Þjóðviljinn - 21.04.1985, Síða 11

Dansinn, músíkin og lífið sameinast í þessu fólki með samruna
hljóma og hreyfinga sem aldrei gleymast.
Hvað
rímar
Á sunnudögum er safnast saman á trúarhátíðum sem standa
klukkutímum saman. Konurnar sitja umhverfis hringinn í mörg-
um röðum og veifa hvítum klútum í takt við hljómfallið. Inni í
hringnum eru karlmenn sem stíga trylltan dans með vaxandi
hraða eftir því sem líður á samkomuna. Einn maður hefur það
hlutverk að ganga um og berja áfram taktinn; ef konurnar eða
börnin halda sér ekki við taktinn er lamið til þeirra með einhvers
konar kústi. (þorpi einu í grennd við Lomé voru svona guðsþjón-
ustur margar, einar fimm á því litla svæði sem ég komst yfir á
tveimur klukkutímum í steikjandi hitanum, - 35-40 stig í hádeg-
inu.
...og afraksturinn var þessi sem sést á myndunum. Örfáir
tittir í netinu sem börnin og unglingarnir virða fyrir sér af
athygli.
Net dregið að landi með handaflinu einu; mér taldist svo til að það væru sextiu manns sem héngju í netinu og toguðu og
toguðu á móti þungu briminu...
Andstæðurnar: Börnin og nýju hallirnar sem stjóm Æjademes hefur reist á síðustu árum.
11 r"v*Tnw—■m»i||iiiiiii
iii w ii ii iii Tinu
„ —*—■ rrmm n i > i
tm1*.
»mwnt
tnrsnf
flStffl
f*Tf¥WlV
Tógó - hvar er það? Af hverju eru
mennirnir að æða þangað, tveir
menn á kostnað ríkisins? Hvað á það
nú að þýða að halda fundi þar?
Hvaða fundi? Og þegar menn höfðu
velt þessu fyrir sér augnablik fóru
þeir að leita að rímorði á móti Tógó -
þarna kom það: Gógó, og svo voru
settar saman vísum um tvo menn í
Tógó og Gógó. Fréttamennirnir sáu
að hér var rakið tækifæri til þess að
sanna fréttaþjónustuna og ágæti
hennar: Gátu þeir náð í íslendingana
í Tógó? Jú, það tókst! Að hringja
alla leið til Tógó. Morgunblaðið og
útvarpið náðu í mig. Útvarpið náði í
Friðrik; Morgunblaðið náði ekki í
hann.
Langt og mjótt
Tógó er um 600 kílómetrar á
lengd, að jafnaði líklega um 90 kíló-
metrar á breidd, stærðin er liðlega
hálft ísland. íbúarnir að sögn hins
vegar 3 miljónir, eða um 12 sinnum
fleiri en hér, á helmingi þess lands
sem ísland er. Þjóðartekjur á mann
eru um 400 dollarar, hér hins vegar
hátt í 10 þúsund dollarar á mann á
ári. íbúarnir eru svartir af margvís-
legum ættbálkum. Tungumál lands-
ins eru þrjú - tvö tungumál frum-
byggja og franska sem er allsherjar-
mál ríkisins. Frakkar fóru með stjórn
þessa langa og mjóa lands allt frá
1914 og fram yfir miðja þessa öld.
Þeir tóku við af Þjóðverjum sem
höfðu landið á sínum snærum frá
1884. Enn lifir nokkuð eftir af þýskri
arfleifð; við sáum til dæmis í þorpi
einu skammt frá Lomé styttur tvær af
þýskum húsbændum þess húss er við
heimsóttum. Og hægrisinnaðirÞjóð-
verjar hafa gert sér far um að rækta
þessa sögu sem um margt er ófögur
þegar betur er að gáð. En það er
auðvitað reynt eftir mætti að breiða
yfir ósómann. Þeir eru sagðir perlu-
vinir Æjademe forseti Tógó og Franz
Jósep Strauss sem var reyndar í opin-
berri heimsókn í Tógó í fyrra með
fríðu föruneyti.
Landið er allt nógu gott til þess að
þar gætu þjóðartekjur verið margfalt
hærri en þær eru í dag. Þarna sveltur
enginn að sögn, en hörgulsjúkdómar
setja mark sitt á fólk, einkum börn-
in. Lítið hefur gengið að byggja upp
atvinnuvegi og þar er margt slysið
sem blasir við augum. Sagt er að
Æjademe sé laginn við að koma sér í
sambönd við útlendinga. Þar eru
nefndir svo ólíkir aðilar sem Frans
Jósep Strauss og Norður-
Kóreumenn, Frakkar og Kínverjar,
að ekki sé gleymt margs konar þró-
unarhjálparstofnunum, til dæmis
Norðurlandanna: Þarna hafa Danir
reist og gefið mjólkurbú mikið og
fullkomnara að allri tækni en nokk-
urt mjólkurbú í Danmörku sjálfri.
Þarna hafa norrænir menn lagt til
efni og fé í margar verksmiðjur, en
þær standa flestar kyrrar, óhreyfðar
og þar eru engir menn nema þeir sem
ráfa um salina og pússa maskínur og
fægja búnað. Dæmi um þessar verk-
smiðjur: Áðurnefnt mjólkurbú -
þangað hefur aldrei komið mjólk.
Orkuver stendur kyrrt af því að það
er ódýrara að kaupa orkuna frá
Ghana. Fosfatverksmiðja stendur
kyrr af því að það er fljótteknari
gróði að selja fosfatið beint um borð
í risastór rússnesk skip sem flytja fos-
fatið til vinnslu í Sovétríkjunum.
Svona dæmi má tína upp ótal mörg -
hvert öðru sárgrætilegra. Það vantar
grunninn - þekkinguna á handverk-
inu og þróun þess upp úr. Það vantar
líka þróað þjónustukerfi; slíkt kerfi
verður ekki til á einni nóttu. Um leið
og þessi dæmi eru viðvörun eru þau
líka til marks um að forseti Tógó er
laginn að koma sínum málum þannig
fyrir að hann fái verksmiðju þar og
peninga hér, allt eftir aðstæðum
hverju sinni. Og svo mikið er víst að í
Tógó er margt með öðrum blæ en í
grannlöndunum Benín, Ghana og
Nígeríu.
Hvernig stjórn er þarna? Því er
erfitt að svara í örstuttu máli. Þarna
er herforingjastjórn, þrátt fyrir
kosningar og þing að nafninu til.
Forsetinn virðist ráða öllu. Persónu-
dýrkun er yfirgengileg: Sálmar um
Æjademe voru fastur liður í hátíða-
dagskrám sem voru fluttar við þing-
setningu; átta hundruð manns sungu
sálmana og hreyfðu sig í takt við tón-
listina. Tónlistin var afrísk að yfir-
bragði með vestrænu poppívafi og
einkennilegum þýskum keim frá
nítjándu öld eins og við þekkjum hér
á landi. Ráðuneytisstjóri æskulýðs-
mála sagði mér að fólkið sem mynd-
aði sálmakórana væri sjálfboðaliðar,
sem kæmu saman einu sinni til tvisv-
ar í viku og æfðu sig. Eina plötu sá ég
- hún var með þessum undarlegum
sálmum sem allir náðu hámarki í
þessu eina orði sem ég skildi: Æja-
deme, Æjademe, sem er í áherslum
líkt íslensku orði: Endemi, endemi,
og fer ekki illa á því.
Hátíðadagskrámar tóku langan
tíma við þingsetningu og boð sem
forsetinn hafði inni fyrir þátttakend-
ur í þinginu; þarna voru hátt í 1000
manns, þingmenn og starfslið þeirra.
Þetta voru þingmenn úr öllum
löndum heims. Sendinefndirnarfjöl-
mennar flestar hverjar; ætli hún hafi
ekki verið fámennust frá íslandi.
Tveir menn sem hentust á milli allra
nefndafunda svo sem síðar verður
frá sagt.
Alþjóðaþingmannasambandið
verður senn hundrað ára. Þar eru
þingmenn alls staðar að úr heiminum
og gefur að skilja að margt er þar
með öðrum brag en við eigum að
venjast. Meirihluti þessara „þinga“
eru tilnefningarsamkomur; þar eru
vinir og frændur forsetanna eða
þjóðarleiðtoganna. Það má heita
regla að meðan þessar samkomur
Alþjóðaþingmannasambandsins
standa yfir þá er einum þjóðarleið-
toga steypt. í þetta skipti var það
Súdan sem skipti um stjórnendur á
einni nóttu meðan forsetinn var að
ræða við kollega sinn í Bandaríkjun-
um.
í rauninni er margt það sem kallað
er „þing“ ekkert þing í okkar augum.
Kosningar fóru til dæmis fram í Tógó
helgina fyrir þing Alþjóðaþing-
mannasambandsins. Ekki fór mikið
fyrir þeim kosningum; þó sá ég tvö
veggspjöld sem kynntu frambjóð-
endur. Ég hitti einn þingmann frá
Tógó sem ég spurði um kosningarn-
ar. Hann sagði að kosningaþátttaka
hefði verið 85-100% eftir kjördæm-
um. Hann sagði jafnframt að fram-
bjóðendur hefðu verið aðeins fleiri
en þingmennirnir, en enginn fram-
bjóðandi úr öðrum flokki en flokki
Æjademes. Ég spurði þá um kosn-
ingaúrslitin. Hann sagði að þau
lægju ekki fyrir enn - þetta var á
þriðja degi eftir kosningarnar. Ég
spurði hann þá hvort hann væri sjálf-
ur viss um að verða kjörinn. Hann
hélt það nú; þegar ljóst hefði verið
að hann byði sig fram í sínu kjör-
dæmi hefðu allir hinir frambjóðend-
urnir dregið sig til baka. Hann hefði
þannig orðið sj álfkj örinn. Mér virtist
að hann teldi að kosningatölurnar
væru hreint aukaatriði og þegar
flokksblaðið kom út kom í ljós að
fréttir af kosningunum voru á næst-
öftustu síðu og þar voru aðeins frá-
sagnir um kosningaþátttöku en
hvergi minnst á kosningaúrslit. Ég
hygg að flest þeirra þinga sem þarna
áttu fulltrúa hafi verið „kosin“ með
svipuðum hætti.
Aðalmál Alþjóðaþingmannasam-
bandsins að þessu sinni voru:
1. Afvopnunarmál, vandamálin í
Miðausturlöndum, íran og írak.
2. Skuldir þriðja heimsins við al-
þjóðlegar peningastofnanir í
auðvaldslöndunum. 3. Hungrið og
þurrkarnir í Afríku. 4. Blóðbaðið í
Suður-Afríku og apartheidstefnan.
Um þessi mál var fjallað í tveimur
nefndum: 1. málið var rætt í 1.
nefnd, öll hin málin í annarri nefnd
þingsins. Þær störfuðu með þeim
hætti að fyrst var kosin tillögunefnd.
Hún skilaði síðan af sér drögum að
ályktunum sem aftur komu til með-
ferðar í aðalnefndunum. Nefndará-
litin voru síðan tekin fyrir á heildar-
fundum. Friðrik Sófusson sat í 1.
nefndinni; ég í þeirri annarri. Áuk
þessara funda er um að ræða fundi í
hópi norrænna fulltrúa á þingum
þessum, þá halda menn fundi eftir
flokkum; sósíalistar héldu einn fund
þar sem farið var yfir málin. íhalds-
menn héldu fundi sín á milli. Þá hitt-
ist hópur fulltrúa frá löndum sem
kalla sig „10-plús“. Það eru fulltrúar
frá Vestur-Evrópu, Ástralíu, Nýja-
Sjálandi, Norður-Ameríku. Þar
voru allir fulltrúar frá Vestur-
Evrópu nema Finnar.
Afvopnun,
Miðausturlönd
Aðalmálið var eins og áður segir
afvopnunarmál, kjarnorkuvopn og
átakasvæðin í heiminum. Tillögu-
nefndin lagði fram drög í nefndinni -
samhljóða. f nefndinni voru 10 þing-
menn, þar á meðal frá Bandaríkjun-
um ogSovétríkjunum. Þegartillagan
kom inn í nefndina sem oftast var
kölluð stjórnmálanefndin var henni
breytt verulega og gengu atkvæði
hvað eftir annað í nefndinni bæði um
orðalag og efnisatriði. Bandaríkja-
menn náðu því fram að veikja veru-
lega áherslur á frystingu kjarnorku-
vopna, kjarnorkuvopnalaus svæði
og skyldi mál sem hafa verið Banda-
ríkjastjórn þyrnir í augum. Arabar
og Sovétríkin náðu fram breytingum
á kaflanum um Miðausturlönd sem
ollu því að ísraelsmenn gengu út úr
nefndinni og höfðu í hótunum um að
segjasig úrsamtökunum. Niðurstað-
an var óskapnaður sem ekki var á
neinn hátt í samræmi við það að hér
væru á ferðinni samtök sem vildu ná
samkomulagi um málin. Atkvæði
féllu þannig að ályktunin var sam-
þykkt með 718 atkvæðum gegn 168
en 75 sátu hjá. Austur-Evrópa,
Kína, Kúba og Þriðji heimurinn
greiddu atkvæði með ályktuninni.
Bandaríkin, margir fulltrúar Vestur-
Evrópuríkja greiddu atkvæði á móti.
Margir sátu hjá. Friðrik Sófusson
greiddi atkvæði á móti ályktuninni
með 5 atkvæðum sem hann fór með.
Ég greiddi ályktuninni ekki atkvæði
með 4 atkvæðum sem ég fór með -
fyrst og fremst til þess að mótmæla
vinnubrögðum stórveldanna. Þau
bókstaflega léku sér að þessari sam-
komu og í mínum augum varð Al-
þjóðaþingmannasambandið hálfgert
slytti þegar þessari atkvæðagreiðslu
var lokið.
Skuldimar
Á miðju ári 1982 skulduðu þróun-
arlöndin - það er þau sem ekki fram-
leiða og selja olíu, -um 600 miljarða
dollara. Meirihluti skuldanna var til
skamms tíma. Frá 1979 hefur efna-
hagsþróunin í þessum löndum verið
neikvæð; hagvöxtur var 1,5% 1982
sá minnsti í áratugi. Útflutningur
þeirra jókst að jafnaði um 9% á ári
1976-1980, en útflutningurinn jókst
um innan við 2% 1982. Þetta tvennt
ásamt hækkandi fármagnskostnaði
veldur vaxandi skuldum þróunar-
landanna. Mörg ríkjanna hafa lent í
vanskilum og gífurlegum greiðslu-
erfiðleikum. Af þeim ástæðum hefur
Alþjóðagjaldeyrissjóðurinn veitt
mörgum þessara ríkja ný lán til leng-
ingar á eldri lánum. Hefur sjóðurinn
veitt 66 aðildarlöndum samtals 27
miljarða dollara að láni frá 1982. f
skýrslu sem Alþjóðagjaldeyrissjóð-
urinn lagði fyrir þingið kom það fram
að frá 1982 - þegar ástandið var verst
að mati sjóðsins - hefur átt sér stað
verulegur bati í efnahagsþróun í
heiminum í heild. Árið 1984 var
verðbólga í iðnaðarlöndum minni en
nokkru sinni um langt árabil eða um
4%. Hagvöxtur varð um 3,5% í þró-
unarlöndunum í fyrra. Heimsversl-
unin sem hefur verið nær óbreytt
samkvæmt tölum GATT í áratug
jókst um 8% á árinu 1984. Talið er
að hagvöxtur í iðnríkjunum verði um
3,5% á þessu ári og í þróunarlöndun-
um um 4,25%. Þá hefur það gerst frá
1983 að mörg ríki hafa breytt
skammtímalánum í lengri lán. Talið
er að þessar aðgerðir hafi létt af þró-
unarríkjum byrði í afborgunum af
erlendum skuldum sem nemur 8% af
útflutningi vöru og þjónustu. Þá hafa
þróunarríkin sjálf beitt sér fyrir
hörðum aðgerðum til þess að skera
niður viðskiptahalla eða úr 108 milj-
örðum dollara 1981 í tæplega 53 milj-
arða dollara 1983. Gert er ráð fyrir
að viðskiptahallinn verði enn minni í
ár og verði lægri en nokkru sinni fyrr
í 20 ár. Suður-Ameríkuríkin náðu
viðskiptahallanum úr 41 miljarði
dollara 1981 í 11 miljarða dollara
1983. Brasilía og Mexíkó sýna nú
hagvöxt á ný eftir margra ára sam-
fellda stöðnun. í skjali Alþjóða-
gjaldeyrissjóðsins um þessi mál er
lögð áhersla á það að þróunarríkin
hafa lagt sig fram um að leysa þenn-
an vanda, en það sem eftir stendur er
að Bandaríkin eru enn með stórfelld-
an viðskiptahalla og halla á fjár-
lögum. Þessi stefna Reaganstjórnar-
innar veldur aftur hækkandi verði
dollarans og hækkandi vöxtum sem
koma niður á þeim sem skulda, þ.e.
löndum og þjóðum Þriðja heimsins.
í ályktun alþjóðaþingmannasam-
bandsins, sem var samþykkt sam-
hljóða, er gagnrýnni beint að háum
raunvöxtum, viðskiptahalla og halla
á fjárlögum iðnríkja. Krafist er lækk-
unar raunvaxta og raunsærri stefnu í
viðskipta- og ríkisfjármálum.
Skorað er á iðnríkin að auka framlög
sín til þróunaraðstoðar í 0,7% af
þjóðarframleiðslu. Skorað er á
banka og alþjóðlegar lánastofnanir
að lengja lán verulega og loks hvatt
til þess að haldinn verði á vegum
Sameinuðu þjóðanna sérstakur
fundur um skuldamálin.
Hungrið í Afríku
Þurrkanir í Afríku hafa skapað al-
varlegustu vandamál þessarar
hrjáðu álfu á 20. öldinni. Þurrkarnir
og hungrið ná sérstaklega til þessara
landa: Eþíópíu, Súdan, Chad, Mós-
ambique, Malí og Máritaníu. Hung-
ur og dauði blasir við 150 miljónum
manna. 10 miljónir manna hafa yfir-
gefið bústaði sína og lagt á flótta
undan hungurvofunni. í ályktun Al-
þjóðaþingmannasambandsins er
skorað á ríkisstjórnir og þjóðþing að
grípa til tafarlausra aðgerða. Það var
sammæli okkar Friðriks Sófussonar
að taka þessi mál til sérstakrar um-
ræðu á alþingi í tengslum við skýrslu
utanríkisráðherra sem verður til um-
ræðu á alþingi á næstu vikum.
Suður-Afríka
Þingmannahópar frá Afríku-
löndum gerðu tillögu að ályktun um
ástandið í Suður-Afríku. Tillagan
var samþykkt samhljóða. Þar var
skorað á þjóðþing og þjóðir heimsins
að fordæma fjöldamorðin sem
Suður-Afríkustjórn hefur beitt sér
fyrir að undanförnu og er þar fyrst og
fremst vitnað til atburðanna í Langa
nú fyrir nokkrum vikum.
Á þinginu var lögð fram skýrsla
ráðstefnu þingmannasambandsins
um umhverfismál. Ráðstefnan var
haldin í Nairobi 26. nóvember til 1.
desember. Þar mætti enginn fulltrúi
frá alþingi, en þingið hefur auðvitað
orðið að skera niður ferðakostnað á
þessar ráðstefnur í fjarlægum álfum.
Þessi ráðstefna hefur þó um margt
verið fróðleg og gagnleg, einnig frá
okkarsjónarmiði. Berþar hæst kröf-
ur ráðstefnunnar varðandi heims-
höfin, mengun og nýtingu fiski-
stofna.
Mannréttindi brotin
ó þingmönnum
Sérstök þingmannanefnd sem
fjallaði um réttarstöðu þingmanna
gagnvart dómstólum í ýmsum ríkjum
skilaði áliti til þingsins í Lomé.
Nefndin tók til meðferðar málefni 56
þingmanna og fyrrverandi þing-
manna í 15 ríkjum, 7 í S-Afríku, 3 í
Asíu, 3 í Suður-Ameríku og 2 í
Vestur-Evrópu.
Hér er fyrst um að ræða þingmenn
sem er haldið í fangelsum undir
klerkastjórninni í íran. 7 þingmenn í
Sómalíu hafa verið í fangelsum frá í
júní 1982. Fjölskyldur þeirra hafa
verið reknar frá heimilum sínum -
margir skyldmenna þeirra eru í fang-
elsi. Annað Vestur-Evrópuríkjanna
er Tyrkland. Þar eru 38 þingmenn og
fyrrverandi þingmenn í fangelsi.
Éinum þingmanna er gefið að sök að
hafa „notað hið heilaga orð friður til
þess að villa um fyrir yfirvöldun-
um... og þannig að hafa gengið er-
inda Sovétríkjanna“, jafnframt að
hafa grafið undan trú þjóðarinnar á
NATO. Þessi þingmaður var ásamt
þremur öðrum þingmönnum í tyrk-
nesku friðarnefndinni sem var
bönnuð í september 1980. Þessir
þingmenn hafa sætt pyntingum í
fangelsunum. Þeir hafa verið yfir-
heyrðir án þess að hafa lögmenn sér
við hlið. Skýrslan um
mannréttindabrot á þingmönnunum
er tvímælalaust eitt merkasta plaggið
sem lá fyrir þinginu í Lomé.
Alþjóðaþingmannasambandið
verður senn aldargamalt eins og áður
segir. Þar eru öll þing heimsins með
fulltrúa og gefur að skilja að þar
kennir margra grasa, allt frá „þing-
um“ sem herforingjastjórnir tilnefna
yfir til þinga sem kosin eru al-
mennum lýðræðislegum kosningum.
Þarna eru bæði stórveldin innan-
borðs, ísrael og Arabaríkin öll, Iran
og írak. Það segir sig því sjálft að
þessi samtök eiga erfitt uppdráttar;
þau geta fátt gert, og þó: 1
mannréttindamálunum sem áður
voru nefnd skipta þau máli og það er
vissulega þýðingarmikið fyrir þing-
menn að kynnast þeim stjórnarhátt-
um sem eru annars staðar, ýmist til
þess að læra hvað á að gera eða hvað
á að varast. Forystusveit Alþjóða-
þingmannasambandsins gerir sér
grein fyrir þessum vanda og hefur
meðal annars gripið til þess ráðs að
vara þingmenn við þátttöku í öðru
alþjóðasamstarfi þingmanna, eink-
um þar sem um er að ræða samstarf
að málefnum sem hvort eð er eru á
vegum sambandsins. Hitt hygg ég að
öllum sé ljóst að það er eðiilegt og
sjálfsagt að þingmenn taki sig saman
yfir landamæri um einstök verkefni
og jafnvel almenn málefni þar sem
Alþjóðaþingmannasambandið, sem
auðvitað á tilverurétt, getur aldrei
orðið sterkt né afgerandi sem
heildarsamtök. Til þess eru samtök-
in einfaldlega skipuð of ólíkum full-
trúum. Það er í senn styrkur og veik-
leiki þessara samtaka.
En þessi fundur í Lomé var ekki
síst merkur fyrir það hvar hann var
haldinn. Þingin eru haldin í heimsálf-
unum á víxl og það er hollt að ekki sé
meira sagt fyrir íslenskan þingmann
að sjá Afríku, sjá fólkið og kjör þess
að svo miklu leyti sem það er unnt á
stolnum stundum frá þingstörfum.
Það er vissulega ný lífsreynsla að fá
að virða þetta líf fyrir sér þó ekki sé
nema stundarkorn. Það er lífsreynsla
sem maður býr að alla ævi og verður
vonandi einnig þeim til gagns sem
þetta land byggja. Með því móti geta
alþjóðasamskipti stuðlað að skiln-
ingi og alvarlegri heildarsýn sem nær
út yfir það að finna rímorð á móti
Tógó.
10 SÍÐA — ÞJÓÐVILJINN Sunnudagur 21. apríl 1985
Sunnudagur 21. apríl 1985 | ÞJÓÐVILJINN — SÍÐA 11