Þjóðviljinn - 01.06.1986, Qupperneq 8

SUNNUDAGSPISTILL
Listahátíð hefst
Gleymum því ekki í kosninga-
slagnum að það er að hefjast
Listahátíð.
Það er oft nöldrað yfir Listahá-
tíð. Sumt af því er lágkúrulegt
svartagallsraus í anda Svarthöfða
og Dagfara í DV: þar er býsnast
yfir hverjum eyri sem til menn-
ingar fer og öllu snúið upp í
óhreinlegt blaður um snobb og ef
eitthvað er á boðstólum sem er
blátt áfram óvenjulegt, þá er sett-
ur upp hneykslissvipur.
En vitanlega hafa menn fyrr og
síðar gagnrýnt Listahátíð með
uppbyggilegri hætti. Menn hafa
borið fram sínar athugasemdir
um samsetningu dagskrár. Og þá
hefur oftast verið um það talað,
að íslenskri listsköpun og túlkun
sé ekki nægilegur gaumur gefinn,
á slíkum hátíðum, heimamenn
hverfi í skuggann yfir tilstandi
með erlendar stjörnur.
En það hefur samt myndast
töluvert breið samstaða um
Listahátíð og veitir ekki af.
Samsetning
dagskrár
Hver eru svo sérkenni þeirrar
dagskrár sem nú er boðið upp á?
Eins og fyrri daginn fer mest
fyrir tónlist - hún leggur undir sig
fjórtán atriði. Sjö tónleikar falla
undir klassík - á þrem leikur Sin-.
fóníuhljómsveitin - með filipp-
ínskum píanóleikara, sovéskum
bassasöngvara og ítalskri óperu-
söngkonu. Þar við bætast tón-
leikar sænsks baritonsöngvara,
ensks organista og píanósnilling-
sins Claudio Arrau og einir
kammertónleikar. íslensk nútí-
matónlist fær í sinn hlut tvö kvöld
og hálfu betur (tónleikum New
York Music Consort). Djassunn-
endur fá tvenna tónleika og
popparar þrenna.
Dans á þessari Listahátíð á sér
fulltrúa í spænskum Flamencor
flokki.
Leiklistin er óvenju fyrirferða-
lítil: við fáum Fröken Júlíu frá
Svíþjóð og stjórnar sjálfur Ing-
mar Bergman og látbragðsleik
Nolu Rae og Johns Mowats frá
Bretlandi (vill reyndar svo til, að
Nolu Rae sá ég á eins-manns sýn-
ingu í Edinborg fyrir tveim árum:
hún er reyndar mjög skemmti-
legur listamaður og hugmynda-
rík). Myndlistarsýningar eru fjór-
ar - ein er tengd afmæli Reykja-
víkur, tvær gefa yfirlit yfir verk
jafn ágætra manna og Kails Kva-
rans og Svavars Guðnasonar, og
svo er það Picasso ...
Öryggi og ögrun
Picasso karlinn m.. Það var
merkileg reynsla að koma árið
1956 á fyrstu Picassosýninguna
sem efnt var til í Moskvu.
Rússnesk söfn lumuðu á furðu
mörgum æskuverkum Picassos
og nú var við bætt mörgum verk-
um frá Frakklandi og efnt til sýn-
ingar, því það þótti ekki lengur
stætt á því að hundsa þennan
mikla listamann, sem þar að auki
var róttækur friðarsinni. Og
Moskvubúar floru í kflómetra-
langar biðraðir til að sjá þessi
undur eftir allan gamla realis-
mann og svo sósíalrealismann og
þegar inn kom var haldið málþing
fyrir framan hverja einustu
mynd. Þar börðust af heift þeir
sem vildu vernda Listina fyrir til-
ræðum „afskræmingarmanna" og
svo þeir sem sögðu: „okkar tími,
okkar líf, okkar fegurð." Kann-
ski var þetta í síðasta skipti, sem
mönnum gafst færi á að heyra
sjálfsprottna kappræðu um
myndlist þar sem talað var eins og
um líf og dauða var að tefla.
Nú er Picasso löngu orðinn
fastur hryggjarliður í
heimsmenningunni eins og allir
vita. Gaman að heilsa upp á hann
samt, þó nú væri. En einmitt
þetta - að um mann eins og Pic-
asso er hin mesta samstaða, leiðir
hugann að heildarsvip þeirrar
hátíðar sem nú er að hefjast. Hún
einkennist nefnilega af trausti á
þau stóru nöfn, sem allir vita að
standa fyrir sínu. Það er mun
minna en oftast nær áður um hin
smærri atriði, sem kannski eru
ekki líkleg til stórra vinsælda er
hafa komið með vissa ögrun inn í
hátíðina. Lífsháskinn er sem sagt
í lágmarki ef svo mætti segja.
Þetta allt fellur svo að þeirri
heildarstefnu, að atriðin séu all-
miklu færri en venjulega. Þetta
þýðir líka að íslenski og norræni
þátturinn eru í rýrara lagi en við-
gengist hefur.
Og þá er ekki að gleyma því
nýmæli að meðal erlendra gesta
er stórmerkur rithöfundur, Doris
Lessing. Konan sem skrifaði um
margt það sem upp var tekið í
kvennabókmenntum áður en
þeirra bylgja reis, höfundur sem
hefur af miklum næmleik rakið
sundur vandmeðförnustu tilfinn-
ingahnúta og af mikilli dirfsku
numið lönd í geimnum og í hugs-
anlegri fortíð og framtíð.
Þýðing hátíðar
Ekki skal lasta morgundaginn
og ekki lofa hann fyrr en að
kveldi. Hver og einn mun hafa
sína fyrirvara um Listahátíð eins
og oft áður - en mestu varðar
samstaða um Listahátíð sem
nauðsynlegan viðburð. Sem
andóf gegn margskonar lágkúru
sem vill breiðast út yfir allt eins
og svartolía úr lekum skips-
skrokk, gegn því meðvitundar-
leysi í afþreyingu sem verður
stundum eins og bráðsmitandi
flensa. Listahátíð er áminning
um metnað í menningarviðleitni
og vonandi partur af andófi gegn
þeirri asklokanísku, sem á síð-
astliðnum árum hefur enn skorið
niður þann litla hluta af þjóðar-
tekjum og ríkisútgjöldum sem
menn tíma að verja til að efla líf í
listum, bæta móttökuskilyrði,
vera menningarþjóð.
ÁB.
Hlálur starrans og hundslegt
hagsmunaþvaður
Þorgeir Þorgeirsson:
Kvunndagsljóð og kyndugar vísur.
Forlagið 1986.
Þorgeir Þorgeirsson erekki einn
þeirra hötunda sem alltaf „eru meö
bók í ár“, en þegar af bók verður er
eins gott aö opna augu, sá sem það
gerir verður ekki fyrir vonbrigðum.
Það er í tísku um þessar mundir að tala
illa um raunsæi og skynsemi í skáldskap.
Þorgeir snýr heldur betur á það tal. Hann
er með afbrigðum raun-sær, enginn frýr
honum vits og úr þessu verður í skáldskap
hans áleitin samþjöppun um kjarna máls,
sem einatt fær gott líf í vel grunduðum leik
að þverstæðum:
þín veika lund hún var þín sterka hlið.
því viljaleysid hefur allt sitt fram
segir í fyrstu hendingum bókarinnar, í
annarri tveggja sonnetta um líf og dauða.
Og mun ekki auðvelt reynast að kasta frá
sér þessari furðu, né þeim sem á eftir
fylgja í sama kvæði, sem einhverju því
sem engum kemur við. f næstu sonnettu
er svo komið að þeim samruna mannlífs
og náttúru sem maður gæti haldið að nóg
væri af komið í íslenskri ljóðlist. Svo
reynist þó ekki vera. Hér eru settar fram í
skýrt dregnum náttúrumyndum andstæð-
ur hins smáa og lítilþæga lífs sem ,Jíður til
hafs með hvunndagsiegum nið“ við lind
upphafsins sem ekki er hlustað á og það
bláa blóm, sem svo lengi hefur fylgt okkur
og skáldskapnum en enginn vill sjá
lengur. Þetta er blátt áfram fallegt kvæði:
og hver vill framar koma og hlusta á það
kynlega mas við harðan gráan stein
er lind þíns upphafs líður hœg og ein
um land sem hvergi á sér heldur stað...
Það er víða í þessari bók að Þorgeir ber
fram í ýmsum tóntegundum háðs eða reiði
eða fyrirlitningar dóma sína um hið „lítil-
þæga“ líf, hálfvelgjuna, málamiðlunina,
þægindasóknína. Stundum gerist þetta á
vettvangi tilvistarumræðunnar eins og í
upphafi bálksins, janúardagar 1986“ sem
er splunkuný poetísk dagbók. En þar
segir að oft sé það
svo bagalegt að vera ekki dauður
raunalegt að hafa aldrei þorað að lifa
enda hafi hvorugt verið í tísku um daga
ljóðmælanda
nema dauðinn fyrir andlátið og lífið eftir
dauðann...
Þessi lína er reyndar gott dæmi um
þverslæðulist Þorgeirs - það er grafið
undan hinu „sjálfsagða" í framhaldslífinu
með því að minna á hina lifandi dauðu,
sem eru miklu sjaldnar milli tanna hjá
fólki. í öðrum dæmum kemur ádrepan
fram í andstæðu ýmsra þeirra hluta í
samtíð, sem hvimleiðir verða, og skáld-
skaparheims. Nefnum til vel kjarnsætt
kvæði um Þórshöfn samtímans með
vélhjólagný, graðsöng í vídeótæki, og
verslunarslími á jörðu, þar sem
bensíni rignir
onyfir torfþökin nýju
í parnassussmistrinu hátt yfir þessum
býsnum og leiðindum svífur svo heimur
Williams Heinesens og hvort á hann er-
indi hér lengur? Ekki gott að vita reyndar,
en svo mikið er víst, að Eros er í felum og
tunglið þegir. Þetta kvæði er trútt fær-
eyskum efniviði og um leið er það um
Reykjavík, það er nú líkast til.
Það vakir líka í þessum kvæðum að-
dáun á hinu sterka lífi, á þeim „öfgum"
sem menn óttast og flýja. Eins og til dæm-
is í ávarpi til amrísks blökkuskálds, Im-
amu Amiri Baraka þar sem þverstæðurn-
ar kyrja þennan seið:
það vil ég sjá með eigin augum
sjúskaða daunilla þrána og rotnandi holdið
andfýlu kœrleikans og reisn morðsins
í dag og kannski að eilífu amen.
sem er svo látinn leka niður í athuga-
semdum og úrdrætti hinna velviljuðu,
Þorgeir Þorgeirsson
þeirra sem hafa séð annað eins, þeirra
sem lífið er „dýrtíð, kvöldstund í leikhúsi"
og
minning
um líf.
Við heyrum líka lystilega listrænan
reiðilestur um dómsvaldið (enginn skyldi
skáldin styggja, var áður ort) og fjölmiðl-
aádrepu, þar sem hvunndagur vetrarins er
hafður til að lýsa frati á vesæl dagblöðin:
dettur kristölluð flórtskan
á frosin sálarvötnin
dettur hugsunarleysið
á hugarsvellin...
Þetta er úr janúardagbókinni, sem er
um margt prýðileg lesning, þar sem sjálf-
sögð tíðindi úr almanakinu stíga dans við
ótíðindi úr þjóðlífinu og fjölmiðlunum,
góð tíðindi úr listinni, tilsvör sem voru
látin falla og leyna á sér og sitthvað fleira.
Til dæmis er upprifjun á bernskum van-
skilningi á því að þrettándinn er þann
sjötta janúar hafður til að undirbúa þetta
pottþétta spakmæli hér: maðurinn
vill aðeins trúa raunverulegum hlutum
en getur þó engu trúað nema lygi...
Það er líka að því spurt, hvaðan manni
kemur liðsauki. Kannski reynist hann
vera heimur Ingmars Bergmans, en ekki
síður aldarfjórðungsgamall silfurskær
hlátur starrans, sem þá var að nema land
hér, þennan hlátur má hafa
tilað stugga þokum efans
tilað hrekja skugga drungans
enn þann dag í dag og lengur. Eða þá að í
hugann kemur hvunndagsleg mynd af
íkorna í stórborgargarði, sem á fýndinn
hátt spyrnti við fótum
einsog þú stöðva vildir
veraldarinnar
vonlausa þeytisnúning.
Skynsemin segir að þetta hafi vitaskuld
verið blekking, en samt ...
Hið lítilþæga líf andspænis áminningu
eða kröfu um hið upprunalega og hreina,
um heim skáldskaparins og um liðsauka í
smáum undrum lífsins - allt er þetta yrkis-
efni áður „því um flest hefur verið ort og
um margt vel“. Engin ástæða samt til að
kvarta yfir því - allt verður þetta með
þeim hætti nýtt hjá Þorgeiri, að það teng-
ist með sjálfsögðum og gagnorðum hætti
við persónulega reynslu sem lesandinn
trúir.
Og skáldskaparmálið er líka óum-
deilanlega þorgeirskt - bæði í þverstæðu-
smíð þeirri sem áður var á minnst og svo
þegar skotið er beint og fast eins og í
svokölluðum „staðfærðum þýðingum" í
bókarlok. Á dómarann drýldna sem er
í kerfisins lauksósu leginn
eða á samkvæmið þar sem bullað er og
sullað og helst heyrist
hundslegt hagsmunaflaður
heiðursamkvæmisblaður ...
AB.
>,o t i.v.
l.i JiJOU'l.f.i:
8 SÍÐA — ÞJÓÐVILJINN Sunnudagur 1. júní 1986