Þjóðviljinn - 04.01.1983, Page 11

Þriðjudagur 4. janúar 1983 ÞJÓÐVILJINN — SÍÐA 15
„Þau eru svo
aýrmæt blessuð
augun okkar”
Sú bók, sem talið cr að best liafi
selst nú fyrir jólin, er Æviniinning-
ar Kristjáns Sveinssonar
augnlæknis, skráðar af Gylfa
Gröndal.
Hvað veldur slíkri metsölu,
kunna einhverjir að spyrja? Ilvað
er það við þessa bók, sem gerir
hana svona eftirsótta? Ætla mætti
að æviminningar þeirra manna,
sem meira hefur borið á í þjóðlífinu
en Kristjáni augnlækni, þættu
forvitnilegri. Það er auðvelt að
finna mcrgð bóka af ýmsum toga
þar sem æsilegri atburðir gerast en
á blöðum þcssarar bókar. Þar eru
engar stríðsbumbur barðar.
En kannski liggur skýringin ekki
ýkja fjarri. Kristján Sveinsson hef-
ur stundað augnlækningar um
margra áratuga skeið. í því starfi
hefur hann kynnst aragrúa fólks úr
öllum landshlutum. Og allir þeir,
sem kynnast Kristjáni, fá traust og
mætur á manninum, ekki aðeins
vegna þess, að hann er ágætur
augnlæknir, heldur einnig og ekki
síður vegna mannkosta hans, yfir-
yfirlætis og hlýju. Þegar móðir
Kristjáns hafði ekki efni á því að
kaupa brúðargjöf handa grann-
konu sinni í Hegranesinu, tók hún
af sínum litlu eiguni og gaf henni
silfurhálsfesti, sem svo löngu síðar
komst, með einkennilegum hætti í
eigu Kristjánssjálfs. Undirrituðum
er vel um það kunnugt, að sá er
háttur Kristjáns að taka lítið eða
ekkert fyrir hjálp sína, hafi hann
grun um eða vissu fyrir að auraráð
þess, er til hans leitar, séu í minna
lagi. Vina- og aðdáendahópur
Kristjáns er því óvenjulega stór, og
kynni það ekki að vera skýringin á
því hversu margir vilja eignast
æviminningar hans nú þegar þær
eru góðu heilli komnar út á bók?
Og það verður heldur nauinast
nokkur fyrir vonbrigðum með
þessa bók. Hún sameinar það að
vera fróðleg og mjög skemmtileg.
Kristján Sveinsson fæddist að
Ríp í Hegranesi 8. febrúar árið
1900 og voru foreldrar hans sr.
Sveinn Guðmundsson og kona
hans, Ingibjörg Jónasdóttir.
Bjuggu þau þar við þröngan ko«t,
enda þótti Rípur rýrt brauð. Er
Kristján var enn á fyrsta ári flutti
fjölskyldan að Goðdölum í Vestur-
dal og bjó þar um sinn við batnandi
efnahag.
Þótt viðstaðan i' Goðdölum væri
ekki löng eru þó fyrstu minningar
Kristjáns bundnar þeim stað.
Skipa þeir þar veglegan sess undra-
mennirnir Símon Dalaskáld og
Guðmundur dúllari. „Báðir voru
þeir afar sérkennilegir útlits,
bjuggu sig öðru vísi en aðrir - og
hafa því líklega orðið mér svona
minnisstæðir,“ segir Kristján.
Kristján dvaldist aðeins fyrstu 4
ár ævi sinnar í Skagafirðinum. Þá
fluttist hann með foreldrum sínum
vestur að Skarði á Skarðsströnd,
þar sem þau áttu frændum að
mæta. Þarstundaði sr. Sveinn fyrst
verslunarstörf í Skarðsstöð, en
erðist síðan prestur í Saurbænum.
frásögn Kristjáns af dvölinni í
Dölum koma margir sérkennilegir
og stórbrotnir einstaklingar við
sögu, þótt ekki væru þeir allir sam-
tímamenn hans. Við komumst í
kynni við þann hressilega karl
Kristján kammerráð á Skarði, lang-
afa Kristjáns augnlæknis, ssr. Egg-
ert og Friðrik á Ballará, en þeir
feðgar og kammerráðið elduðu
löngum grátt silfur, sr. Jónas á
Staðarhrauni og fjölmarga aðra.
Og svo, ef við nálgumst nútímann:
skáldin Jóhannes úr Kötlum, Stein
Steinarr og fjölmarga fleiri.
Sr. Sveinn kunni vel við sig hjá
Dalamönnum og búnaðist þar all-
vel. Hann hafði því ekki í hyggju
að flytja þaðan um sinn a.m.k. En
atvikin eru stundum undarleg og
óvænt. Árnes á Ströndum er mikil
og góð hlunnindajörð. Móður
Kristjáns dreymir að hún fái bréf
frá nýlátinni vinkonu sinni og í því
stendur: „Biddu manninn þinn að
sækja um Árnesið. Lífsakoma ykk-
ar er undir því komin". „Og það
skiptir engum togum. Hún drífur
föður minn strax af stað norður í
Árnesið", segir Kristján, - og séra
Sveinn nær kosningu með tveggja
atkv. mun.
Og svo er flutt í Árnes vorið
1916. Þar nteð telur Kristján að
framtíð sín hafi verið ráðin. I Ár-
nesi var gott undir bú. Síldarvinna
mikil á Ströndum. Hún hjálpaði
bræðrum Kristjáns til þess að
kljúfa skólakostnaðinn. En Krist-
ján var heima og vann að búi for-
eldra sinna, sem vegna allgóðra
tekna í Árnesi sáu sér nú fært að
kosta hann til náms í Gagnfræða-
skólanum á Akureyri 1918. Síðan lá
leiðin í Menntaskólann í Reykjavík
og svo Háskólann, þar sem Krist-
ján lagði stund á læknisfræði.
Eftir kandidatsprófið þjónaði
Kristján á nokkrum stöðum sem
aðstoðarhéraðslæknir svo sem á
sprengd. „Ég var ekki að hygla
sínum, Sauðárkróki hjá Jónasi
Kristjánssyni og ísafirði hjá Vil-
mundi Jónssyni, sem hvatti liann
mjög til að leggja fyrir sig
augnlækningar. Augnlæknar voru
þá fáir hér á landi, en þörf fyrir þá
mikil. En um þetta leyti losnar Dal-
ahérað og fjölniargir Dalamenn
fara þess eindregið á leit við Krist-
ján að sækja um það. Varð það úr.
Um þessar mundir hafði Jónas
Jónsson veitingavaldið. Jónas var
óragur við að brjóta garnlar hefðir,
ef hann taldi þær rangar. Læknafé-
lagið hafði í reynd ráðið því hvern-
ig embættum var úthlutað innan
læknastéttarinnar. Reglan var sú,
að hinir eldri sætu fyrir. Jónas taldi
þessa stefnu óheillavænlega. Hann
lét unga og efnilega lækna fremur
ganga fyrir, og ef héraðsbúar al-
mennt óskuðu eftir ákveðnum
lækni þá ættu þeir að fá hann. Sam-
kvæmt þesu sjónarmiði veitti Jónas
Kristjáni Dali. Sú veiting varð m.a.
orsök þess, að Stóra bomban var
sprengd. „Ég var ekki að hygla
honurn Kristjáni", sagði Jónas.
„Viðþekkjumstekki. Eina,semég
veit um hann er það að hann er frá
Árnesi - öh - mesta íhaldsheimili
landsins".
Það varð úr að Kristján ákvað að
hlíta ráðleggingum Vilmundar
Jónssonar og gerast augnlæknir og
fór í því skyni utan til náms. Kom
svo heim og hinn 1. des. 1932 opnar
hann augnlækningastofu sína í
miðbænum í Reykjavík þar sem
hún hefur verið á sama stað í 50 ár.
50 ár.
Æviminningar Kristjáns Sveins-
sonar eru ákafiega skemmtilegur
lestur. Þar er brugðið upp f stuttu
máli eftirminnilegum myndum af
miklum fjölda manna. Alvöru og
gamni er blandað saman þannig,
að úr verður hinn ágætlegasti sálar-
mjöður. En öll er frásögnin yljuð
þeint mannkærleika, sem hefur
verið, er og verður aðal Kristjáns
Sveinssonar augnlæknis.
- mhg
Alþýðusambandið og
Alþýðuflokkurinn heiðra minningu
Jóns Baldvinssonar:
Reisa honum
mhmisvarða
20. dcsember sl. voru 100 ár
liðin frá fæðingu Jóns Baldvins-
sonar, sem á þriðja tug ára var
forseti Alþýðusambands íslands
og jafnframt formaður Alþýðu-
flokksins meðan þau samtök voru
eitt. I tilefni þessarar aldarminn-
ingar Jóns Baldvinssonar hafa AI-
þýðuflokkurinn og Alþýðusam-
bandið ákveðið að reLsa hpnum
minnisvarða í þakklætisskyni
fyrir brautryðjandastörf hans í
þágu íslenskrar alþýðu.
Jón Baldvinsson fæddist 20.
desember 1882 að Strandseljum í
Ögurþingum við ísafjarðardjúp.
Hann lærði prentverk á ísafirði
og að Bessastöðum, hjá Skúla
Thoroddsen og vann síðan við
prentiðn í Reykjavík á árunum
1905 - 1918 að hann gerðist for-
stjóri Alþýðubi auðgerðarinnar.
Formaður Hins íslenska prentara-
félagsvar liann 1913- 14ogvar
ritari á stofnþingi Alþýðusam-
bands íslands 12. mars 1916.
Hann sat í fyrstu stjórn ASÍ og á
1. sambandsþingi ASÍ, sem hófst
19. mars 1916 var hann kjörinn
forseti Alþýðusambandsins og
gegndi því embætti til dauðadags
1938.
Jón var kjörinn á Alþing fyrir
Alþýðuflokkinn í febrúar 1921 og
Jón Baldvinsson: forseti Alþýðu-
sambands íslands frá 1916 til
1938 eða í 22 ár.
sat hann þar til dauðadags. Hann
var einnig bankastjóri Útvegs-
bankans síðustu 8 ár ævi sinnar.
—v.
Doktorsritgerð Vésteins Olafssonar:
The Traditional
Ballads of Iceland
Doktorsvörnin fer fram 22. janúar
Út er komin á vegum Stofnunar
Árna Magnússonar mikil bók er
ncfnist The Traditional Ballads of
Iccland eftir Véstein Ólason dósent.
I hókinni eru rannsóknir á sögu
þcirrar tcgundar þjóðkvæða sem
ýmist hafa verið nefnd fornkvæði
eða sagnadansnr og er þeirra kunn-
ast Kvæði af Ólafi liljurós. Ritið
hefur verið samþykkt til doktors-
varnar við heimspekideild Há-
skóla Islands og fer vörnin fram 22.
janúar n.k.
Kvæði þessi lifðu á vörum fólks
þangað til farið var að skrifa þau
uppásíðari hluta 17. aldar. Slíkum
uppskriftum eftir fólki var haldið
áfram fram á 19. öld og raunar
lengur, því að þeir sem safnað hafa
þjóðfræðum á bönd á síðustu ára-
tugum hafa komist að því að nokk-
ur þessara kvæða lifa enn í minni
fólks. Kvæðagreinin sjálf er af er-
lendum rótum vaxin og eru svipuð
kvæði til meðal flestra eða allra
Evrópuþjóða. Mikill meiri hluti ís-
lenskra sagnadansa hefur borist
hingað frá Norðurlöndum en þó
eru nokkrir frumkveðnir hér á
landi. Fræðimenn hefur lengi
greint mjög á um aldur þessara
kvæða á Norðurlöndum og annars
staðar og einatt hafa menn gert ráð
fyrir að kvæðin séu miklu eldri en
uppskriftirnar.
Meginviðfangsefnið í riti Vést-
eins er að kanna hvaðan sagna-
dansar hafi borist til íslands og hve-
nær. Þetta vandamál skiptir vita-
skuld miklu máli fyrir íslenska bók-
menntasögu, en einnig fyrir sögu
sagnadansa á öðruni Norðurlönd-
um, því að oft eru íslensku kvæðin
tekin til santanburðar við erlend.
The Traditional Ballads of lce-
land er 418 bls., prentuð í
Steinholti.
Vésteinn Ólason: Ver doktorsrit-
gerð sína um fornkvæði eða sagna-
dansa 22. jan. n.k.