Þjóðviljinn - 17.11.1984, Qupperneq 11

Þjóðviljinn - 17.11.1984, Qupperneq 11
LEIKLIST Leikrit Mörshu Norman hafa vakið gífurlega athygli. „Góða nótt, mamma" verður frumsýnt í Pjóðleikhúsinu ó sunnudag. Þórdís Bachmann skrifar um höfundinn. Kristbjörg Kjeld og Guð- björg Þorbjarnardóttir leikadótturog móðurí uppfærslunni á Litla sviði Þjóðleikhússins. Nýjar raddir leikhúsinu irmynd og fékk enga uppörvun. Aðalfag hennar í menntaskóla var heimspeki, sem er enn eitt helsta áhugamál hennar. Eftir stúdentspróf giftist hún Michael Norman. Þau skildu árið 1974, en hún hélt eftirnafni hans. Fyrsta ritverk hennar í fullri lengd var handrit að söngleik sem hún sendi til leikstjóra Actors leikhússins í Louisville, Jons Jory. Hann stakk upp á að hún veldi sér annað verkefni og hún kaus að skrifa um stúlku sem átti við alvarlega geiðveilu að stríða, en þeirri stúlku hafði hún kynnst þegar hún vann á barnageðdeild sjúkrahúss í Louisville. „Þessi stelpa var svo ofsafengin og ill- gjörn að fólk fékk marbletti af að vera nálægt henni. Það voru allir fegnir þegar hún strauk. Ég hafði fylgst með henni gegnum árin - hún var í fangelsi fyrir morð.“ Hún skrifaði tíu síðna uppkast að leikriti og þegar Jon Jory las það gerði hann sér grein fyrir að „hún var fullþroska rithöfundur, sem bar sterkt skyn á samtöl. Hún vissi hvar lykilaugnablikin voru, hvenær átti að segja mikil- vægan hlut eða sneiða hjá hon- um“. Þetta uppkast varð að „Getting Out“ sem fjallar um unga konu sem er að losna úr fangelsi. „Getting Out“ hefur verið sett upp um gjörvöll Banda- ríkin og Evrópu, bæði í leikhús- um og fangelsum. Eftir „Getting Out“ skrifaði Marsha Norman nokkra einþátt- unga. Árið 1978 giftist hún Dann Byck, verslunareiganda í Loui- sville og einum af stofnendum Actors leikhússins. Þau hjónin fluttu til New York þar sem Marsha Norman skrifaði „Góða nótt, mamma“ á fjórum mánuð- um. „Ég bjóst ekki við að neinn vildi sjá þetta leikrit, svo það þurfti engar málamiðlanir. Bara skrifa það fyrir þig, fá það á hreint, gera upp reikningana.“ Leikritið byggist á atburðum sem hún er ófós að ræða. „Við þekkjum öll fólk sem hefur fyrir- farið sér“ ,segir hún, „og okkur sámar og það truflar okkur, og okkur langar til að skilja, þó við getum ekki samþykkt það sem það gerði, en okkur var ekki gef- inn kostur á því“. Norman var komin í vandræði með endi leiksins þegar hún bað leikkonurnar tvær, sem síðan léku mæðgurnar á sviði, að lesa leikritið upp fyrir sig. Sem þær heyrðu síðustu setningu hins ó- fullgerða verks, bón móðurinnar, „Farðu ekki frá mér, Jessie“, bmstu leikkonurnar og höfund- urinn í grát. Norman var mjög snortin af viðbrögðunum, sá endir, sem leikritið fékk, var óhjákvæmi- legur. Um sjálfa sig segir hún: „Ég hef hræðilegar tilfinningasveiflur og þunglyndisköst. En ég leggst ekki í eymd og volæði - og Guð hjálpi þeim sem ætlar að uppörva mig. Það sem heldur mér gang- andi er fullvissan um að út úr þessu myrkri komi næmleiki. Það sem fólk segir ekki truflar mig, það sem við aldrei skiljum hjá hvort öðra. Ég ber mesta lotn- ingu fyrir litlu sigrunum þegar okkar tekst að skilja hvernig ein- hverjum öðmm líður. Jessie í „Góða nótt, mamma“ heldur að hún muni aldrei fá það sem hún þráir út úr lífinu og í lokin segir hún: „Ég er alltaf að hugsa um hvað gæti verið þess virði að halda áfram. Kannski að mér þætti eitthvað verulega gott, grjónagrautur eða maísbrauð“. Jessie hefur ekki einu sinni það til að styðjast við. Jessie segir við móður sína: „Ég vildi ekki að þú bjargaðir mér, ég vildi bara að þú vissir“. Vitund er fullkomnasta tegund ástar, að leyfa einhverj- um að þekkja þig er gjöf. Við búumst öll við að komast gegnum lífið með hugsanalegstri“. Um sjálfa sig og önnur sam- tímaleikskáld segir hún: „Ég sé okkur næstum sem herfylkingu, gangandi, hugaða hermenn í fremstu víglínu og við megum ekki stíga á jarðsprengjumar. Við reynum af öllum mætti að ryðja veginn, til að geta sagt ykk- ur hvað er fyrir utan. Nú könnum við leyniheima, heima sem verið hefur mjög hljótt um“. „Góða nótt, mamma“ verður fmmsýnt á litla sviði Þjóðleik- hússins nú um helgina, sunnu- daginn 18. nóvember. Kristbjörg Kjeld fer með hlutverk Jessie og Guðbjörg Þorbjamardóttir með hlutverk móðurinnar. Þorbjörg Höskuldsdóttir gerði sviðsmynd- ina og Láms Ýmir Óskarsson er leikstjóri. Þýðandi er Olga Guðrún Ám- adóttir. Leikrit Mörshu Norman, „Góða nótt mamma", segir fráfullorðinni konu sem býr ásamtdóttursinni íofurvenju- leguhúsi viðfáfarinn sveitaveg. Nokkrum mínútum eftirað leikritið hefst, tilkynnir dóttirin að hún ætli að fyrirfara sér. „Góða nótt mamma“ verður að baráttu fyrir lífi dótturinnar. Hin skelfda móðir reynir allar hugsanlegar úrtöluaðferðir, meðan dóttirin tekur til í ró- legheitum. í leikslok hafa áhorfendurtekið þátt í níst- andi sársauka og sorg mæðgnanna. „Góða nótt, mamma“ kafar djúpt í samband móður og dóttur og gefur tmflandi yfirlýsingu um hugrekki og ábyrgð. Það er kunn- áttusamlega uppbyggt, hin óhjá- kvæmilega niðurstaða staðhæfir rétt hvers og eins til að stjóma eigin lífi, jafnvel þó sú stjórn fel- ist í sjálfsmorði. „Góða nótt, mamma“ er viðkvæmt en óvæmið og var einn helsti viðburður leikársina 1983 á Broadway. Þessi dökka lífssýn kemur frá alúðlegri, ákveðinni og smávax- inni ungri konu frá Louisville í Kentuckyfylki. Marsha Norman fékk Pulitzer verðlaunin fyrir „Góða nótt, mamma“ árið 1983 og einnig hin virtu Susan Smith Blackburn verðlaun, sem árlega em veitt kvenleikritahöfundi í hinu enskumælandi leikhúsi. Ef leitað er ástæðna fyrir hin- um öra vexti leikrita eftir konur verður fyrst að líta til kvenna- hreyfingarinnar, sem ól þeirri trú að engin atvinna né listgrein ætti að vera einkaréttur karlmanna. Margir hinna nýju höfunda koma úr öðmm störfum innan leikhússins,- hafa unnið sem leikstjórar, sviðsstjórar eða leikkonur. Sumar þessara kvenna snem sér að skriftum, því þeim fannst ekki nóg af góðum kvenhlutverkum. í mörgum leikritum kvenhöf- unda em persónurnar að læra að tjá sig sem einstaklingar, utan fjölskyldu og hjónabands. í sumum leikritanna em karlmenn ýmist fjarverandi eða skipta ekki máli, og böm em ófædd eða óséð. Uppeldi er að mestu í höndum eldri kynslóðar. Leikskáldin hafa meiri áhuga á sérkennum en á samfélagsmál- um, án þess þó að vera í vamar- stöðu sem konur. Kvenhetjunum líður ágætlega sem listakonum, rithöfundum eða rokkstjörnum. Þær hafa ekki lengur þörf fyrir að áfellast karlmenn, þó það geti verið réttlætanlegt. Þetta leikhús er að mestu leyti laust við ádeilur. Marsha Norman segir um fjölgun kvenleikskálda: „Leikrit krefjast virkra aðalpersóna. Konur gátu ekki skrifað fyrir leikhús fyrr en þær sáu sjálfar sig sem virkar. Við emm aðalpers- ónumar í lífum okkar. Heil hreyfing bjó yfir þeirri vitneskju, áður en konur gátu skrifað um hana.“ í sambandi við skyldar listgreinar bætir hún við: „Skáld- sögur hafa miklu víðara svið. Kveðskapur er nokkurs konar hugleiðingar, öllum opnar. Leikhúsið krefst virkni.“ Leikhús var einskorðað við karlþjóðina öldum saman, og kvenleikskáld vom álíka algeng og kvenhershöfðingjar. Ein hinna fyrstu var 10. aldar bene- diktínsk nunna, Hrosvitha úr Gandersheimi. Leikrit hennar um skírlífi vom sýnd á einkasýn- ingum til sálubótar fyrir hinar af- skiptu systur. Andi Hrosvithu sveif yfir vötnunum eftir að leikrit hennar voru löngu fallin í gleymskunnar dá, fólki fannst eitthvað undarlegt við að kona skrifaði leikrit. Þær fáu sem það gerðu, eins og Aphra Behn á sautjándu öld. vom í munnmæl- um hafðar. í hinum vestræna heimi hafa konur, að því er virð- ist, ekki haft tilfinningabrynju eða metnað til að fást við leikhús á öðrum sviðum en sem leikkon- ur og búningahönnuðir. Einstaka konur, svo sem Lillian Hellman, hafa haft leikritun að lífsstarfi, en það er fyrst nýlega að kvenleik- skáld eru orðin breiðfylking, með Mörshu Norman í fylkingar- brjósti. Marsha Norman er afar greind og örugg í framgöngu. Hún lítur sjálfa sig, vinnu sína, leikhúsið og umheiminn mjög alvarlegum augum. Hún varðveitir hluti úr fjölskylduarfleifð sinni sem dýr- gripi, og hún og maður hennar leika gjarnan Schubert á píanó og klarinett í stofunni heima. Tölvan hennar er í stöðugri notkun, hún vinnur leikrit sín á tölvuna og þegar hún er ánægð með árangurinn tekur hún í prjónana, meðan prentarinn skilar fyrsta eintakinu. Þessi tæknivæðing og heimilisiðnaður hlið við hlið gefa glögga mynd af listakonunni. Henni var innprentaður skýr greinarmunur góðs og ills í upp- vextinum. Foreldrar hennar em bókstarfstrúarfólk og Biblían var aðalbókin í húsinu. Marsha er elst fjögurra systkina og segist hafa verið einmana barn. „Foreldrar mínir eiga fyndnar 8-millimetra myndir af okkur systkinunum. Á hverjum jólum sit ég við jólatréð með rétt eina dúkkuna. Þessi krakki verður stærri og sorgmæddari. Heilt ár liðið og önnur dúkka. Ég hef aldrei skilið hvað á að gera við dúkkur. Enn þann dag í dag er mjög erfitt fyrir mig að taka á móti gjöfum. Ég er alltaf sannfærð um að það sé dúkka í pakkanum. Besta gjöf sem ég hef fengið var frá föður mínum. Ein jólin gaf hann mér 12 skrifblokk- ir. Allur þessi pappír!“ Hún flúði inn í heim bókanna og átti ímyndaðan vin, kallaðan Bettering (bætandi), sem hefur, á óeiginlegan hátt, fylgt henni fram á fullorðinsár. Hún vann ritgerð- arsamkeppni í fyrsta bekk í gagnfræðaskóla. Ritgerðin hét „Hvers vegna þjáist gott fólk?“. Hún segir: „Ég er enn að skrifa um það sama. Hvað annað er þess virði að vita?“ Hún hugleiddi ekki skriftir sem mögulegt lífsstarf, þó bók- menntaáhugi hennar væri mikill, og kennir það að hluta til þeirri staðreynd að hún hafði enga fyr- Laugardagur 17. nóvember 1984 ÞJÖÐVILJINN — SÍÐA 11

x

Þjóðviljinn

Direct Links

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Þjóðviljinn
https://timarit.is/publication/257

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.