Þjóðviljinn - 20.11.1984, Blaðsíða 6

HEIMURINN
Sovésk stjórnmál
Biðleikir heima og erlendis
Blaðað í ræðum Tsjernenkos og Gromikos
Þær vangaveltur um endur-
reisn Stalíns, sem raktar eru
hér á bls. 5 hafa ekki verið á
dagskrá í máli Tsjernenkos að-
alritara og Gromikos utanríkis-
ráðherra - hvorki í ræðu þeirra
sem Gromiko hélt á byltingar-
afmælinu á dögunum, né held-
ur í ræðu sem Tsjernenko hélt
yfir fundi framkvæmdastjórn-
ar Kommúnistaflokks Sovét-
ríkjanna í fyrri viku.
Efnahagsmál
Efnahagsmál voru höfuðvið-
fangsefni Tsjernenkos. Hann lof-
aði því, að rauntekjur mundu
aukast um 3,3% á æsta ári „sem
er talsvert hærra en á undanförn-
um fjórum árum“. Sem og oft
áður lagði aðalritari Kommún-
istaflokksins mikla áherslu á
nauðsyn þess að „fullkomna
stjórnunina". f því sambandi
sagði hann meðal annars:
„Upphaf þessa verks var til-
raun til að auka sjálfstæði og á-
byrgð fyrirtækja hjá fimm ráðu-
neytum. 21 ráðuneyti til viðbótar
munu bætast í hópinn á næsta ári.
Auk þess er verið að setja þjón-
ustufyrirtækjum í.mörgum hé-
ruðum ný skilyrði“. (ívitnanir í
ræður eru endursagnir og þýðing-
ar APN).
Þetta þýðir, að því er best verð-
ur séð, að þær tilraunir til að
slaka nokkuð á miðstýringu í
efnahagsmálum, sem byrjað var
á á dögum Andropofs, haldi
áfram. Það er reyndar ekki nýtt,
að sovéskir forystumenn tali um
nauðsyn þess að auka framleiðni
með aukinni ábyrgð og sjálfsá-
kvörðunarrétti fyrirtækja, en
lengst af hefur það viðhorf haft
betur, að unnt væri að svara þörf-
um fólks með miðstýringu.
Sambúð
við vestrið
Bæði Gromiko í ræðunni á
byltingarafmælinu og Tsjern-
enko nú síðast viku að afvopnun-
armálum og sambúðinni við
Bandarikin. Gromiko sagði með-
al annars:
„Hin herskáu öfl heimsvalda-
stefnunnar, fyrst og fremst í
Bandaríkjunum, fylgja herskárri
stefnu í heimsmálum af mikilli
þrákelkni. Hættulegustu aðgerð-
ir þeirra eru að reyna að raska
núverandi hernaðarjafnvægi og
ávinna sér hernaðaryfirburði...
Leiðtogar Nató ættu að vita að
kröfum þeirra um hernaðaryfir-
burði er ekki ætlað að verða að
veruleika. Sovétrfkin, ásamt
bandamönnum þeirra, munu
koma í veg fyrir það“.
Tsjernenko hefur í sinni ræðu
samskonar áhyggjur af því sem
hann kallar „tilraunir hennar
(heimsvaldastefnunnar) til að ná
yfirburðum umfram hið sósíal-
íska samfélag". Ummæli af þessu
tagi eru orðin nokkuð svo fastur
hryggjarliður í skeytum þeim sem
fara á milli risanna tveggja: ótt-
inn er við að hinn láti sér ekki
nægja „óttajafnvægi" heldur vilji
tala við andstæðinginn úr yfir-
burðastöðu.
Fyrrnefnd ræða Gromikos
bendir annars til þess, að þótt
Sovétmenn hafi næsta illan bifur
á nýendurkjörnum forseta
Bandaríkjanna, þá vonist þeir
eftir samningaviðræðum, sem
gætu skilað nokkrum árangri. En
bersýnilega telja þeir að Banda-
ríkjamenn eigi næsta leik. áb.
Dagur Þorleifsson
Vill nokkur sameina Þýskaland?
Honecker hœtti við heimsókn vesturyfir. Margir hafa hag afskiptingu Þýskalands
Nú í haust höfðu menn það
mjög á milli tanna, að Erich
Honacker, leiðtogi ríkisflokka
og rikis í DDR, Austur-Þýska-
landi, ætlaði að heimsækja
kanslara Vestur-Þýskalands,
en hætti svo við. Þau sinna-
skipti voru rakin til þess, að
sovéskum ráðamönnum var
meinilla við þennan samdrátt
yf ir landamærin, en Ijóst var að
svo er um fleiri. Þar á bak við
liggja margvíslegar ástæður
sem Dagur Þorleifsson rekur í
eftirfarandi grein sem skrifuð
var meðan tiðindi voru fersk,
en heldur gildi sínu eigi að síð-
ur.
Það fjögurra áratuga tímabil,
sem liðið er frá lokum heimsstyrj-
aldarinnar síðari, hefur umfram
allt annað einkennst af spennu,
magnaðri af gagnkvæmri tor-
tryggni og meiri eða minni fjand-
skap, á milli Vesturlanda annars-
vegar og Sovétríkjanna hinsveg-
ar. í því er þó ekki allt sem sýnist.
Þetta spennuástand hefur smám-
saman orðið að tiltölulega
fastmótuðu kerfi, einskonar
samkomulagi um að vera ósam-
mála. Á bakvið það liggja
augljósir efnahagslegir hagsmun-
ir báðumegin, og ber þá einkum
að geta þeirra, sem telja sér hag
að vígbúnaðarkapphlaupinu. í
tengslum við það eru til þess að
gera skammtíma pólitískir hags-
munir, sem liggja nokkuð í
augum uppi. En þar að auki kem-
ur inn í þetta mál stórpólitík, sem
á sér dýpri rætur.
Grundvallar-
samstaða
Allt frá því á síðari hluta mið-
alda og fram á nítjándu öld voru
pólitíkar aflstöðvar Evrópu eink-
um í henni vestan-, sunnan-,
austan- og jafnvel norðanverðri.
Þetta stafaði af því, að í þessum
hlutum álfunnar hafði þá komist
á sterkt miðstjórnarvald, er náði
yfir stór svæði. Þýskaland var
hinsvegar sundrað í óteljandi
smáríki og því tiltölulega aflvana
pólitískt. Þetta gerbreyttist á nítj-
ándu öldinni, erþýska málsvæðið
(að undanteknum hinum þýsk-
umælandi hlutum Austurríkis og
Sviss) sameinaðist í eitt ríki undir
Prússakonungi, sem þar með
varð Þýskalandskeisari. Varð
Þýskaland þá pólitísk þungam-
iðja meginlands Evrópu. Sú
spenna, sem þessar nýju kring-
Bismarck: fyrir hans daga var Þý-
skaland tiltölulega afllítið.
umstæður höfðu í för með sér,
átti drjúgan þátt í að koma
heimsstyrjöldunum tveimur af
stað. Með vissri einföldun má
segja, að helsta baráttumál Vest-
urveldanna og Rússa í þeim
stríðum hafi verið að sveigja pól-
itískar kringumstæður Evrópu að
einhverju marki aftur á bak til
þess horfs, er verið hafði fyrir
1870. Og eftir heimsstyrjöldina
síðari var Þýskalandi sundur-
skipt, stór svæði austan af því
lögð undir Pólland og Sovétríkin
og úr afganginum gerð tvö ríki.
Helstu pólitískar aflstöðvar Vest-
urlanda og Evrópu hafa sfðan
verið í Norður-Ameríku og Rúss-
landi, en Þýskaland áhrifaminna í
heimsstjórnmálunum, hlutfalls-
lega, en það hafði verið lengst af
frá því á síðari hluta nítjándu
aldar og framundir þá tuttugustu
miðja.
Sovétmenn hafa manna mest
lagt kapp á, að þannig skuli það
verða um alla framtíð, en um
þetta atriði er í raun og veru
grundvallarsamstaða með þeim
og Vesturlandamönnum, sam-
staða, sem er drjúgur þáttur í því
samkomulagi um að vera ósam-
mála, sem fyrr var á drepið.
Drægi úr spennunni milli Vestur-
landa og Rússa, hvað þá ef hún
hyrfi að mestu, eru verulegar lík-
ur á því að Þýskaland rynni sam-
an á ný á einhvern hátt. Og
endursameinað Þýskaland yrði
að líkindum ekki aðeins pólitísk
og efnahagsleg þungamiðja
Vestur-Evrópu, í enn ríkara mæli
en Vestur-Þýskaland þegar er
orðið, heldur og gæti orðið erfitt
Honecker: sovéskum ráðamönnum
var illa við fyrirætlun hans og svo var
um fleiri.
fyrir Sovétmenn að hindra, að
fylgiríki þeirra í Austur-Evrópu
drægjust undir áhrifavald þess.
Kaþolikkar og
Vestur-Þýskaland
Athygli vakti að það voru ekki
einungis Kremlarbændur, sem
kurruðu illa út af fyrirhugaðri
vesturför Honeckers, heldur og
hægrimenn ýmsir í Vestur-
Þýskalandi, háttsettir menn í
Kristilega demókrataflokknum,
sem nú fer þar með völd, og bróð-
urflokki hans í Bæjaralandi. í því
sambandi er ástæða til að rifja
upp ýmis atriði úr sögu Þýska-
lands, að fornu og nýju. Skæðar
tungur hermdu að Rínlendingur-
inn og kaþólikkinn Adenauer
hefði í raun grátið sundurskipt-
ingu Þýskalands eftir síðari
heimsstyrjöld þurrum tárum;
hann hafi talið líkur á því að
Austur-Þjóðverjar myndu í ríkari
mæli kjósa til vinstri en landar
þeirra vestan til. Þar að auki eru
Austur-Þjóðverjar einkum
mótmælendur að trú og þar er
Brandenbúrg, kjarnasvæði
Prússlands sáluga. Eftir sigurinn
yfir Napóleoni mikla voru þýsku
Rínarhéruðin neðanverð lögð til
Prússlands; þar var öflug borgar-
astétt, sem í stjórnmálum hallað-
ist að vesturevrópskum fyrir-
myndum, og kaþólikkar fjöl-
mennir. Undu þeir miðlungi vel
yfirráðum prússnesku júnkar-
anna og mótmælendanna. Þetta
ýtti undir vissa róttækni í Rín-
arhéruðum þessum, og það and-
rúmsloft hafði sín áhrif á Marx í
Adenauer: sagt er að kaþólikkinn hafi
grátið það þurrum tárum að vera laus
við Prússa.
uppvextinum. Hjá öðrum ól
þetta á djúpri andúð á Prússum,
og af henni mun Adenauer ekki
hafa verið ósnortinn. Eftir
heimsstyrjöldina fyrri vildi hann
aðskilja Rínarlönd frá Prússlandi
og gera úr þeim sérstakt, ka-
þólskt fylki, að vísu innan þýska
ríkjasambandsins, en náið sam-
band milli þess fylkis og Frakk-
lands mun hafa verið fyrirhugað.
Frakkar áttu þar og hlut að máli,
og var það í samræmi við þá hefð
þeirra í utanríkismálum, sem var
sérstaklega sterk frá tímum
Napóleons mikla, að sleppa engu
tækifæri til að kroppa vestan af
Þýskalandi.
í vesturþýska sambandslýð-
veldinu eru Rínarhéruðin þung-
amiðjan, öllum öðrum svæðum
fremur. Þar skiptir einnig miklu
máli hið harðkaþólska Bæjara-
land, þar sem andstaða gegn
Prússum var lengi hefð. Frá
stofnun sambandslýðveldisins
hafa kaþólikkar að öllu saman-
lögðu verið áhrifameiri í þýskum
stjórnmálum en nokkru sinni fyrr
eftir þrjátfu ára stríðið.
Hljóð úr
ítölsku horni
Frá Ítalíu hefur einnig komið
athyglisvert hljóð úr horni í þessu
sambandi. Giulio Andreotti,
einn af helstu framámönnum
Kristilegra demókrata þarlendis
og þessa stundina utanríkisráð-
herra, varaði nýlega við „panger-
manismanum" og lagði áherslu á
þá skoðun sína, að Þýskaland ætti
um aldur og ævi að vera skipt í tvö
ríki. Áhyggjur út af hættulegu
pólitísku róti á alþjóðavettvangi,
sem fylgt gæti þýskum endursam-
einingartilraunum, sem og af
vaxandi veldi Þjóðverja í Efna-
hagsbandalaginu, ef þær bæru ár-
angur, liggja efalaust á bakvið
þessi ummæli Andreottis (sem
hann lét frá sér fara á fundi hjá
kommúnistum, aðalandstæðing-
um kristilegra í ítölskum
stjórnmálum), en einnig má í
þessu sambandi minna á, að á
milli kristilegra demókrata á ítal-
íu og Páfagarðs eru mikil tengsl
og náin. Og í Páfagarði eru menn
varla velviljaðir neinu því, er
dregið gæti úr áhrifum kaþólikka
í Þýskalandi - burtséð frá því, að í
gegnum aldirnar var það stöðug
stefna páfans, sem að vissu marki
er arftaki rómversku keisaranna,
að hindra sameiningu Þýskalands
undir sterkri miðstjórn.
Pólland kemur einnig við þetta
mál. Pólverjar hafa ástæðu til að
ætla, að endursameinað Þýska-
land myndi á ný seilast til Slésíu,
Austur-Pommerns og Austur-
Prússlands, landshluta sem í
augum Þjóðverja voru ekki síður
þýskir en hverjir aðrir hlutar
lands þeirra. Það gæti leitt til
þess, að Pólverjár sæju þann kost
vænstan að sætta sig við nauðung-
arsamband sitt við Rússa og þar
með sinn eigin kommúnista-
flokk. Ekki mun þeim í Páfagarði
heldur lítast á það.
Friðarhreyfingar
Þetta er það, sem áreiðanlega
liggur á bakvið óróann út af vest-
urför Honeckers, sem nú hefur
verið slegið á frest. Þar er um að
ræða áhyggjur út af að heimsókn-
arfyrirætlunin gæti þýtt nánari
samband milli þýsku ríkjanna
tveggja, og að það samband gæti
ef til vill, þótt hægt væri af stað
farið, smámsaman leitt til þess að
ríkin rynnu saman að meira eða
minna leyti. Friðarhreyfingarnar
þýsku, bæði vestan tjalds og
austan, höfðu áður ýtt undir þann
kvíða. Á bakvið þær lá ásamt
með öðru vaxandi gremja mikils
þorra Þjóðverja út af skiptingu
lands þeirra milli hernaðar-
bandalaga austurs og vesturs,
sem og sívaxandi vígbúnaðinum á
þýskri grund, er af því hefur hlot-
ist og þýðir, að þýska þjóðin yrði
líklega í meiri útþurrkunarhættu
en nokkur önnur, ef styrjöld með
gereyðingarvopnum brytist út á
milli risaveldanna. dþ.
6 SÍÐA - ÞJÓÐVILJINN Þrlðjudagur 20. nóvember 1984