Þjóðviljinn - 07.04.1983, Blaðsíða 6

6 SÍÐA — ÞJÓÐVILJINN Fiinnitudagur 7. apríl 1983
Alþjóða heilbrigðisdagurinn 1983 er í dag
„Heilbrigði fyrir
alla árið 2000”
er markmið Alþjóðaheilbrigðisstofnunarinnar
í dag er Alþjóðaheilbrigðis-
dagurinn, sem haldinn er árlega 7.
apríl í því skyni að vekja athygli á
nauðsyn átaks til betra og
heilbrigðara lífs. Þessi dagur er að
sjálfsögðu haldinn við mjög mis-
munandi aðstæður í löndum
heimsins, en engu að síður er dag-
urinn helgaður sama málefni
hvarvetna.
íslendingum er sjálfsagt í fersku
minni að árið 1982 var helgað mál-
efnum aldraðra og áður hefur mál-
efnum fatlaðra verið sérstakur
gaumur gefinn í tilefni alþjóðaheil-
brigðisdagsins. Á þessu ári hafa
aðildarþjóðir Alþjóðaheilbrigðis-
stofnunarinnar ákveðið að taka
sérstaklega til meöferðar stefnu-
mótun í heilbrigðismálum til ársins
2000.
Hefur Alþóðaheilbrigðisstofn-
unin ákveðið að beina athygli fólks
að markmiði stofnunarinnar um
„Heilbrigði fyrir alla árið 2000“.
Forsaga þessa markmiðs er í stuttu
máli, að Alþjóðaheilbrigðisstofn-
unin og barnahjálp Sameinuðu
þjóðanna héldu sameiginlega
ráðstefnu áriö 1978. Sú ráðstefna
samþykkti yfirlýsingu sem nefnd er
ALMA-ATA yfirlýsingin. í henni
segir að almenn heilsugæsla sé lyk-
ill að átaki í heilbrigðismálum fyrst
og fremst í þróunarlöndum. í fram-
haldi af þessari ályktun hefur Al-
þjóðaheilbrigðisstofnunin mótað
stefnuna í heilbrigðismálum til
aldamóta og er almenn heilsugæsla
og þáttur einstaklingsins sjálfs í
heilsuvernd talin mikilvægust.
Þegar rætt er um heilbrigðismál
á svo breiðum grundvelli er þess að
gæta, aö grundvallarheilbrigðis-
vandamál fátæks þróunarlands er
oft skortur á hreinu vatni og
hreinlætisaðstöðu. Þar af leiðandi
eru sjúkdómar í meltingarfærum
og hvers konar smitsjúkdómar
landlægir. Við slíkar aðstæður
þarfnast mannslíkaminn vatns sem
oftast er mengað. Þetta er orðið að
hringrás þar sem lyf koma að tak-
mörkuðu gagni. Fyrir okkur á Is-
landi er þetta ákaflega framandi.
Við búum við gnægð af hreinu
vatni og góðar vatnsveitur og all-
góð skolpkerfi.
Markmiðin í heilbrigðismálum
til næstu aldamóta hefur einnig
borið á góma á allsherjarþingi
Sameinuðu þjóðanna sem hefur á-
lýktað að umbætur í heilbrigðis-
málum sé mikilvægur hlekkur í fé-
lagslegri og efnahagslegri þróun í
heiminum. Allsherjarþingið hefur
því beint því til Alþjóðabankans og
Þróunarsjóðs S.Þ. að sinna
heilbrigðismálum sérstaklega og
þá einkum verkefnum sem lúta að
vatnsöflun og bættri hreinlætisað-
stöðu í þriðja heiminum. Jafnframt
hafa þessar peningastofnanir feng-
ið sérstök fyrirmæli um að styrkja
rannsóknir á hitabéltissjúkdómum
og eflingu bólusetninga og dreif-
ingar á nauðsynjalyfjum.
Með þessum yfirlýsingum og
aðgerðum af hálfu Sameinuðu
þjóðanna er í raun viðurkennt að
heilbrigðismál, hvort sem er innan
einstakra landa eða í alþjóðlegu
samhengi, ber að skoða sem hluta
að stærri heild. Viðunandi
heilbrigðisþjónusta er forsenda
fyrir félagslegum og efnahags-
Iegum framförum og er þar af
leiðandi órofa hluti af þróun og
framförum hvers lands.
Hvernig snertir markmiðið
„Heilbrigði fyrir alla árið 2000“
okkur íslendinga? Erum við ekki
langt komin með að leysa öll helstu
vandamál með byggingu nýrra
sjúkrahúsa, hjúkrunarheimila,
heilsugæslustöðva, dvalarheimila.
o.s.frv.?
Sjúkrahús eru til aðhlynningar
og meðferðar á sjúkum, en megin-
atriði er hins vegar að koma í veg
fyrir eins og unnt er að fólk fái sjúk-
dóm. Þetta er í daglegu máli kallað
heilsuvernd eða fyrirbyggjandi
starf, stundum forvarnir. Forvarnir
gegn sjúkdómum eru aðeins að
takmörkuðu leyti á valdi
heilbrigðisstarfsmanna. Til þess að
forvarnir beri árangur þarf ein-
staklingurinn að vera virkur. Lykill-
inn að góðri heilsu er heilbrigðir
lifnaðarhættir sem eru að sjálf-
sögðu á valdi hvers einstaklings.
Undir þetta fellur að sjálfsögðu
heilbrigt mataræði, líkamsrækt,
bindindi eða hófsemi í meðferð
áfengis, tóbaks og lyfja og hæfileg
„Nú er kominn tími til sérstaks þjóðarátaks um varnir gegn sjúkdóm-
um. í tilefni alþjóða heilbrigðisdagsins 1983 hvetja heilbrigðisyfírvöld
almenning til þess að gefa þessum málum aukinn gaum“, segir í frétta-
tilkynningu heilbrigðis- og tryggingamálaráðuneytisins.
hvíld. I þessu sambandi er rétt að
minnast þess að um 3/4 allra dán-
armeina eru hjarta- og æðasjúk-
dómar, krabbamein og slys.
Enda þótt ábyrgð einstaklingsins
í heilsuvernd sé þannig mikil, hefur
heilbrigðisþjónustan einnig stóru
hlutverki að gegna og þarf að að-
laga sína þjónustu að heilsuvernd.
Jafnframt eiga frjáls félagasamtök
mikinn þátt í slíku starfi eins og við
þekkjum mæta vel hér á landi, m.a.
af starfi Hjartaverndar, Krabba-
meinsfélaganna og Rauða korssins,
að ógleymdum fjölda áhuga-
mannafélaga og samtaka sjúkra og
áðstandenda þeirra.
Það eru aðeins 17 ár til aldamóta
og eins og að framan segir hefur
Alþjóðaheilbrigðisstofnunin sett
háleitt markmið urn „Heilbrigði
fyrir alla árið 2000“. Þeir eru marg-
ir sem telja þetta markmið óraun-
sætt. Þess ber þó að geta að mark-
miðið er sett af fulltrúum
heilbrigðisþjónustunnar í heimin-
um og þeir hafa væntanlega gert sér
Ijóst að til þess að nálgast þetta
markmið þarf að gefa sér ákveðnar
forsendur svo sem viðunandi efna-
hagslega þróun í þriðja heiminum
og að friður haldist.
Enda þótt við lítum sérstaklega í
eigin barm þegar heilbrigðisástand
ber á góma, er nauðsynlegt að líta á
þessi mál í alþjóðlegu samhengi.
Þar kemur hvort tveggja til að ýms-
ar greinar heilbrigðismála, einkurn
baráttan við smitsjúkdóma, krefst
sameinaðs alþjóðlegs átaks og svo
ekki síður hitt að okkur sem búum
við góðar aðstæður efnahagslega
ber siðferðisleg skylda til að
aðstoða fólk og þjóðir annars stað-
ar til að komast út úr ástandi ör-
birgðar, fátæktar og vanheilsu.
Fjölmargar vel heppnaðar lands-
safnanir í þágu fólks í þriðja
heiminum bera þess skýran vott,
að íslendingar eru tilbúnir að
leggja sitt lóð á vogarskálarnar.
Nú er kominn tími til sérstaks
þjóðarátaks urn varnir gegn sjúk-
dómum. í tilefni alþjóða-
heilbrigðisdagsins 1983 hvetja
heilbrigðisyfirvöld almenning til
þess að gefa þessum málum aukinn
gaum.
»>
„Anœgjulegt er að vita að kvennalistinn
hér á Islandi œtlarsko ekki að láta bendla
sig við slíkt. Allur er varinn góður. Pað er
hagnýtt stundum að hafa hóflega mikla
hugsjón.. “
Hófleg hugsjón
og hagnýt heimspeki
Árið 1948 samþykkti allsherj-
arþing Sameinuðu þjóðanna hina
alþjóðlegu mannréttinda yfirlýs-
ingu, til að skilgreina og tryggja
30 grundvallar-mannréttindi sem
talið var að allir ættu heimtingu á.
Meðal þeirra réttinda er
skoðana- og málfrelsi, skv. 19.
grein, sem er svohljóðandi:
Allir eiga rétt á skoðana- og
málfrelsi; þar meö er talið rétt-
ur til að halda skoðunum án
þvingana og að leita, fá og
senda upplýsingar og hug-
myndir í gegnum hvaða miðil
sem er, án tillits til landamæra.
1948. í New York.
Merkilegt.
Merkilegt, meðal annars þegar
maður hugsar til þess, að árið
1946 tók Joseph McCarthy sæti í
öldungadeild á þingi Bandaríkj-
anna. Og einmitt á árunum 1948
til 1953 stóðu galdraofsóknir
hans, yfirheyrslur „óamerísku
nefndarinnar“ á kommúnistum
sem hæst. Ekki áttu þeir rétt á
skoðunum. Og það voru furðu
margir sem ásakaðir voru um
vinstri skoðanir - kommúnistar
leyndust á bak við hverja hurð.
Jafnvel utanríkisráðherra Ache-
son og Marshall herforingi þurftu
að svara fyrir sig. Öfgasinni?
McCarthy var engin rödd í
eyðimörkinni - flestir fremstu
stjórnmálamenn þess tíma tóku
undir málflutning hans og jafnvel
aðferðir. Eða þeir tóku a.m.k.
ekki afstöðu á móti!
Svo seint sem 1955 sýndu
skoðanakannanir að yfir 50%
Bandaríkjamanna taldi McCart-
hy hafa rétt fyrir sér. Og það tók
mörg ár fyrir þau sem höfðu lent
á svarta listann t.d. að fá vinnu.
eða sleppa úr haldí. En langtíma-
áhrif McCarthyismans urðu fyrst
og fremst gífurlegur þrýstingur á
almenning í Bandaríkjunum að
hafa engar „afbrigðilegar" skoð-
anir, að hugsa í einu og öllu sam-
kvæmt fyrirmælum. Fegurðar-
drottningar og glímukappar t.d.
urðu að sverja af sér kommún-
ismann áður en þau fengu verð-
laun.
En, segið þið, þetta var af-
leiðing kaldastríðsins. And-
kommúnismi heyrir fortíðinni til
núorðið.
Jæja. Hafið þið lesið eitthvað
um E1 Salvador nýlega? Eða Nic-
aragua? Það er sjálfsagt að láta
Pólland vera Pólland, eins og Re-
agan orðaði það, og fordæma
innrásina í Afghaninstan. Kúgun
og ofbeldi! En þegar óæskilegra
skoðana gætir á yfirráðasvæði
Bandaríkjanna (sem ku víst vera
ansi víða) þá er um „vinstri niður-
rifsmenn“ að ræða og örlög
þeirra eru ráðin. Dauði Rómeos
erkibiskups og Marianellu
Garcia-Villas eru sláandi dæníi
þess.
Og mannréttindi?
Og Chile? Hvernig fór fyrir
vinstri mönnum þar? Kvikmynd-
in „Týndur" segir frá ungum
Bandaríkjamanni sem var tekinn
aflífi ívaldaráninu 1973. Um leið
er varpað ásökun á bandarísk
stjórnvöld fyrir þátttöku í valda-
ráninu. Hvernig er þessu svarað?
Jú, tilraun er gerð til að sverta
piltinn, jafnvel að réttlæta aftök-
una vegna þess að hann hefði haft
tengsl við vinstrimenn og hefði
„unnið gegn stjórnvöldum í sínu
eigin landi".
Og við íslendingar þurfum
ekki að bíða lengi eftir svipuðum
viðbrögðum. Morgunblaðið birti
langa grein um daginn, þýdda úr
bandarísku blaöi, „Hverjar eru
staðreyndir um kvikmyndina
„Týndur“?“. Þar getum við
fræðst um margt. M.a. segir í
greininni að, „í kvikmyndinni
birtist okkur Charles Horman
sem geðugur meinleysingi..." en
staðreyndir voru „...að Charles
Horman hafi lent í átökum við
Kenneva
Kunz
skrifar
lögregluna í Grand Park í Chic-
ago árið 1968 (mótmæli gegn Vi-
etnam stríðinu) og verið blaða-
maður við blaðið „Nation“
(vinstri sinnað blað í Bandaríkj-
unum)“. þar með er málið af-
greitt. Og dómurinn kveðinn
upp: „Hvað ef Charles Horman
hefði verið sýndur í myndinni
sem ungur, bandarískur róttæk-
lingur, sem dáðst hefði að stjórn
marxista í Chile og unnið gegn
stjórnvöldum í sínu eígin landi?
Er þá ekki hætt við, að sumir
áhorfendur hefðu ekki talið hann
alveg jafnsaklausan og látið er í
veðri vaka og öðrum jafnvel
fundist hann eiga örlög sín
skilið?“
Það er virkilega gott að vita um
slíkar staðreyndir. Þá veit niaður
betur hvernig á að haga sér,
a.m.k. á yfirráðasvæöi Banda-
ríkjanna. Hafa engar óæskilegar
skoðanir. Því jafnvel konurnar
eru orðaðar við kommúnisma
þessa daga. Já, víða í Evrópu
hafa þær mótmælt vitfirringu víg-
búnaðarkapphlaups, gegndar-
lausum fjáraustri í hernað og
morðtól og jafnvel fleiri helgustu
markmiðum hernaðarbandalags
okkar. Ánægjulegt er að vita að
kvennalistinn hér á íslandi ætlar
sko ekki að láta bendla sig við
slíkt. Allur er varinn góður. Það
er hagnýtt stundum að hafa hóf-
lega miída hugsjón, eða eins og
Jóhannes skáld úr Kötlum orðaði
það:
Um allt þetta fólk sem á svo bágt,
ég aldregi framar hirði,
en viS getum talað um blómið blátt
og báruna á þessum lírði.
— Það er nú orðið svo ósköp fátt,
sem er manni nokkurs virði.
Þær bugsjónír líða hljóðar brott,
sem liófu oss úr „bölsins skorum'1.
Á vörum tímans er tvírætt glott
Og tilgangsleysi í hans sporum.
O, að það væri nú ennþá skott
hér aftan á rassi vorum!
Hafnarfirði 4. apríl
Keneva Kunz
Kenncva Kunz er kcnnari við
Flensborgarskóla í Hafnarfirði.
Hún hefur unnið að
friðarmálum, skrifað greinar og
staðið fyrir kvikmyndasýningunt
á þeim vettvangi.