Þjóðviljinn - 25.04.1985, Blaðsíða 11

MENNING
„Þetta er gull
sem getur
ekki elst”
Rætt við Helga Skúlason sem
leikur Jón Hreggviðsson í
íslandsklukku Halldórs Laxness
sem verðurfrumsýnd í
Þjóðleikhúsinu í kvöld
Helgi Skúlason: „Þeir lentu á allsvakalegu íslensku fylleríi og Jón hefur ekki hugmynd um hvort hann drap böðulinn eða ekki.“ Mynd: Valdís.
í kvöld frumsýnir Þjóð-
leikhúsið leikrit Halldórs Lax-
ness íslandsklukkuna í þriðja
sinn frd stofnun. Helstu per-
sónur þessa mikla verks þarf
vart að kynna fyrir lesend-
um, þœr hafa fyrir löngu öðl-
ast þann sess meðal þjóðar-
innar að vera heimagangar
í hverju húsi. Snœrisþjófurinn
af Rein, kristsbóndinn sem
sagður var hafa drepið
kóngsins böðul, Jón Hregg-
viðsson, er leikinn af Helga
Skúlasyni.
Við náðum í Helga milli æfinga
nú í vikunni og spurðum fyrst
hvort hann hefði eitthvað komið
nærri fyrri uppfærslum Islands-
klukkunnar.
„Já, stuttu eftir að ég lauk námi
og var orðinn fastráðinn hér í
Þjóðleikhúsinu var leikritið sett
upp í tilefni af því að Halldór fékk
Nóbelsverðlaunin. Þá lenti ég í
íhlaupum í þessari sýningu. Og ég
man alltaf þegar maður var að
bíða eftir að fara inn á svið, hví-
líkt konfekt það var að hlusta á
menn á borð við Brynjólf, Lárus
og Harald Björnsson fara með
þennan texta. Þetta hljómaði um
allt húsið í hátalarakerfinu og var
ógleymanleg reynsla fyrir mig.
Þessir menn pössuðu svo vel
inní hlutverkin sem þeir voru að
leika að þegar ég las bókina aftur
í vetur stóð ég gapandi. Það var-
eins og Halldór hefði skrifað
verkið með þessa menn í huga.
Nú reynir maður að gleyma
þessari sýningu því það er mest
um vert fyrir okkur sem munum
sýningu Lárusar að gleyma þess-
ari fyrstu fyrirmynd. Hún var svo
frábær."
Peð í
valdatafli
- Hvað finnst þér um Jón
Hreggviðsson?
„Það er þrælskemmtilegt að
fást við karlinn. Hann er svo
sérkennilegur og ólíkur öllu sem
maður hefur komið nálægt, svo
samþjappaður. Hann er fyrst og
fremst táknmynd og það eru ekki
mikil mannleg blæbrigði í persón-
unni. Hann verður aldrei sorgbit-
inn, hryggur, glaður eða
ástfanginn heldur bítur á jaxlinn
og berst við að halda höfðinu á
herðunum, því eins og hann segir
„Múgamaður veit aldrei hvort
hann á það höfuð sem hann ber á
herðunum". Áratugum saman er
hann peð í valdatafli valdsmanna
og raunar er honum öldungis
sama hvort hann er saklaus eða
sekur bara ef hann fær frið með
rollurnar og bátinn.
Þegar ég fór að setja mig inn í
textann rann það upp fyrir mér
hve hnitmiðaðar setningarnar
eru. Það er eins og Halldór hafi
byrjað á að skrifa heila bók og
skorið svo og skorið niður þang-
að til eftir stóð ein setning. Eg hef
ekki kynnst neinu sambærilegu.
Þetta er gríðarlega gott bók-
menntaverk og etv. er ekki hægt
að líkja því við neitt leikrit. En
atriðin eru mörg hver ótrúlega
leikræn og full af dramatík og
húmor.“
Drap hann
mann?
- En hvað um Jón Hreggviðs-
son, drap hann mann eða drap
hann ekki mann? Hvað finnst
þér?
„Mér finnst hann í raun ekki
hafa hugmynd um það. Það er
alltaf verið að spyrja hann að
þessu og hann slær úr og í, farí
helvíti sem ég drap hann, og þó.
En þegar Jón Marteinsson er bú-
inn að leiða hann um Kaupinhafn
og sýna honum hallir Islands-
kaupmanna reynir hann í eina
skiptið í alvöru að svara þessari
spurningu. Þær hugleiðingar
enda á því að hann segir: „Ég
vona minn skapari gefi ég hafi
drepið hann."
En, eins og ég segi, þeir lentu á
allsvakalegu íslensku fylleríi og
Jón hefur ekki hugmynd unr
hvort hann drap böðulinn eða
ekki. Þegar Arnas Arneus spyr
hvort honum finnist hann vera
„mannslagari", segir Jón nei,
„því er verr og miður, finnst mér,
stundum“. Það er eins og honum
hafi fundist ástæða til að stytta
einhverjum lífdagana, sumir eigi
það skilið. Hann er oft svo þver-
sagnakenndur. Til dæmis er eng-
inn orðljótari um ísland. Samt
lætur hann sér um munn fara í
viðarhöggssenunni með konu
Árna alveg stórkostlega ástar-
játningu til landsins. Hann er svo
mikill í kjaftinum og einhver ís-
lenskasti karl sem ég veit um í
bókmenntum. Fyrir það er hann
líka dáður af íslendingum.11
Mátulega
sterkur óvinur
- íslandsklukkan er skrifuð rétt
fyrir stríð, þegar lokaátök sjálf-
stœðisbaráttunnar við Dani stóð
yfir. Á hún erindi enn í dag?
„Auðvitað er hún fyrst og
fremst sterk og myndræn lýsing á
átökunum í sjálfstæðisbaráttunni
og meðferð Dana á fslandi. Ungt
fólk þekkir etv. ekki þessa sögu
vel. En það er ýmislegt í henni
sem á við í dag. Til dæmis kaflinn
um það þegar þýskir vildu kaupa
Island og aflétta þeirri neyð sem
hér ríkti. Þá segir Arnas: „Ef
varnarlaus smáþjóð hefur mitt í
sinni ógæfu borið gæfu til að
eignast mátulega sterkan óvin
mun tíminn ganga í lið með
henni... Ef hún í neyð sinni játast
undir tröllsvernd mun hún verða
gleypt í einum munnbita... Feitur
þjónn er ekki mikill maður.
Barður þræll er mikill maður, því
í hans brjósti á frelsið heima.“
Það kemur alltaf upp öðru hverju
hvort ekki væri rétt að við seldum
okkur einhverju stórveldi, létum
það léggja fyrir okkur vegi og
þess háttar og hefðum það gott.
Þetta verk getur orðið okkur á-
kveðin viðvörun og andsvar við
þess konar hugmyndum.
En við erum ákaflega spennt
að vita hvernig fólk tekur íslands-
klukkunni í þriðja sinn. Ég hef
ekki trú á að verkið hafi glatað
gildi sínu, þetta er gull sem getur
ekki elst. Ef eitthvað fer úr-
skeiðis er það okkur að kenna“,
sagði Helgi Skúlason.
- ÞH.
—d,--------------------------
ISIANDS-
KLUKKAN
ISLANDSKL
eftir Halldór Laxness
r sagan um óbótamál Jóns Hreggviðssonar á Rein og baráttu
ns við görótta réttvísi danskrar einokunar.
r,,Vont er þeirra ránglæti, verra þeirra réttlæti,‘‘
IRI ANDSKI 1 IKKjBMBer sagan um manninn sem varðveitti íslenska menningu á mestu
enginga- og niðurlægingartímum íslensku þjóðarinnar.
aldrei um eilífð verður til neitt ísland utan það
sem Arnas Arnæus hefur keypt fyrir sitt líf.“
m Snæfríði lögmannsdóttur, ástir hennar reisn og nið-
sem þekt hefur ágætan mann finst góður mað-
hlægilegur.“ ,,Heldur þann versta en þann næst-
'
ÍSLANDSKLUKKAN er saga undirokaðrar þjóðar og stolt hennar sem er öllum hörm-
ungum yfirsterkara.
„Feitur þjónn er ekki mikill maður. Barður þræll er mik-
ill maður, því í hans brjósti á frelsið heima.“
RITSAFN HALLDÓRS LAXNESS
Veghúsastíg 5
sími 16837
Fimmtudagur 25. apríl 1985 ÞJÓÐVILJINN - SÍÐA 11