Þjóðviljinn - 17.11.1985, Blaðsíða 10

Greiður aðgangur að heilbrigðisþjónustu hér
segir Jón Aðalsteinsson, yfirlœkni r
Jón Aðalsteinsson: „Sinnum 5.400 manna svæði”.
árið 1985 er 20. starfsár
sjúkrahússins á Húsavík, en þar
er jafnframt starfrækt elsta
heilsugæslustöð á landinu. Á
björtum og hlýjum mánuði nú í
haust heimsótti blaðamaður
sjúkrahúsið og eftir að hann hafði
sannfært starfsfólkið í móttöku
sjúkrahússins um að hann væri
ekki sjúklingur, var sest niður hjá
Jóni Aðalsteinssyni. Hann eryfir-
læknir sjúkrahússins ásamt
Gunnari Rafni Jónssyni. Jón kom
til Húsavíkur fyrir 8 árum.
„Þessi stofnun er í raun tvær
stofnanir, sjúkrahús og heilsu-
gæslustöð í tengslum við það. Það
búa um það bil 5400 manns á víð-
lendu svæði, sem við þjónum, og
hér fer fram umfangsmikil starf-
semi.
Á sjúkrahúsinu eru 68 rúm,
meiri hluti þeirra er í notkun fyrir
fólk, sem er langdvölum og
þarfnast stöðugt hjúkrunar og
aðhlynningar á stofnun. Nokkur
hluti rúma er fyrir fólk í skemmri
tíma meðhöndlun, svo er vel út-
búin fæðingardeild með 4 rúm-
um.
Skurðaðgerðir eru um 400 á ári
og hér fæðast 60-80 börn árlega.
Heilsugæslulæknar stunda þá
sjúklinga á sjúkrahúsinu, sem
þeir sjálfir hafa lagt inn. Við
Gunnar Rafn erum sérfræðingar í
handlækningum og sjáum um þá
hlið starfseminnar," sagði Jón
þegar við spurðum hann um
stærð sjúkrahússins. En hvernig
er að komast inn á sjúkrahúsið,
eru langir biðlistar eins og al-
gengt er á sjúkrahúsum á höfuð-
borgarsvæðinu?
„Oftast gengur það fljótt og vel
fyrir sig ef koma þarf sj úklingi inn
til meðferðar. Oðru máli gegnir
um hjúkrunarsjúklinga, þar er að
verða þrengra um vik, jafnt og
þétt.
Fólk hér hefur greiðan aðgang
að heilbrigðisþjónustu. Ef ég t.d.
ber saman við Svíþjóð, sem
stendur mjög framarlega, þá held
ég að fólk hér hafi beinni og
greiðari aðgang. Það kemur yfir-
leitt snemma með sína kvilla og
sjúkdómseinkenni, og það er
þýðingarmikið."
„Nú eru samgöngur yfirleitt
mjög greiðar á landsbyggðinni;
er þjóðhagslega hagkvæmt að
vera með sjúkrahús utan stærstu
þéttbýliskjarnanna?"
„Þeirri spurningu hefur ekki
verið svarað og ef betur er að gáð
þá gæti það orðið nokkuð dýrt
spaug að fá henni svarað. Stefna
stjórnvalda er og hefur verið sú,
að gefa fólki kost á tiltölulega
fullkominni þjónustu í heima-
byggð. Þetta hefur gefist vel og á
sér langa hefð. Hvaða hugsan-
legur valkostur kæmi til greina?
Örfá, mjög fullkomin sjúkrahús,
og þá er Húsavík ekki inni í
myndinni nema fyrir frumþjón-
ustu og hjúkrun. Treyst yrði á
þyrlur og önnur samgöngutæki
vegna sérhæfðra verkefna, fæð-
inga, bráðatilfella og slysa. -
Þessi hugmynd hefur öðru hvoru
bært á sér í tímans rás. Yrði hún
framkvæmd, get ég strax bent á
mjög tillfinnanlega kostnaðar-
liði: Almenningur þyrfti að
greiða háar upphæðir í fargjöld til
fjarlægra staða, í dag sparast þær
vegna nálægðar við alhliða þjón-
ustu.
Auk þess myndi þetta kosta
mannfórnir, og yrðu þar efst á
blaði verðandi mæður og börn
þeirra, því vetrarhörkur geta,
jafnvel á öld tækninnar, girt fyrir
allar samgöngur dögum og vikum
saman. Eg vona að nú sé ljóst
hversvegna ég segi að það yrði
dýr tilraun að gjörbreyta því
fyrirkomulagi heilbrigðisþjón-
ustu í dreifbýli, sem nú viðgengst,
þótt dæmið sé að sjálfsögðu mun
flóknara en hér hefur verið bent
á.
Þingeyingar byggðu þetta
sjúkrahús á sínum tíma af
myndarskap og framsýni og síðan
var komið á fót heilsugæslustöð
innan veggja sjúkrahússins.
Næsta skref er að heilsugæslu-
stöðin fái eigið húsnæði, því hér
eru miki þrengsli. Tækjakostur er
þokkalegur, svo er fyrir að þakka
ýmsum félagasamtökum, sem
hafa verið óspör að gefa. En það
er að verða tilfinnanleg þörf á því
að endurnýja sumt. Vonandi
verður ekki langt að bíða þess að
bygging nýju heilsugæslustöðvar-
innar verði hafin, því þá leysast
verulega húsnæðisvandamál
stofnunarinnar,“ sagði Jón enn-
fremur.
Hjúkrun á heimaslóð
Þjóðhagslega hagkvœm stofnun
„Ég spjalla við fólk og yrki”
litið inn á stofu til Valdimars Hólm Hafstað, skálds og
fornbóksala,
„Næ ekki upp í ungu skáldiri’, Valdimar á stofu 5 ásamt Ernu Þorvaldsdóttur, starfsstúlku.
Ekki er hægt að heimsækja
svo sjúkrahús að ekki sé litið inn
til sjúklinganna.
Gangar sjúkrahúsa eru alls-
staðar svipaðir. Hvítklætt fólk á
þönum með hjólaborð og kústa.
Og inni í stofnunum er andrúms-
loftið oftast í réttu hlutfalli við
sjúkdóm viðkomandi: - Sumir
eru mikið veikir og þurfa fyrst og
fremst hvíld og næði. Aðrir eru
bráðhressir þótt þeir fái ekki að
fara heim.
Einn af þeim er Vaidimar
Hólm Hallstað, skáld og forn-
bókasali, - 79 ára að aldri. Hann
dvelur einn síns liðs á stofu.
„Toppliðið" hérna vill hafa mig
einan svo ég geti hugsað í næði
um það sem framundan er, - ekki
mun af veita. Ég er vel frískur að
öðru leyti en því að ég er með
fótasár, sem vill ekki gróa. Ég er
búinn að vera hérna uppfrá í tvo
og hálfan mánuð. Mér líður
prýðilega, - læknarnir eru góðir
og ég er eins og heima hjá mér.“
„Og hvernig eyðir þú degin-
um?“
„Ég er að spjalla við fólk og
yrkja svolítið."
„Þú hefur gefið út nokkrar
ljóðabækur, Valdimar. - Hvern-
ig líst þér á ungu skáldin í dag?“
„Æ, ég næ nú ekki alveg upp í
þeirra skáldskap. Ég er ekki þar
með að segj a að stuðlar og höfuð-
stafir séu aðal atriðið, en það þarf
að vera eitthvað á bak við orðin
og ljóðin. Helst þarf að fara sam-
an formfegurð og vit. En .stuðlar
og höfuðstafir tryggja ekki að
ljóð sé skáldskapur, - ónei.
Ég var í gamla daga mikill vin-
ur Steins Steinarr og Vilhjálms
frá Skáholti. Ég var alltaf róman-
tískari heldur en Steinn, en okkur
kom samt vel saman. Eini gallinn
á Steini var hvað hann var latur.
Hann var jafnvel miklu latari en
ég. Nei, nei, rím og stuðlar eru
ekki allt. En Sveinbjörn
Beinteinsson yrkir bæði laust og
knúsrímað og þar er ekkert bull á
ferðinni, skal ég segja þér.“
„Ert þú ekki eini fornbókasal-
inn úti á landi?“
„Ætli ég sé ekki sá eini, sem er
með opið allt árið. Áhuginn á
bókinni hefur ekkert dvínað, þótt
menn hafi fengið „vídeóið" og
allt það. Bókin lifir, enda værum
við annars búin að vera sem þjóð.
Ég er alltaf, af og til, að ná í gamla
og góða bókalagera og hér eru
góðir og áhugasamir bókasafnar-
ar, sem sitja um þetta um leið og
það kemur í búðina til mín.“
„Þú segist vera að yrkja svo-
lítið. Gætirðu ekki skrifað ævi-
minningar þínar hér á sjúkrahús-
inu?“
„Ég hef annað slagið verið að
grípa í að krota niður eitthvað
þessháttar, en það verður
kannske heppilegra að ég verði
hvergi nærri, ýmissa hluta vegna,
þegar þetta birtist. Ég hef af
ýmsu að taka, og vissulega hef ég
komið víða við allt frá því ég losn-
aði úr gagnfræðaskóla. (Lýð-
skóla, eins og það var kallað).
Þegar ég var ungur maður lang-
aði mig til þess að verða blaða-
maður, en þess háttar var aðeins
hægt að læra erlendis. Ég var fá-
tækur og meira varð ekki úr því.
En ég fór að þýða erlendar grein-
ar og skrifa í blöð og síðar varð ég
ritstjóri fyrsta prentaða blaðsins,
sem gefið var út í Þingeyjarsýsl-
um. Blaðið hét „Þingey“ og þetta
var árið 1946. Seinna vann ég á
„Verkamanninum“ á Akureyri,
einnig á „Degi“ hjá „Einherja“ á
Siglufirði og hjá „Alþýðublað-
inu“ - í Reykjavík og víðar og
víðar. En æviminningar, - nei,
þetta kemst ekki á prent fyrr en
ég er dauður, og það verður ekki
nærri strax,“ sagði Valdimar
Hólm Hallstað, og hló við. En nú
var komin hjúkrunarkona til að
tilkynna honum að hann eigi von
á félaga í herbergið, og því er
ekki seinna vænna að kveða og
þakka fyrir skemmtilegt spjall...

„Starfsfólk á litlum sjúkrahúsum fær fjölbreytta starfsreynslu", segir Gunnar
Rafn.
segir Gunnar Rafn Jónsson, yfirlœknir
Þjóðhags
Árið 1983 varð sú breyting á
stjórn sjúkrahússins, að ráðinn
var annar yfirlæknir ásamt Jóni
Aðalsteinssyni og skipta þeir
með sér verkum. Það var Gunnar
Rafn Jónsson, en hann hafði ver-
ið læknir í Svíþjóð. Við byrjuðum
á því að biðja Gunnar að bera
saman þjónustuna á stóru
sjúkrahúsi í Svíþjóð og á litlu
sjúkrahúsi eins og á Húsavík”?
„Ég held að sjúklingar fái betri
læknisþjónustu her, ekki síst frá
mannlegu sjónarmiði. Stór
sjúkrahús verða alltaf ópersónu-
legri og biðin oft löng. Gegnum-
streymið hér er mikið, fólk kem-
ur og fer og aðalkosturinn er að
fólk fær viðtöl við sinn lækni með
stuttum fyrirvara og hann hefur
beinan aðgang að yfirstjórn
sjúkrahússins. Skrifræðið er í lág-
marki og innlögn tiltölulega ein-
falt 'mál. Heilsugæslulæknarnir
hafa hver sitt áhugasvið þótt þeir
séu ekki sérfræðingar og við höf-
um einnig gott samband við sérf-
ræðinga bæði í Reykjavík og á
Akureyri. Hingað koma reglu-
lega augnlæknar, barnalæknar,
sérfræðingar í háls- nef- og
eyrnasjúkdómum svo dæmi séu
nefnd. Hér er leitað að krabba-
meini í konum á tveggja ára
fresti, dvalarheimili aldraðra er
hér í næsta nágrenni. Af þessu má
sjá að hér fer fram umfangsmikil
og fjölbreytt læknisþjónusta.
Hinu er svo ekki að leyna, þeg-
ar borið er saman við stór,
fullkomin sjúkrahús erlendis, að
hér vantar fólk í ýmis störf. Störf-
in þarf eigi að síður að vinna, og
því fær starfsfólk á litlum sjúkra-
húsum eins og þessu innsýn í ýmis
konar störf sem strangt tekið eru
utan þess verksviðs. Starfsfólkið
fær fjölbreytta reynslu, þótt að-
staðan sé oft mjög erfið.
Ég held að það sé ekki nokkur
vafi á að þetta er þjóðhagslega
hagkvæm stofnun, enda var
101% nýting á sjúkrarúmum hér
á sl. ári. Rekstrarlega er þetta
góð stærð á sjúkrahúsi, en veltan
íáreru 80 miljónirkróna. Sjúkra-
húsið á Húsavík er eitt ódýrasta
og hagkvæmasta sjúkrahús ríkis-
ins.“
„ Verðið þið vör við niðurskurð
ríkisvaldsins á fjármagni til
heilbrigðismála?”
„Hann hefur ekki bitnað
áþreifanlega á okkur ennþá,
enda lítið til að skera. Þó voru
halladaggjöld ekki greidd að
fullu síðast. Á stofnun af þessari
stærð verður allur slíkur niður-
skurður svo áþreifanlegur, að
hann er tæpast framkvæman-
legur. Hér er ekki hægt að loka
einni deild eins og á stóru sjúkra-
húsi. Hins vegar erum við orðin
ansi langeygð eftir að hafist verði
handa við heilsugæslustöðina,
því við erum hér í miklum
þrengslum og þurfum t.d. að hýsa
þýðingarmikil lækningatæki hér á
göngum sjúkrahússins," sagði
Gunnar að lokum.
Sjúkrahúsið ó Húsavík heimsótt. Það hefur nú
starfað í tvo óratugi og í tengslum við sjúkrahúsið
er rekin elsta heilsugœslustöð landsins
Fœri í hjúkrun vœri ég ung
segirJóhanna Aðalsteinsáóltiraðstoðarmaðursem hetur unnið á sjúkrahúsinu í 20 ár
Skemmtilegra hér en fyrir sunnan
segirSnjólaug Ármannsdóttir, deildarhjúkrunarkona
„Bæði kostur og galli að þekkja sjúklingana”, segir Snjó-
laug, deildarhjúkrunarkona. Ljósm. Arnar.
Snjólaug Ármannsdóttir,
deildarhjúkrunarkona á sjúkra-
húsinu er Húsvíkingur að upp-
runa, en lauk námi í hjúkrun í
Reykjavík og vann þar á Landa-
koti fyrst eftir námið:
„Það má segja að þetta sé til-
raun hjá mér. Ég kom hingað í
sumar m.a. vegna þess að
launakjörin voru betri en fyrir
sunnan og húsnæðið ódýrt.
Sjúkrahúsið hér borgar heldur
hærri laun en sjúkrahús í Reykja-
vík, en það er jþó enginn ofsæll af
þessum launum. Hér eru stöður
fyrir 12 hjúkrunarfræðinga, en
aðeins 8 eru í starfi. Það er alls
staðar erfitt að fá hjúkrunarfræð-
inga til starfa, þótt það sé enn
erfiðara á landsbyggðinni en í
Reykjavík."
„Og hvernig líkar þér að vera
komin hingað aftur?“
„Vel. Mér finnst skemmtilegra
að vera hér en fyrir sunnan, þótt
aðstaðan sé að ýmsu leyti erfið-
ari. Vissulega fylgja því bæði
kostir og gallar að vera á sínum
heimaslóðum og þekkja alla
sjúklingana meira eða minna.
Énn sem komið er lfkar mér
ágætlega," sagði Snjólaug.
Þegar blaðamaður hafði
skoðað sjúkrahúsið í fylgd Jóns
Aðalsteinssonar yfirlæknis var
boðið upp á kaffsisopa frammi á
kaffistofu. Þar varstödd Jóhanna
Aðalsteinsdóttir aðstoðarmaður
á skurðstofu, en hún hefur unnið
á sjúkrahúsinu í 20 ár.
„Jú það er rétt, þá eru með
talin árin 1947-1949, sem ég vann
hér á gamla Sjúkrahúsinu. En
það eru mín fyrstu ár hér á Húsa-
vík.“
„Hvernig var heilbrigðisþjón-
ustu háttað hér þá?“
„Hún kann að hafa verið frek-
ar frumstæð, ef borið er saman
við það sem gerist í dag, en ég
fullyrði að hún var betri þá á
landsmælikvarða en þegar ég fór
að vinna hér aftur 1967 til 1968.
Því að þá var énnþá bara sama
sjúkrahúsið, en þörfin fyrir
heilbrigðisþjónustu mörgum
sinnum meiri. Þetta stóð þó til
bóta, því að þetta sjúkrahús hér
var þá í smíðum og var flutt í það
um miðjan maí 1970. Það voru
mikil viðbrigði og góð.“
„Hvernig líkar þér starfið?“
„Vel, annars hefði ég ekki unn-
ið hér svona lengi.“
„Er rétt að þið séuð yfirleitt
með betri kjarasamninga en ann-
ars staðar?“
„Já, Húsavíkurbær og Verka-
lýðsfélag Húsavíkur hafa mjög
oft verið á undan öðrum að semja
um kaup og kjör við sitt starfsfólk
og gert betri samninga.“
„Myndir þú læra hjúkrun ef þú
væri ung í dag?“
„Já, áreiðanlega. Mig langaði
að læra þegar ég var ung, en það
varekki svo auðvelt. Ég varein af
10 systkinum, efnahagur ekki
góður frekar en svo víða á alþýð-
uheimilum á þeim árum. Starfs-
kynning þekktist heldur ekki.
Hins vegar lærist ýmislegt á langri
ævi.“
„Hvað finnst þér um það að
hjúkrunarnemar skuli þurfa að
hafa stúdentspróf?“
„Stúdentspróf er góð menntun
fyrir alla sem hafa tök á að ná því.
Hins vegar er mín skoðun sú, að
það sé röng stefna að krefjast
stúdentsprófs af fólki áður en það
fer í hjúkrunarnám, og óþarfi að
drífa alla hjúkrunarfræðinema
inn í Háskólann. Mér er kunnugt
um að einstaklingar með mjög
góða hæfileika til að nema hjúkr-
unarfræði og að starfa sem hjúkr-
unarfræðingar hafa orðið frá að
hverfa vegna þess að þeir höfðu
hvorki til þess tíma né fjárráð að
taka stúdentspróf.“
„Hvemig líst þér á framtíðina í
heilbrigðisþjónustu?"
„Ekki nægilega vel. Það er
grátlegt að sjá hve skorin er við
nögl fjárveiting til heilbrigðis-
mála meðan peningum er sóað í
ýmsa ónauðsynlega og óarðbæra
hluti. Ég tel ranga stefnu bæði í
heilbrigðis- og skólamálum í
landinu í dag. Það á að borga
fólki í heilbrigðisþjónustunni og
kennurum miklu betri laun svo
að hægt sé að vanda þessi störf
eins vel og mögulegt er.“
Jóhanna Aðalsteinsdóttir hugar að Agli Arnarsyni á heilsugæslustöðinni.
10 SÍÐA — ÞJÓÐVILJINN Sunnudagur 17. növember 1985
Sunnudagur 17. nóvember 1985 ÞJÓÐVILJINN - SÍÐA 11