Þjóðviljinn - 21.04.1985, Blaðsíða 8

Þjóðviljinn - 21.04.1985, Blaðsíða 8
Morgunblaðið, mannréttindin og saman- burðarfrœðin Alexander Zínovéf: er hann ekki bara laumuútsendari? Morgunblaðið skrifar oft um mál andófsmanna í Sovétríkj- unum. Ekki nema gott eitt um það að segja, ef ekki fylgdi sá böggull skammrifi einatt að blaðið setur þau mál í undar- legasta samhengi á heimavíg- stöðvum. Til dæmis hefur höf- undur síðasta Reykjavíkur- bréfs fengið sér ieigða leikna mynd um Andrei Sakharof hjá myndbandaleigu. Og segir m.a. um myndina: „Sýnir hún betur en flest annað hvernig fer þar sem hin kalda hönd skipulagshyggjunnar drep- ur allt í dróma og kerfið getur jafnvel ekki notið góðs af mikil- vægri hugsun snillings á borð við Andrei Sakharov og kröfum hans um frelsi einstaklingsins“. Petta er náttúrlega ekki nema eðlileg útlegging. Hitt er verra að með einhverjum undarlega lang- sóttum hætti er í bréfi þessu reynt að hrista saman Sakharofmálið og deilur um skipulag fjölmiðlun- ar á íslandi. Þeir sem berjast fyrir einkaútvarpsrekstri eru þá orðnir mannréttindahetjur á borð við Sakharof, en þeir sem eru tor- tryggnir á slíkar breytingar eru þá tosaðir í flokk með handhöfum sovésks ríkisvalds! Morgunblaðið er alltaf öðru hvoru að kvarta yfir samanburð- arræði sem það nefnir svo, þegar t.d. er verið að bera saman ýmis- legt í Sovétríkjunum og Banda- ríkjunum. Það er rétt að einatt Ieyfa menn sér með samanburði óleyfilegar og heimskulegar ein- faldanir og alhæfingar. Dæmið úr Reykjavíkurbréfinu síðara er einmitt með þeim lakari: þetta sem helst hann varast vann, varð þó að koma yfir hann.... Feimnismál vinstri manna Andrei Tarkovskí kvikmynda- maður kom hingað. Það var hald- in kvikmyndahátíð þar sem myndir hans voru sýndar og há- tíðin átti í leiðinni að minna á baráttu Tarkovskíhjóna fyrir að sonur þeirra og amma hans fengju að sameinast fjölskyld- unni á Ítalíu. Eftir heimsóknina skrifaði Guðmundur Magnússon blaðamaður á Morgunblaðinu grein, þar sem hann heldur því fram, að vinstri menn á íslandi hafi „fáir haft orð á mannréttindabaráttu hans á op- inberum vettvangi. Hún virtist feimnismál“. Og bætir því við, að það sé lítt að marka undirskrifta- söfnun sem nokkrar konur, reyndar vinstrisinnaðar, sem kynntust Larissu Tarkovsky, efndu til henni til stuðnings, það sé bara „syndakvittun". Hér er farið með lágkúrulegan þvætting. Tarkovskí-hjónin fengu hér þann stuðning sem þau vildu eða kærðu sig um. Og reyndar út í hött hjá Guðmundi Magnússyni að reikna það mál á vinstri- eða hægribás. Áburður blaðamannsins er þeim mun lágkúrulegri, sem hann veit sjálf- ur, að Andrei Tarkovskí hafði ekki nein ótvíræð svör uppi um það, hvenær hann vildi menn vinna að sínu máli fyrir opnum tjöldum og þá með aðstoð blaða, og hvenær með öðrum hætti. Út- koman varð sú að menn fóru ýmsar leiðir, og reyndu þá sem mest að haga sér eftir því sem Tarkovskí-hjónin sjálf töldu æskilegast í hvert skipti. Mannréttindamál í þágu ein- staklinga verður einatt að reka með öðrum hætti en æðikollar á hægripressunni heimta. Vegna þess blátt áfram, að einstakling- arnir sem um ræðir eru ekki allir í sömu stöðu. Og verða því að fá að ráða því sem mest sjálfir hvað er gert, hvernig og hvenær. Vandi lista- manna Mannréttindamál Tarkovskís voru tvíþætt. Annarsvegar var um að ræða þau sem sneru að fjölskyldunni. Hinsvegar um möguleika listamanns á að búa til kvikmyndir eftir sínu höfði. í því sambandi fór Andrei Tarkovskí reyndar sjálfur út í sér- stæðan samanburð. Hann ítrek- aði þá skoðun sína, að það mætti varla á milli sjá, hvort það væri erfiðara að fá tækifæri til að gera „persónulegar“ kvikmyndir fyrir austan eða vestan. En ástæðurn- ar eru jafn ólíkar og þjóðfélögin. t Sovétríkjunum, sagði hann í sínu spjalli, naut ég að vissu leyti góðs af því, að þar eru ekki alls- ráðandi markaðslögmál. Þar voru menn ekki að ieggja eigið fé í hættu þegar þeir lögðu í þá tví- sýnu að leggja peninga í mínar myndir. Hinsvegar varð ég að berjast fyrir myndunum gegn þeim sem belgdu sig gegn þeim með hugmyndafræðilegum á- sökunum („andþjóðleg mynd“ sagði einn kolleginn um Rú- bljof). Á Vesturlöndum hins veg- ar, þar hefði ég líklega aldrei fengið möguleika á að búa til þessar myndir, vegna þess að hér ráða bisnesssjónarmið svo miklu, sagði Tarkovskí. Ef ég fæ verk- efni núna hér fyrir vestan - þá er það, þótt þverstæðukennt sé - að þakka þeim orðstír sem ég fékk, meðan ég starfaði austur í Sovétr- íkjunum. Kerfin og snillingarnir Þetta er mjög athyglisvert - Tarkovskí: enginn vill leyfa okkur að búa til kvikmyndir að eigin höfði. ekki síst þar sem fleiri lista- og menntamenn að austan, sem nú búa á Vesturlöndum, komast að svipaðri niðurstöðu. Þeir vita of- urvel hver er munur þjóðfélag- anna. Á opinberu eftirliti og rit- frelsi til dæmis. En þeir vita líka, að ólíkar forsendur geta leitt til undarlega keimlíkrar niðurstöðu eins og dæmi Tarkovskís minnir á: þegar „kerfið getur ekki notið góðs af mikilvægri hugsun snill- inga“ eins og stóð í Reykjavíkur- bréfinu. Kerfin, réttara sagt. Tökum annað dæmi úr bók eftir sovéskan útlaga, hinn umdeilda Edúard Límonof. Hann segir eftir sex ára dvöl í Bandaríkjun- um og Frakklandi: „í flestum tilfellum kemst fólk hér (fyrir vestan) áfram með sama hætti og í Sovétríkjunum, með hlýðni, með því að slíta rass- inn úr buxunum á eigin kontór eða stjórnarkontór í leiðinlegri hvunndagsvinnu. Þetta þýðir að innviðir siðmenningarinnar eru þannig, að þeir eirðarlausustu, ástríðumestu og óþolinmóðustu - þeir sem eru einatt um leið hæfi- leikamestir og þeir sem leita nýrra leiða - þeir enda með því að hálsbrjóta sig. Þessi menning er paradís meðalmennskunnar. Við héldum að Sovétríkin væru Para- dís fyrir meðalmennskuna, við trúðum því að hér yrði annað uppi á tengingum ef maður hefur hæfileika. Herra minn sæll og trúr, öðru nær! Þarna fyrir hand- an er það hugmyndafræði, hérna eru það viðskiptahagsmunir"... Ef að til dæmis íslenskur vinstrimaður færi með slíkan samanburð er ekki að efa að Morgunblaðsmenn mundu semja margar breiðsíður um óleyfilegan samanburð á frjálsu þjóðfélagi og ófrjálsu, lokuðu og opnu. En hvað ætla þeir að gera við so- véska útlaga sem svo mæla? Hvort sem þeir heita Edúard Límonof, Andrei Tarkovskí - eða þá heimspekingurinn Alex- ander Zínóvéf, sem segir að æs- ifréttamennskan á Vesturlöndum ofmcti andófsmennina sovésku (gerir þó undantekningu með Ándrei Sakharof) en vanmeti þá gagnrýnendur, sem vinna að því eftir getu að koma á ýmsum endurbótum á kerfinu innanfrá? Allt litrófið Hvort sem menn sjálfir standa til hægri eða vinstri heima hjá sér, hafa þeir tilhneigingu til að ein- falda mjög fyrir sér viðhorf sov- éskra andófsmanna, heima fyrir og útlægra. Sannleikurinn er sá, að þeir spanna allt litrófið. Solzjenitsin lætur sig dreyma um endurreisn einskonar kirkjulegs valds yfir rússnesku samfélagi. Frjálshyggjumenn ýmiskonar munu skipa sér hið næsta við Re- agan og Thatcher í almennri pó- litík og líta ekki bara á friðar- hreyfingar heldur og ósköp hvunndagslega sósíaldemókrata sem beina og óbeina agenta Kremlar. Sfðan koma þeir sem vantreysta báðum kerfum, hvoru með sínum hætti - sumir þeirra gera sér enn vonir um lýðræðis- legan sósíalisma og afskrifa ekki umbætur á sovéskættuðum stjórnkerfum innanfrá. Af sjálfu leiðir, að einatt rísa feikna grimmar ritdeilur milli einstakra útlaga og hópa um þessi mál - og skortir sannarlega ekki ásakanir um að maður eins og t.d. Zinovéf sé „í raun“ handbendi KGB, eða þá Médvédéfbræður. Því þótt leiðinlegt sé frá að segja er fólki, sem alið er upp í Sovétríkjunum, yfirleitt margt annað betur gefið en tillitssemi til annarra manna viðhorfa, hæfileiki til að setja sig í annarra spor. Mœlt með afstöðu Ég held að þegar Sovétmál og Austurevrópumál yfirleitt koma á dagskrá sé hollt að hafa allt þetta í huga. Um sjálf mannréttindamálin er svo rétt að hafa þetta hér að leiðarljósi: Sá sem er ofsóttur, settur í fangelsi, útlegð, sætir atvinnuofsóknum o.s.frv. - hann á skilyrðislausan rétt til samúðar og stuðnings hvers þess sem þykist láta sig mannréttindi varða. Og í þeirri stöðu skiptir ekki máli, hvort við erum sammála honum eða ekki um lífið og tilveruna og pólitík- ina. En þegar sá hinn sami er sjálfur kominn í skikkanlegt mál- frelsi og notar sér það - þá eru viðhorf hans vitanlega á dagskrá með nákvæmlega sama rétti og annarra sem vilja sitt af mörkum leggja í visku- og reynslupottinn. Á.B. 8 SÍÐA - ÞJÓÐVILJINN j Sunnudagur 21. april 1985

x

Þjóðviljinn

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Þjóðviljinn
https://timarit.is/publication/257

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.