Þjóðviljinn - 19.01.1985, Side 9

BÓKMENNTIR
Bœkur eða bókmenntir
Þá er lokið hinni árlegu bóka-
messu okkar íslendinga, meö
því að fólk hefur skilað til bók-
sala þeim bókum sem það
fékk í jólagjöf og þegið í stað-
inn aðrar sem það kaus frem-
urað lesa. Allireru kátir, eink-
um þó bókaútgefendurog
bóksalar, en fram til þessa
hefur verið fremur lágt á þeim
risiðvegnastöðugt
minnkandi viðskipta og sam-
dráttarámarkaðinum. Nú
hefur þessi rénun bóksölu
stöðvast að einhverju leyti og
jafnvel ertalað „nýjasókn
bókarinnar" og vekur það að
vonum bjartsýni meðal þeirra
semunnaritlistinni.
Það var vægast sagt þunnt í
mönnum hljóðið fyrir jólin, því
ekkert benti til annars en
minnkandi bóksölu og enn verri
útkomu en árin á undan þegar
jafnvel ástarrómaninn var hættur
að kitla konur og Alistair Mac-
lean hrokkinn upp af. En viti
menn, Alistair hélt velli þótt
dauður væri og það sem meira er,
ýmsar tegundir fagurbókmennta
seldust í stærri upplögum en
áður.
Að láta kné
fylgja kviðl
Ástæðurnar fyrir þessu eru
ljósar. E.t.v. er hægt að benda á
ýmsar ástæður fyrir aukinni bók-
sölu, s.s. þær að bókin sé hlut-
fallslega ódýrari en áður, eða þá
að myndbandaæðið hafi náð há-
marki og sé nú á undanhaldi.
Einnig hefur verið bent á fækkun
titla sem hafi haft í för með sér
aukið jafnvægi á bókamarkaði
þessara jóla og stuðlað að meiri
og betri sölu hverrar bókar.
En ekkert þessara raka skýrir
áhugann fyrir auknum gæðum og
vandaðri bókmenntum. Vissu-
lega er of snemmt að spá fyrir um
útkomu jólabókaútgáfunnar í
heild, en hitt er staðreynd að
betri og girnilegri titlar voru nú í
boði en oft áður og bókaforlög
lögðu meiri metnað í útgáfu sína
en árið á undan. Það var eins og
útgefendur vilji með öllum til-
tækum ráðum snúa vörn í sókn og
sanna fyrir þjóðinni að bókaút-
gáfa sé ekki eingöngu gróðam-
ylla, heldur menningarstarfsemi
sem varði tungu og þjóð.
Nú þarf að láta kné fylgja kviði
og hlúa að þessum nýja vaxtar-
broddi með öllum tiltækum
ráðum. Það dugar ekki lengur að
leggja einn mánuð blaðapress-
unnar undir bókmenntagagnrýni
og auglýsingar. Þótt slíkt sé góðra
gjalda vert þá gefur það ekki
góða raun þegar til lengdar lætur.
Það þarf að halda uppi bók-
menntaumræðu á öllum árstím-
um og skapa henni markvissan
farveg. Hér þurfa bókmennta-
fræðingar, skáld, rithöfundar og
áhugamenn að koma útgefend-
um til hjálpar og endurvekja
áhuga landsmanna á góðum
bókum. Slíka umræðu þyrfti
einnig að efla til muna í skólum
landsins.
Fílabeins-
turninn
En hvar er bókmenntaum-
ræðan í landinu og hvar fer hún
fram? Hún er ennþá í ffla-
beinsturninum þar sem fræði-
mennirnir bíða hins „rétta“ tæki-
færis til að stíga niður á jörðina til
að uppfræða lýðinn. Gott og vel,
það er vissulega nauðsynlegt að
fræðimenn finni sér sameiginlegt
athvarf þar sem þeir geta viðrað
hugmyndir og borið saman
bækur sínar. En það er einungis
partur af þeim kröfum sem gera
þarf til þeirra. Hitt er jafn
nauðsynlegt að umræðan sé víkk-
uð til allra átta og sem flestum
gefinn kostur á að skyggnast bak
við fortjaldið að menningunni,
einkum bókmenntunum sem
þrátt fyrir allt standa hjarta
landsmanna næst.
Til þess eru fjölmiðlarnir að
þeir séu nýttir í þágu menningar.
Sjálfur hef ég kynnst því hvernig
dagblöð, útvarp og sjónvarp eru
brúkuð í öðrum löndum til að
vekja almennan áhuga á bók-
menntum, eða öðrum afurðum
lista og menningar. Vissulega er
það erfiðleikum bundið að nálg-
ast þannig hvern einstakling í
löndum sem telja milljónir, ef
ekki tugi milljóna íbúa. Þrátt
fyrir það er árangurinn oft undra-
verður og það hef ég sannreynt
oftar en einu sinni.
Hins vegar minnist ég ekki þess
að hafa séð almennilega bók-
menntaumræðu hér á landi,
hvorki í sjónvarpi né dagblöðum
og útvarpið hefur hingað til verið
heldur rýrt.
Bókmenntarabb
á framandi tungum
Að frátöldum nokkrum (en of
fáum) þáttum sem heyra mátti á
sunnudagseftirmiðdögum og
voru í umsjá ungra bók-
menntafræðinga, hefur útvarpið
nær eingöngu verið notað til upp-
lestrar skáldverka og flutnings
leikrita. Að vísu má ekki gleyma
þáttum Kristjáns Árnasonar, þar
sem æviferill og skáldskapur
þekktra stórskálda var rakinn á
mjög lifandi hátt. Nú síðast fjal-
laði Kristján um Rímbaldur þann
sem tvítugur raskaði allri viðtek-
inni ljóðagerð, áður en hann lenti
í vopnabraski á þurrkasvæðunum
í Eþíópíu. Minnist ég einnig
tveggja annarra þátta hans um
Byron lávarð sem geispaði gol-
unni áður en hann gat frelsað
Grikkland og norræn aðföng
* Ríkarðs Wagners við gerð Nifl-
ungahringsins. Þessir þættir voru
áheyrilegir og fræðandi og mætti
rödd Kristjáns að ósekju heyrast
mun oftar í útvarpinu. En varla er
hægt að tala um bók-
menntaumræðu í þessum tilfell-
um.
Nú er aðeins einn bók-
menntaþáttur í gangi. Honum
stjórnar mætur rithöfundur. En
sá galli er á gjöf Njarðar, að
a.m.k. helmingur hvers þátta
hans fer í rabb við lítt þekkta rit-
höfunda sem tala framandi tung-
ur. Þótt hljómfallið sé oft býsna
áheyrilegt og menn þessir endi
setningar sínar gjarnan í fagur-
lega uppskrúfuðum hákveðum,
fæ ég ekki séð að þess háttar rabb
auki áhuga útvarpshlustenda á
bókmenntum í víðtæku sam-
hengi. Rithöfundarnir koma
nefnilega allir frá sama menning-
arsvæði, því sem við þekkjum
best og þar sem fólk líkist okkur
einna mest.
Svona þættir eru fullboðlegir
þar sem fleiri bókmenntaþættir
heyrast í útvarpi, en einir og sér
eru þeir ekki til þess fallnir að
víkka sjóndeildarhring hlust-
enda. Hugsum okkur innlendan
fréttaskýringaþátt sem einskorð-
aður væri við Mývatnssveitina,
meðan önnur héruð landsins
lægju milli hluta. Gætum við
myndað oddur sannferðuga
skoðun á gangi innanlandsmála
ef sá þáttur væri einn á boðstól-
um?
Þjóð í vanda
Þetta er einmitt vandi þjóðar-
innar í bókmenntalegum og list-
rænum skilningi yfirleitt. Enn er
heimsmynd okkar brengluð af
nærsýni og þarf mikið átak til að
lagfæra hana. Þótt einverjum
kunni að finnast menningarleg
einangrun okkar „sjarmerandi“,
þá dugar hún okkur skammt í
stöðugt vaxandi samskiptum
okkar við sífellt stækkandi um-
heim.
Það er einnig vert að gefa þeirri
staðreynd gaum, að fremstu rit-
höfundar okkar fyrr og síðar hafa
til að bera bókmenntalega víð-
sýni sem hefur komið íslenskri
tungu til góða og gert hana
breiðari og innihaldsríkari. Á
þessu virðast bókaútgefendur nú
átta sig og sýna sig í auknu
jafnvægi milli góðra frumsam-
iiina og þýddra bóka. Svo virðist
einnig sem íslenskir rithöfundar
hafi nær undantekningalaust
skilið sinn vitjunartíma því bestu
þýðingar undanfarinna ára hafa
runnið undan pennum þeirra.
En það er ekki hægt að ætlast
til þess að almennur áhugi dafni
að ráði meðan einungis er fjallað
opinberlega um bókmenntir í
svartasta skammdeginu. Því
hlýtur það að vera skýlaus krafa
biblioffla að fjölmiðlar og bók-
menntafræðingar hristi af sér
doðann og opni umræðuna um
bókmenntir og bókmenntastefn-
ur á öðrum árstímum, svo að sem
flestir geti myndað sér einhverjar
haldbærar skoðanir um þessi
innstu hjartans mál þjóðarinnar.
HBR
Hvert verður framhaldið?
Laugardagur 19. janúar 1965 ÞJÓÐVIUHNN — SÍÐA 9