Þjóðviljinn - 23.01.1985, Blaðsíða 7

Bókmenntaverðlaun Norðurlandaróðs
Antti
Tuuri og Austurbotnar
Háðskt og velviljað uppgjörvið karlmennskuna
í fyrradag barst sú fregn að
finnski höfundurinn Antti T u-
uri hefði hlotið Bókmennta-
verðlaun Norðurlandaráðs
fyrir skáldsöguna Austurbotn-
ar. Þetta er ellefta bók höfund-
ar og fjallar um efni og um-
hverfi sem höfundurersagð-
ur þekkja einkar vel. Hann
hefur-einsog sögumaður-
sína reynslu af þeim and-
stæðum sem upþ koma milli
hins „opna“ sveitalífs og
þröngra kjara í verksmiðjubæ
og þessar andstæður eru í
sögunni smám saman út-
færðar ti I að varpa Ijósi á lífs-
skoðanir manna innan sögu-
sviðs.
Antti Tuuri mun frá því hann
hóf að skrifa verið þekktur fyrir
sparsaman stíl og gagnorðan,
sem er kryddaður með næmri til-
finningu fyrir því sem er spaugi-
legt í aðstæðum. Sagan gerist öll á
einum degi: fjölskyldan kemur
saman, fjórir bræður eiga að
skipta með sér arfi.
Karlmennskan er mest í munnin-
um á persónunum og raupið í
þeim er orðið að markmiði í
sjálfu sér. Bræðurnir, þessir
strákar sem orðnir eru stórir,
halda áfram að leika sér og allt í
einu brýst ofbeldið út hjá þeim,
en á bak við allt er fyrst og fremst
þróttleysið. Gömul menning
Austurbotna hefur orðið að eins-
konar slöppum ávana.
Karlar og
konur
Af bókamarkaði
Þessi mynd er tekin á fundi með norrænum rithöfundum í Norræna húsinu í fyrravetur. Frá hægri: Antti Tuuri, Bo
Carpelan, Inorak Olsen frá Grænlandi, Kalfidadides frá Svíþjóð, John Gustafsen frá Samalandi í pontu, þá Njörður P.
Njarðvík að ræða við Bente Clod frá Danmörku og yst eru Paul-Helge Haugen frá Noregi og Jens Pauli Heinesen frá
Færeyjum.
botnum við fortíð þess héraðs. A Og rætur þessa hvíta Finnlands
árunum milli heimsstyrjaldanna stóðu í mörgum kynslóðum sjálfs-
var litið á austurbotna sem eina eignarbænda, sem áttu það til
helstu undirstöðu hins „hvíta að rísa gegn sínum herrum hvort
Finnlands" (m.ö.o. þess Finn- sem þeir komu vestan frá Svíþjóð
lands sem sigraði hið „rauða“ í eða að austan, frá Rússlandi.
borgarastyrjöldinni árið 1918). En sagan gerist í nútímanum.
Fortíð og
nútíð
Tuuri, segir í greinargerð um
verðlaunabókina eftir Irmeli Ni-
emi, tengir mynd sína af Austur-
Arfskipti fjögurra bræðra einn
dag um hásumar tengjast við til-
raunir til að hafa áhrif á fram-
vindu lífsins, en kjarkinn brestur
og allt heldur áfram eins og það
var. Sögupersónur sýnast karlar í
krapinu, en Tuuri hefur um leið
mjög hugann við það, hve hjálp-
arvanaþessir karlareru. Konurn-
ar í Austurbotni koma sjaldan
fram á sjónarsvið og í samtölum
karlanna verður ekki betur séð
en þeirra hlutverk sé fyrst og
fremst að trufla bróðurlegar sam-
verustundir karlanna. En það er
með orðum karls, sögumannsins,
Framhald á hls. 8
Höfundurinn selst
-ekki bœkurnar...
Doris Lessing gaf útfvcer bœkur undir dulnefni
sem fengu mjög drœmar mötfökur
í hitteðfyrra kom útfyrsta
skáldsaga rithöfundarins
Jane Somers og vakti litla at-
hygli. Nokkru seinna gaf hún
út nýja bók sem ekki gekk öllu
betur. En svo gerðist það í
fyrra haust að bækurnar
komu út á ný og vöktu nú
miklaathygli, því að það kom
á daginn að höf undurinn var í
raun og veru Doris Lessing,
einhverþekktasti rithöfundur
Breta, - og lét hún fylgja for-
mála með hinum nýju útgáf-
um.
Fyrri bókin hét „Dagbók góðs
granna“. Sem fyrr segir vakti hún
ekki mikla athygli. Á kápunni
stóð að bókin væri eftir þekkta
blaðakonu, og má vera að það sé
ástæðan til þess, að flestir sem
sáu ástæðu til að stinga niður
penna um bókina voru blaðakon-
ur. Afdrif seinni bókarinnar urðu
svipuð. En svo gerðist það í fyrra
að Doris Lessing gefur sig fram
sem höfund skáldsagnanna
tveggja og þá verður uppi fótur
og fit.
Frœgir og
óþekktir
Hvað varð það sem fékk Doris
Lessing til að standa í þessum
feluleik, gefa út bækur undir dul-
nefni?
Hún segir sjálf, að hana hafi
langað til að prófa hver útkoman
yrði ef gagnrýnendur meðhöndl-
uðu hana án fordóma (í þessu til-
viki fordóma um frægð og ágæti).
Hún kveðst einnig hafa viljað
hressa unga og byrjandi höfunda,
sem einatt standa í ströngu, með
því að sýna fram á það, að við-
brögðin við bókum þeirra ráðast
einatt með sjálfvirkum hætti af
því að þeir eru lítt eða ekki þek-
ktir, en miklu síður af því hvernig
þeir skrifa.
Doris Lessing hafði og fleiri
járn í eldinum. Til dæmis brá hún
á þann leik að láta senda bækurn-
ar til þeirra gagnrýnenda sem
hafa verið að finna að við hana
fyrir skáldsagnaflokk af ætt vís-
indasagna, sem hún hefur verið
að skrifa undanfarin ár, og hafa
mælst til þess að hún skrifaði
raunsæislegar bækur eins og hún
gerði áður. Doris Lessing til
mikillar kæti þekkti enginn þess-
ara gagnrýnenda hana aftur á bak
við dulargervið Jane Somers.
Ádrepa á
útgáfuheiminn
Tilraun Dorisar Lessing verður
einnig merkileg ádrepa á siði og
háttu í útgáfustarfsemi samtím-
ans. Hún ræðst á þá sterku til-
hneigð sem nú er uppi að berja
bumbur fyrir hverri bók með
firnalegum látum eins og annað
eins hafi ekki sést fyrr í dirfsku
eða hugmyndaflugi - og telur að
allt það bruðl með stóryrði geri
ekki annað en þreyta hugsanlega
lesendur og gera þá vantrúaða á
allt það sem sagt er um bækur í
fjölmiðlum (sem getur svo verið
sæmilega viturlegt eða heimsku-
legt).
Skáldkonan hafði ætlað að láta
tvö útgáfufyrirtæki sem hún
skiptir venjulega við hafa eins-
konar forgangsrétt að „Dagbók
góðs granna“ eftir Jane Somers.
Annað forlagið hafnaði bókinni í
snatri, hitt sagði að bókin væri
reyndar góð en neitaði að gefa
hana út á þeirri forsendu að
skáldsagan væri of dapurleg'.
Þetta er gott dæmi um hnignun
bókaútgáfunnar, segir Doris Les-
sing. Hér áður fyrr hefði alvarlegt
breskt forlag aldrei hafnað góðu
handriti bara vegn þess að það
gæti reynst erfitt að selja bókina.
Það forlag sem að lokum
áræddi að gefa út bók „Jane
Somers“ var Michael Joseph - og
það var reyndar sama forlag og
gaf út fyrstu bók Dorisar Lessing.
Þetta forlag hefur með öðrum
orðum ýtt henni úr vör tvisvar.
Doris Lessing: Enginn kannaðist við blaðakonuna Jane Somers.
Og þar hafa menn bersýnilega at-
hyglina hjá sér - þeir ákváðu að
gefa bókina út vegna þess að hún
minnti þá á Doris Lessing.
Ekkert
að selja
Þessi bók seldist ekki vel. í
1600 eintökum í Bretlandi og í
2800 eintökum í Bandaríkjunum.
Gagnrýnandi, sem varð hrifinn af
„Dagbók góðs granna“, spurði
bandaríska útgefandann hvers
vegna hann hefði ekki gert meira
en raun bar vitni til þess að selja
bókina. Hann svaraði því til, að
það væri ekkert að „selja“, eng-
inn þekktur persónuleiki, hann
hefði ekki einu sinni ljósmynd af
höfundinum. Með öðrum orð-
um: til að selja bók þarf fyrst að
hafa handa í milli „sögupersónu-
leika“ f höfundinum sjálfum og
mestu skiptir að það takist með
einhverju móti að koma höfu-
ndinum í sjónvarpið.
Og því er spáð að nú fari skáld-
sögur „Jane Somers" að renna út
eins og heitar lummur. Eins og
síðasta skáldsaga Dorisar Lessing
undir eigin nafni, „Hermdar-
verkamaðurinn“ sem var von á
seint á síðastliðnu ári.
ÁB tók saman.
Þriðjudagur 22. janúar 1985 ÞJÓÐVILJINN - SÍÐA 7