Þjóðviljinn - 07.06.1986, Qupperneq 5

Kröfurgerðar til viðrœðna A-flokkanna. Sókn frjálshyggjunnarstöðvuð. Takistað móta
trúverðugan valkostágrundvellifélagshyggjunnarerstóra tœkifœrið núna
Úrslit sveitastjórnarkosning-
anna fyrir viku voru einkar af-
dráttarlaus, þó fylgissveiflur yrðu
í sjálfu sér ekki stórvægilegar.
Hinir svokölluðu A-flokkar unnu
á, meðan ríkisstjórnarflokkarnir
misstu fylgi svo að segja hvar-
vetna á landinu.
Bestan sigur hlaut Alþýðu-
flokkurinn, sem naut stuðnings
rösklega fjögur prósent meira
fylgis en í síðustu kosningum.
Flokkurinn hefur nú fylgi 16,5
prósenta kjósenda á landsmæli-
kvarða. Alþýðubandalagið má
einnig vel við una. í Reykjavík
náði það næsthæsta hlutfalli at-
kvæða frá upphafi, og hlaut
meira en fimmta hvert atkvæði.
Einungis sigurinn mikli 1978
skilaði því betri árangri í höfuð-
borginni. Yfir landið jókst fylgi
Alþýðubandalagsins um tæp tvö
prósent, og það nýtur nú stuðn-
ings 19,3 prósenta landsmanna
og er ótvírætt næststærsti flokk-
urinn á landsmælikvarða.
Sjálfstæðisflokkurinn tapaði
2,5 prósentum atkvæða yfir
landið, og hefur stuðning 42,7
prósenta kjósenda yfir landið.
Einna alvarlegustu eru þó úr-
slitin fyrir Framsóknarflokkinn. I
kosningunum 1978 tapaði hann
talsverðu fylgi, en árið 1982 stóð
fylgi hans nánast í stað. í kosning-
unum fyrir viku tapaði hann hins
vegar enn 2,9 prósentum yfir
landið og því má segja að flokk-
urinn hafi verið á samfelldri nið-
urleið frá 1978. Fylgi Framsókn-
arflokksins er nú ekki nema 13,3
prósent yfir landið í heild. Það er
athyglisvert að í stærstu þéttbýlis-
kjörnunum stendur flokkurinn
afar höllum fæti.
Viðræður
A-flokkanna
í framhaldi kosninganna er
ljóst, að vissar kröfur verða gerð-
ar til A-flokkanna svokölluðu um
könnun á einhvers konar sam-
starfi eða samvinnu. Minna má á
ályktun á aðalfundi Dagsbrúnar
fyrir skömmu, þar sem hvatt var
til samstarfs, sem næði meðal
annars til kosningabandalags.
Það er auðvitað ekkert nema
eðlilegt, að þessir tveir flokkar
kanni möguleika á ríkari sam-
vinnu en verið hefur. Úrslit kosn-
inganna mörkuðu ótvíræð tíma-
mót að því leyti, að með þeim var
sókn frjálshyggjunnar stöðvuð,
og á næstu árum mun hún sem
hugmyndakerfi hverfa hægt og
sígandi út af sviðinu. En þá er
spurt: hvað kemur í staðinn?
Um skammt skeið er líklegt að
ríki eins konar tómarúm á hinu
pólitíska sviði. Upp úr slíku á-
standi skapast hins vegar aðstæð-
ur fyrir nýjan valkost. í því liggur
hið stóra tækifæri félagshyggju-
aflanna núna. Ef þau geta sam-
eiginlega mótað nægilega trú-
verðugan valkost til að fleyta inn í
tómarúmið sem nú er að skapast,
þá er loksins tækifæri til að ná
aftur því frumkvæði sem frjáls-
hyggjan reif undir sig á árunum
upp úr 1980 og til þessa dags.
Það er vert að undirstrika, að
tækifæri einsog það sem nú gefst
er sjaldgæft. Einmitt þessvegna
er það svo dýrmætt. Það verður
einfaldlega eftirspum eftir nýjum
hugmyndum, og vegna þess
hversu frjálshyggjan hefur leikið
kjör landsmanna á undanförnum
árum, þá verður enginn valkostur
trúverðugur, nema hann sé í and-
stöðu við frjálshyggjuna. í því
liggur tækifæri þeirra sem draga
taum félagshyggju.
Úrslit kosninganna eru félags-
hyggjuöflunum þar að auki viss
sálfræðilegur styrkur. Frjáls-
hyggjan hefur farið einsog valtari
yfir verkalýðshreyfinguna og
frjálslynd öfl á síðustu árum, án
þess að nokkrum vörnum hafi
verið við komið. Þetta leiddi
auðvitað til þess að verulegt von-
leysi hafði víða gripið um sig. A-
flokkarnir voru hins vegar hinir
ótvíræðu sigurvegarar kosning-
anna, og það hefur aftur gefið
fólki nokkra von. Þó sigurinn hafi
ekki verið giska mikill er hann
mikilvægur, hann sýnir að
straumnum hefur verið snúið.
Þessvegna er hann þýðingarmikil
sálfræðileg viðspyrna fyrir bar-
áttu komandi missera.
Út af þessari nýju von, og útaf
minnkandi gengi frjálshyggjunn-
ar, eru kröfur gerðar um við-
ræður milli A-flokkanna og ef til
vill annarra félagshyggjuafla.
Undan þeim kröfum verður ekki
vikist. En kosningabandalag er
fráleit hugmynd að sinni.
Ótti
Morgunblaðsins
Slíkar viðræður geta hins vegar
ekki einungis farið fram með
þeim hætti af forystumenn flokk-
anna setjist á rökstóla. Mun mik-
ilvægara er að Iiðsmenn flokk-
anna hefji opinbera umræðu um
hvað geti og eigi að verða hrygg-
súlan í þeim valkosti sem félags-
hyggjuöfl gætu sameinast um.
Slíka umræðu er allsendis ófært
að loka inni hjá forystumönnun-
um einum.
Takmarkið með viðræðum og
síðar mögulegu samstarfi hlýtur
auðvitað að vera, að A-
flokkunum takist með aðstoð
annarra félagshyggjuafla að ná
meirihluta í næstu þingkosning-
um. Mörgum kann að þykja það
fjarlægur möguleiki. Þétt sam-
staða um trúverðugan valkost á
vinstri vængnum myndi hins veg-
ar gerbreyta því.
Besta staðfestingin á því er ótti
Morgunblaðsins við aukið sam-
starf flokkanna. í síðustu viku
skrifaði blaðið tvær forystugrein-
ar þar sem það hamast einsog
naut í flagi gegn öllum hugmynd-
um um alla samvinnu milli flokk-
anna tveggja, er geti leitt til þess
að vinstri stjórn komist til valda.
Þetta sýnir auðvitað tvennt: í
fyrsta lagi að Morgunblaðið hef-
ur trú á því að samvinna félags-
hyggjuafla með aukið samstarf
A-flokkanna að kjölfestu sé
raunhæfur möguleiki. I öðru lagi,
að slíkt samstarf gæti orðið upp-
hafið að nýrri vinstri stjórn, þar
sem Sjálfstæðisflokknum væri
ósköp einfaldlega vikið til hliðar.
Þetta mat er auðvitað hárrétt
hjá Morgunblaðinu. Eigendur
þess innan Sjálfstæðisflokksins
hafa því ærna ástæðu til að óttast.
Davíð og
Þorsteinn
Eftir kosningarnar vakti það
athygli, hvernig Morgunblaðið
gerði sér far um að niðurlægja
Þorstein Pálsson, formann Sjálf-
stæðisflokksins. Blaðið sá sér-
staka ástæðu til að draga það
fram í aðalfrétt á forsíðu, að tap
Sjálfstæðisflokksins hefði verið
mest í kjördæmi flokksformanns-
ins.
Þetta var að vísu rétt hjá Morg-
unblaðinu. Sjálfstæðisflokkurinn
hlaut versta útreið, þar sem Þor-
steinn Pálsson hefur verið trún-
aðarmaður og oddviti flokksins.
Þannig tapaði flokkurinn mikil-
vægum meirihluta í Vestmanna-
eyjum, og hlaut háðulega útreið á
Selfossi.
Fyrir nokkrum mánuðum
hefði svona framkoma við for-
mann flokksins hins vegar ekki
verið hugsanleg. En kosningarn-
ar breyttu ákveðnum valdahlut-
föllum innan Sjálfstæðisflokks-
ins. Með þeim fékkst staðfesting
á því, að Þorsteinn er ekki nægi-
lega sterkur til að halda utan um
fylgið í eigin kjördæmi, meðan
Davíð hins vegar nýtur mikils
persónufylgis í Reykjavík, sem
samkvæmt könnunum nær vel út
fyrir raðir eigin flokks.
Þetta hefur nú gert að verkum,
að Morgunblaðsklíkan og gamla
ættarveldið í Sjálfstæðisflokkn-
um hafa ákveðið að láta af stuðn-
ingi sínum við Þorstein. Fyrr-
nefnd frétt Morgunblaðsins er
því aðeins staðfesting á þeirri
skoðun þessara þungu valda-
blakka í flokknum, að affarasæl-
ast sé að formennskudagar Þor-
steins verði sem fæstir héðan í
frá. Innan Sjálfstæðisflokksins er
sú skoðun almenn, að Þorsteinn
sé næstum því týndur í ráðuneyti
sínu. Aðrir forystumenn í flokkn-
um telja veg hans hafa minnkað
eftir að ráðherradómur tók við.
Þetta mun gera Morgunblaðs-
klíkunni enn auðveldar að koma
kandídat sínum í formannsstól, í
stað Þorsteins.
Erfiðleikar Þorsteins eiga
raunar eftir að aukast enn, þegar
líður á árið. Marga miljarða vant-
ar til að fylla fjárlagagatið, og
smíði fjárlaganna á eftir að
reynast torveld. Skattahækkanir
og erlend lán eru einu leiðirnar
sem Þorsteinn getur farið, og
hvorug mun afla honum vin-
sælda.
Það mun því að öllum líkindum
taka að halla undan fæti fyrir for-
mennsku Þorsteins Pálssonar. í
Sjálfstæðisflokknum segja menn
fullum fetum, að Þorsteinn verði
formaður jafn lengi og Davíð
leyfi honum.
En áður en Þorsteinn verður
bolað úr formannssessi þarf Dav-
íð að fara í prófkjör í Reykjavík
til að taka 1. sætið sem Morgun-
blaðsklíkan ætlar honum.
Hvað segir Albert Guðmunds-
son viðþví?
Össur Skarphéðinsson
Laugardagur 7. júní 1986 ÞJÓÐVILJINN - SÍÐA 5