ekki er vitað til að vaxi annars-
staðar í Evrópu. Af lágplöntum
eru þektkar um 500 tegundir á
könnunarsvæðinu og hafa þær
flestar fundist í nágrenni við
Möðruvelli og Hof, og margar
hvergi annarsstaðar á landinu.
Fj’ölskrúðugt sjólíf
4) Sjólíf í Eyjafirði er með því fjöl-
skrúðugasta og auðugasta sem
þekkist í fjörðum á íslandi, og
Bjarni Sæmundsson taldi hann
„einna merkastan af öllum
fjörðum landsins" hvað fisk-
veiðar snertir, enda var hann
lengst af gullkista byggðanna
umhverfis. Árvissar síldar-
göngur voru í fjörðinn fyrr á
öldum og kringum aldamótin
síðustu var síldinni ausið þar
upp í ótrúlegu magni. Þess
munu fá dæmi að fiskur
brygðist í utanverðum firðinum
fyrr á tíð, og göngufiskur var
veiddur alveg inn í fjarðarbotn.
Enn er fjörðurinn fiskisæll þrátt
fyrir áratuga rányrkju, og
veiðar mikið stundaðar á litlum
bátum. Um 40 fiskategundir
skráðar í firðinum, og um 500
tegundir smádýra. Botngróður
er víða mikill á föstum botni og
grunnsævi í firðingum, eins
konar skógar af stórvöxnum
þarategundum, og fjörur eru
víðast vaxnar þangi og lífríkar á
köflum. Alls eru þekktar um
130 tegundir botn- og fjöruþör-
unga í Eyjafirði, en smásæir
þörungar eru þó líklega marg-
falt fleiri.
Búskapur stendur
í blóma
5) Búskapur og önnur landnýting
hefur jafnan staðið með mikl-
um blóma í Eyjafirði, og á það
eins við um könnunarsvæðið,
bæði á sviði jarðræktar og bú-
fjárræktar, þótt kalskemmdir
geri stundum vart við sig í tún-
um, einkum utantil á svæðinu.
Talið er að mestallt land neðan
við 100 m hæðarlínu sé ræktan-
legt, og að tvöfalda megi tún-
stærðina frá því sem nú er.
Kartöflurækt er nokkur og
heppnast vel, einkum innantil á
svæðinu. Mjólkurkýr hafa verið
um 900 á könnunarsvæðinu
undanfarinn áratug, um 600
geldneyti, 200 hestar og um
8000 fjár. Svæðið leggur nú til
um 3% af allri mjólkurfram-
leiðslu landsmanna, en Eyja-
fjörður allur um 20%.
Fjölmargar
mann vistar minj ar
6) Sögulegar minjar (mannvist-
arminjar o.fl.) eru fjölmargar á
könnunarsvæðinu. Merkastar
eru minjar hins forna kaupstað-
ar að Gásum, en þær eiga vart
sinn líka hér á landi. Þá er vitað
um rústir nokkurra fornbýla á
svæðinu, sem gætu verið frá
fyrstu tímum byggðarinnar, og
á nokkrum stöðum eru eldforn-
ir vörslugarðar. Á nokkrum bæj-
um standa enn leyfar af göml-
um torfbæjum og gömul timb-
urhús, en alls voru skráðar um
90 gamlar byggingaminjar á
könnunarsvæðinu. Forn kuml
og dysjar voru skráðar á 13
stöðum og um 50 þjóðtrúar-
staðir þ.e. bústaðir álfa, „fornir
haugar“, o.fl., en af þeim er
margt í Eyjafirði.
Hefðbundið rannsókna-
og söfnunarsvæði
7) Könnunarsvæðið nýtur þeirrar
sérstöðu að vera hefðbundið
rannsókna- og söfnunarsvæði
og á það einkum við nágrenni
Loftmynd af Hámundarstaðahálsi og ytri hluta Árskógsstrandar. Aðal-
verndarsvæði eru umlukt feitum línum og verndarsvæði í 2. flokki
grönnum línum. Jarðfræðiminjar (J), lífríkisminjar (L) og Söguminjar
(S) eru merktar inn á myndina með viðkomandi númerum, einnig álfastað-
ir (H) og dysjar (D). (Landm. ísl.)