Þjóðviljinn - 07.04.1983, Blaðsíða 9

8 SÍÐA - ÞJÓÐVILJINN Fimmtudagur 7. apríl 1983
„í samskiptum og
samningum
iðnaðarráðherra,
Hjörleifs
Guttormssonar, við
álhringinn hefur
komiðfram að
fulltrúar hans eru
ósveigjanlegir í
viðskiptum. Gegn
þeirri óbilgirni þurfa
Islendingar að sýna
órofa samstöðu“.
„Ef íslendingar
f allast fyrirf ram á
stækkun áiversins
og fá svo ekki þá raf-
orkuverðshækkun
sem þeim er
nauðsynleg, mun
raforkuverðtil
almennings enn
hækka verulega
með nýjum og dýrari
rafvirkjunum“.
Þverbrestir
í íslenskri
þjóðarsál
Helgi J. Halldórsson skrifar
„Pegar býður þjóðarsómi,
þá á Bretland eina sál. “
Þannig orti Einar Benediktsson
forðum um Breta meðan veldi
þeirra var hvað mest. Því miður er
víst ekki alltaf hægt að heimfæra
þessi orð upp á Islendinga. Það
sannast átakanlega um þessar
mundir. Smáþjóð verður ævinlega
að vera við því búin að sækja rétt
sinn og verja, verja sjálfstæði sitt.
Á næstliðnum árum tókst íslend-
ingum að fá viðurkenndan rétt sinn
til fiskimiðanna í kringum landið.
Það kostaði harðfylgi og til þess
þurfti þjóðareiningu. Nú er önnur
auðlind íslendinga í hættu, orkan
frá fallvötnum landsins.
Árið 1966 voru íslendingar svo
óheppnir, mér liggur við að segja
misvitrir að semja um sölu á veru-
legum hluta þessarar orku á lágu
verði föstu til 25 ára. Ég á hér að
sjálfsögðu við orkusölusamninginn
við Álverið í Straumsvík. Það er
ástæðulaust að þrátta um ástæðuna
fyrir þessari óhagstæðu samnings-
gerð, en meginástæðan mun hafa
verið sú að þeir sem þá réðu ferð-
inni trúðu því að íslendingar væru
að missa af strætisvagninum, ná
væri hver síðastur að selja raforku
úr fallvötnum, kjarnorkan væri að
taka við.
Nú hefur það gerst vegna
verðþróunar á orku að undanförnu
að samningur þessi, sem engan
veginn var hagstæður í upphafi, er
orðinn svo óhagstæður að við
neyðumst til að selja helming raf-
orku okkar til erlendrar stóriðju
fyrir 1/3 þess sem kostar að fram-
leiða hana. Mismuninn verða ís-
lendingar sjálfir að greiða með sí-
hækkandi raforkuverði til almenn-
ingsnota.
Veila í þjóöarsál
Mesta hagsmuna- og sjálfstæðis-
mál íslendinga um þessar mundir
er að fá raforkuverðið til Álversins
í Straumsvík hækkað verulega. En
þá gerast furðulegir hlutir. Þegar
iðnaðarráðherra, Hjörleifur Gutt-
ormsson, hefur af frábærum dugn-
aði hafið þá sókn með aðstoð hinna
færustu sérfræðinga innlendra og
erlendra og jafnframt með aðstoð
erlends endurskoðunarfyrirtækis
fengið upplýst að Álverið hefur
reiknað sér hráefnisaðföng á óeðli-
lega háu verði til að fela dulinn
hagnað, þá gerast þau firn að for-
ystumenn Sjálfstæðisflokksins í
stað þess að styðja ráðherrann í
þessu hagsmunamáli íslendinga
snúast gegn honum, samanber um-
ræður á Alþingi utan dagskrár og
ummæli íMorgunblaðinu. Þarhafa
verið fremstir í flokki formaður
flokksins, formaður þingflokksins
og fyrrverandi borgarstjóri í
Reykjavík. Það er ekki ónýtt fyrir
hinn erlenda samningsaðila að eiga
sér slíka stuðningsmenn hér innan-
lands.
í stað þess að styðja ráðherrann
og hvetja til þjóðarsamstöðu heitir
það í fyrirsögn á forystugrein í
Morgunblaðinu 5. mars: „Þjóðar-
samstaða gegn Hjörleifi". Það er
ekki við því að búast að hinn er-
lendi aðila sé fljótur til samninga
þegar hann skynjar svona veilu í
þjóðarsál íslendinga.
Tveim dögum áður en þessi for-
ystujrein birtist í Morgunblaðinu
flokkum mislíkaði í málsmeðferð
Hjörleifs Guttormssonar? Svo
virðist sem það hafi einkum verið
höfðu og þau tíðindi gerst að full-
trúar Sjálfstæðisflokksins, Fram-
sóknarflokksins og Alþýðuflokks-
ins í atvinnumálanefnd Alþingis
höfðu sameinast um að leggja til að
skipuð yrði ný samninganefnd um
álmálið og yrði hún ekki undir for-
ystu Hjörleifs Guttormssonar, iðn-
aðarráðherra. Þeir sem samþykktu
þá tillögu voru: Eggert Haukdal,
Friðrik Sófusson, Halldór Ás-
grímsson, Jón Baldvin Hannibals-
son, Ólafur Þórðarson og Sverrir
Hermannsson.
Hvað var það svo sem þessum
tvennt: 1 fyrsta lagi að hann skyldi
halda til streitu að fá greiddan við-
bótarskatt vegna dulins hagnaðar í
stað þess að láta sér nægja að fá
aðeins einhverja hsekkun á raforku-
verðinu. í öðru lagi að hann
skyldi ekki vilja samþykkja kröfu
Alusuisse um stækkun álversins
áður en gengið yrði til samninga.
Um fyrra atriðið er það að segja að
ekki væri amalegt fyrir þá sem
skjóta undan skatti ef slík undan-
skot yrðu almennt viðurkennd
gegn annarri smávegis þóknun.
Högg á pólitískan
andstæöing
Hitt er þó alvarlegra. Ef íslend-
ingar fallast fyrirfram á stækkun
álversins og fá svo ekki þá raforku-
verðshækkun sem þeim er nauð-
synleg, mun raforkuverð til al-
mennings enn hækka verulega með
nýjum og dýrari rafvirkjunum.
En hvað veldur því að svo illa
tekst til um þjóðarsamstöðu?
Ástæður munu líklega einkum
tvær. í fyrsta lagi hefur skapast sú
venja með þessu fyrirkomulagi um
meirihlutastjórn að stjórnarand-
• staða er ævinlega andvíg því sem
stjórnin gerir og reynir að torvelda
framgang þess. Á þetta við bæði
Fimmtudagur 7. apríl 1983 ÞJÓÐVILJINN - SÍÐA 9
um borgarstjórn og ríkisstjórn.
Þetta kom einna átakanlegast fram
í átökunum um bráðabirgðalög nú-
verandi ríkisstjórnar. Stjórnarand-
staðan lýsti strax í upphafi and-
stöðu við þau og hamraði á þeirri
skoðun sinni langan tíma þar til
hún að lokum hleypti þeim í gegn
með hjásetu af því að hún óttaðist
að annað mundi mælast illa fyrir
hjá stuðningsmönnum sínum. í
öðru lagi eru menn í álmálinu að
reyna að koma höggi á pólitískan
andstæðing þó að þessi aðferð
verði að teljast harla undarleg.
Én það eru aðrir þættir í þessu
máli og þeir eru ennþá alvarlegri.
Það eru þverbrestir í þjóðarsálinni.
Með þjóðinni eru öfl sem framar
öllu dá auðinn og það vald sem
hann veitir. Þessi öfl finna til al-
þjóðlegrar samkenndar og hefur svo
ævinlega verið. Þessi öfl er einkum
ingu til þeirra sem eru kunnugir
íslenskri sögu að fornu. Er ekki
staða Geirs Hallgrímssonar í nú-
tíma þjóðfélagi íslensku að ein-
hverju leyti áþekk stöðu Gissurar
Þorvaldssonar í íslensku þjóðfélagi
á 13. öld? Er ekki að finna svipaða
eðlisþætti hjá Hannesi Hólmsteini
Gissurarsyni og Þorgilsi skarða?
Og oft hafa mér þótt koma fram
svipaðir eðlisþættir hjá Framsókn-
arflokknum og Hrafni Oddssyni
sem dokaði við þegar hinir áköf-
ustu gerðust handgengir Noregs-
konungi en kom svo í humátt á
eftir. Ég held að taki ekki að leita
að hliðstæðum við Alþýðuflokk-
inn. í umræðum á Alþingi um ál|-
|málið hafði einn í þeim flokki helst
tilmálanna |að leggja |áhyggjur af
þeim kostnaði sem það hefur haft í
för með sér að fjölfalda þau gögn
sem iðnaðarráðherra hefur aflað til
„Er ekki staða Geirs Hallgrímssonar í nútíma þjóðfélagi islensku að ein-
hverju leyti áþekk stöðu Gissurar Þorvaldssonar í íslensku þjóðfélagi á 13.
öld? Er ekki að finna svipaða eðlisþætti hjá Hannesi Hólmsteini Gissurar-
syni og Þorgilsi skarða?“
að finna meðal ráðandi manna í
Sjálfstæðisflokknum þó að þeir
geri sér sennilega ekki grein fyrir
því sjálfir og þaðanaf síður fylgis-
menn þeirra. Þetta veldur því að
Sjálfstæðisflokknum hættir til að
taka afstöðu með erlendu valdi
gegn íslenskum hagsmunum. Þetta
kom að nokkru fram í landhelgis-
málinu. Þegar íslendingar börðust
fyrir stækkun landhelgi sinnar á
sínum tíma var ekki einungis að
Sjálfstæðisflokkinn brysti framsýni
og kjark til að hafa forystu í því
máli heldur var síður en svo að mál-
gagn flokksins, Morgunblaðið,
væri sókndjarft fyrstu ár barátt-
unnar meðan hún var hörðust og
tvísýnust. Það þýðir ekkert að and-
mæla þessu. Morgunblaðið er til
frá þessum tíma og nú eru til ljósrit-
unarvélar þannig að auðvelt er að
rifja upp þessa sögu ef menn eru
búnir að gleyma henni. Baráttan
var að sjálfsögðu hörðust meðan
verið var að stækka fiskveiðiland-
helgina úr fjórum mílum í tólf og
tólf í fimmtíu. Á þeim árum höfðu
aðrir en Sjálfstæðisflokkurinn for-
ystu í því máli. Giftudrýgst var for-
ysta Lúðvíks Jósepssonar sem þá
var sjávarútvegsráðherra. Hvernig
hefði farið þá ef landhelgismálið
hefði verið tekið úr höndum
Lúðvtks Jósepssonar og jrjóðar-
samstöðunni sundrað eins og menn
vilja nú taka álmálið úr höndum
Hjörleifs Guttormssonar? Færslan
í 200 tnílur var í rauninni aðeins
formsatriði þegar búið var að ryðja
brautina.
Að dá auðinn
og valdið
Ég sagði áðan að samkennd
þeirra sem dá auðinn og valdið væri
alþjóðleg og hefði alltaf verið.
Fróðlegt væri að huga nánar að
þessu en er ekki kostur í stuttri
blaðagrein. Ég varpa aðeins spurn-
að styrkja málstað Islendinga. Það
er dýrt að vera sjálfstæður en þó
dýrara að vera ósjálfstæður því að
sjálfan sig selur enginn nema með
tapi.
Freistandi væri að ræða nokkuð
almennt um erlenda stóriðju og
fjölþjóðafyrirtæki. Af þeim málum
hafa íslendingar nú fengið nokkra
reynslu og er hún miður góð. Þó
getur hún sennilega orðið ennþá
verri. Lærdómsríkt væri ef einhver
fróður maður gerði okkur grein
fyrir því hvernig þessum málum er
háttað t.d. í Mið- og Suður-
Ameríku þar sem umboðsmenn er-
lendra auðhringa halda öllu mann-
lífi í heljargreipum undir verndar-
vængi stóra bróður í norðri sem tel-
ur sig hafa þar hagsmuna að gæta.
Órofa samstaða
nauðsyn
í samskiptum og samningum
iðnaðarráðherra, Hjörleifs Gutt-
ormssonar, við álhringinn hefur
komið fram að fulltrúar hans eru
ósveigjanlegir í viðskiptum. Gegn
þeirri óbilgirni þurfa íslendingar
að sýna órofa samstöðu. Þess
vegna er ákaflega alvarlegt hvernig
stjórnmálamenn okkar hafa brugð-
ist í þessu máli með því að snúast
gegn þeim sem fastast hefur staðið í
ístaðinu. Nú þurfa þeir sérfræðing-
ar, sem dyggilegast hafa stutt iðn-
aðarráðherra í baráttu hans fyrir
rétti íslendinga, að láta til sín
heyra. Allur almenningur þarf að
koma vitinu fyrir misvitra stjórn-
málamenn. Ég skora á kjósendur í
Austurlandskjördæmi að gera hlut
Hjörleifs Guttormssonar sem
mestan í komandi kosningum, með
því geta þeir sýnt að þeir kunna að
meta það sem vel er gert í þágu
íslands og refsað þeim sem bregð-
ast íslenskum hagsmunum á ör-
lagastundu.
Helgi J. Halldórsson.
Eins og flestum er kunnugt, hef-
ur kvennaathvarf verið starfrækt
hér á höfuðborgarsvæðinu í nær
fjóra mánuði. Að athvarfinu
standa Samtök um kvennaathvarf,
sem stofnuð voru 2. júní sl. og hafa
að markmiði „að koma'á fót og
reka athvarf, annars vegar fyrir
konur og börn þeirra, þegar dvöl í
heimahúsum er þeim óbærileg
vegna andlegs eða líkamlegs of-
beldis eiginmanns, sambýlismanns
eða annarra heimilismanna, og hins
vegar fyrir konur, sem verða fyrir
nauðgun“. (Úr 3ju gr. laga Sam-
taka um kvennaathvarf).
Kvennaathvarfið var síðan opn-
að 6. desember sl. og eftir þriggja
mánaða rekstur birtu samtökin
fyrstu uppiýsingarnar um fjölda
þeirra kvenna, sem til athvarfsins
leituðu á tímabilinu. Niðurstöður
komu mörgum á óvart. 34 konur og
31 barn höfðu þurft að flýja heimili
sín vegna ofbeldis og að jafnaði
dvöldust 3 konur og 4 börn í at-
hvarfinu á dag. Þessar tölur sýna
ljóslega að þörfin var aðkallandi og
á næstu vikum munu samtökin
leggja allt kapp á að tryggja sér
framtíðarhúsnæði, en rekstur at-
hvarfsins fer nú fram í leiguhús-
næði, sem samtökin missa í maí nk.
Tölulegum upplýsingum um
starfsemi athvarfsins fylgdu einnig
þær orsakir helstar, er voru fyrir
komu kvennanna. Langvarandi of-
beldi, andlegt og líkamlegt, var þar
Kvennaathvarf
Kemur það börnum við?
nefnt og að auki morðhótanir svo
og ofbeldi gegn börnum. Þessar
upplýsingar eru uggvænlegar
staðreyndir, sem enginn getur litið
fram hjá.
Fjöldi kvenna býr við ofbeldi -
barsmíðar og skelfingu á eigin
heimilum. Fjöldi kvenna verður að
flýja heimili sín og leita skjóls' og
verndar. Þessar konur eiga sín
börn, sem alast upp við sama of-
beldi og skelfingu. Þannig hefur
rekstur kvennaathvarfsins sýnt
fram á það að börn í okkar samfé-
lagi búa við andlegar og í sumum
tilvikum líkamlegar misþyrmingar,
þó enginn geti sagt um, í hversu
miklum mæli það eigi sér stað. Því
kemur kvennaathvarf börnum við
og á sania hátt kemur starfsemi at-
hvarfsins okkur öllum við.
Börn hvers samfélags eru fram-
tíðin og því er uppeldi ekki einka-
mál hvers og eins. Lagasetning um
vernd barna og unglinga segir sína
sögu um ábyrgð hins opinbera, sem
ber að grípa inn í, ef börn búa við
ófullnægjandi uppeldisaðstæður.
Á sama hátt er ábyrgð okkar allra
lögfest, því okkur ber skylda til að
tilkynna réttum aðilum s.s. barna-
verndarnefnd, um allt það, er okk-
ur virðist standa uppvexti og
þroska barna fyrir þrifum. Nú
stöndum við berskjölduð frammi
fyrir þeim skelfilega harmleik að
börnin okkar alast upp í skugga of-
beldis.
Hvað hefur brugðist? Hví hefur
svo lítið heyrst um ofbeldi á heimil-
um - og áhrif þess á börn? Er hér
um að ræða feimnismál okkar
tíma, leyndarmál, sem ekki má
minnast á? Og hvern er verið að
vernda?
Rétt er að líta nánar á þátt barn-
anna sem þolenda í ofbeldi á
heimilum. Forsenda þess að börn
vaxi upp sem heilsteyptar og ham-
ingjusamar mannverur er að þau
myndi eðlileg tilfinningatengsl og
fái traust á uppalendum sínum.
Jafnframt þurfa þau að öðlast
Margrét Pála Ólafsdóttir forstöðu-
maður í Steinahlíð er varaformað-
ur Fóstrufélags íslands. Margrét
Pála skipar 12. sæti G-listans við
komandi alþingiskosningar.
grundvallaröryggi í sínu nánasta
umhverfi. Á þessum grundvelli
móta þau sjálfsmynd sína, sem þó
verður í sífelldri þróun, en fyrsta
upplifun barnsins af sjálfu sér og
umhverfinu skiptir verulega miklu
máli fyrir áframhaldandi þroska
þess.
Þannig má segja að reynsla
barnsins af sínum nánustu og um-
hverfinu leggi þann grunn, sem
barnið mun byggja á allt sitt lff. Öll
viljum við að börn, börn okkar
allra, fái sem best tækifæri til að
rækta sitt andlega og líkamlega at-
gervi. Slíkt gerist ekki af sjálfu sér.
Þau þarfnast stuðnings og okkar er
að skapa þeim tækifæri. Því getum
við ekki firrt okkur ábyrgð og horft
aðgerðarlaus á það að börn búi við
uppvaxtarskilyrði þar sem bar-
smíðar og misþyrmingar viðgang-
ast og skelfing og ótti marka
bernsku þeirra.
Það er mikið ábyrgðarleysi að
láta ofbeldi á heimilum liggja í
þagnargildi í stað þess að veita kon-
um og börnum raunhæfa aðstoð og
vernd. Nær væri að stuðla að op-
inni umræðu, er miðaði að því að
útrýma ofbeldi gegn konum og
börnum. Starfsemi kvennaat-
hvarfsins er aðeins leið að því
endanlega marki, en þeirri leið
verður að halda opinni. Það gerum
við með þátttöku í átaki Samtaka
um kvennaathvarf dagana 8. og 9.
apríl, sem miðast að fjársöfnun til
húsakaupa. Þannig getum við
tryggt framtíð athvarfsins.
3. apríl 1983.
Margrét Pála Ólafsdóttir,
fóstra.
„Þvígetum við ekkifirrt okkur ábyrgð og
horft aðgerðarlaus á það að börn búi við
uppvaxtarskilyrðiþarsem barsmíðar og
misþyrmingar viðgangast og skelfing og
ótti marka bernsku þeirra. “