Þjóðviljinn - 16.07.1986, Blaðsíða 9

MENNING
Bókmenntir
Tíresías
Er ekki tilvaliÖ að gerast
áskrifandi?

Gyrðir Eliasson
Blindfugl/Svartflug
Norðan 0 Niður 1986
Fyrri Ijóðagerð Gyrðis Elías-
sonar var helst hægt að lýsa
með því að baða út höndun-
um því orðið varflugeldursem
þaut á loft og splundraðist í
margar áttir. Ljóð hans voru
full af rími og því ekki einsfjar-
læg Skagafirðinum og ætla
mátti, en það rím varekki
þetta venjulega hljómrím, né
heldur hugmyndarím atóm-
skáldanna. Eitt orð gat hins
vegar rímað í margar áttir
merkingarlega. Þetta orð batt
saman merkingarsvið þriggja
orða sem síðan tengdust
hvert um sig þremur öðrum og
þannig koll af kolli: Ijóðin voru
eins og iðandi mólikúl, ein-
kenndust af stöðugri og sí-
kvikri hreyfingu. Orðin höfðu
líf.
í síðustu bók Gyrðis á undan
þessari - Bakvið Maríuglerið -
breytist aðferð hans nokkuð.
Hann þurrkar skrautlegan farð-
ann af ljóðum sínum, orðin eru
ekki lengur þessi organdi kös,
hætta til dæntis að umbreytast í
myndlist og tölvu- og tæknitákn
hverfa að mestu: eftir velheppn-
aðan hasar er orðunum skipað
höstuglega inn. Setningafræðin
nálgast Daglegt Mál og merking
ljóðanna hvessist þegar orðin
vinna saman að því að skapa eina
heildsteypta mynd.
í nýjustu bókinni - Blindfugl/
Svartflug er gengið enn lengra til
móts við hið hefðbundna órím-
aða ljóðform. Petta eru mörg
stutt prósaljóð sent mynda saman
flokk og hvert um sig einkennist
af mörgum stuttum hliðskipuð-
um aðalsetningum sem afmark-
aðar eru með kommum þar sem
aðrir myndu rjúfa með punkti
eða tengdar með forsetningum,
rétt eins og gert er í hefðbundn-
um prósa. En formbylting Gyrðis
þýðir þó ekki að hraði og ofsi
Ijóða hans hafi minnkað, sem fyrr
iða þau af óþoli.
Því veldur ekki síst markviss
klippitækni Gyrðis - augunum er
rennt um tiltekið svið, stundum
er hægt á myndinni, stundum
hraðað og stundum brotið upp og
ólíkum hlutum hlaðið upp. Það
er til dæmis gaman að skoða
hreyfinguna í því ljóði sem byrjar
svona:
Sambland af draumi og raunveru
Ijós sem stendur á stilkum og
blaktir, augu máluð á harðstrengt
léreft horfa á mig án afláls,
einangrun skerpir samband augnanna
límband rifið af munni, blekbytta
veltur um, á borðinu stendur leir-
brúsi undan hollenskum sénever
(227-234)
Allur flokkur er í nútíð - allt er
þetta að gerast - nema línur 101-
107:
Meðan hann las og smíðaði smásjár-
tœka
veröld úr láknum, liðaðist kaffilyktin
framan úr eldhúsinu einsog blindur
glœr snákur, hann ýtti gleraugunum
ofar á nefið og dró andann létt
einsog í svefni, á plötuspilaranum
staðfesti Vivaldi veturinn.
Þetta má hugsa sér sem ytri að-
stæður flokksins. Maður situr og
að veröldinni allri og birtist í
undarlegum sólbökuðum sýnum
af eyðingu og dauða, háskinn
sem grúfir yfir þorpinu í mynd
skriðunnar og sá háski sem sjá-
andanum blinda er búinn þegar
hugurinn „slitinn úr tengslum við
umhverfi/ aflagar / .../ öll hlut-
föll“ (1. 76-77).
Hið opna ljóðform er nú loks-
ins dautt. Eftir langt og dauflegt
tímabil þar sem skáld sátu við rit-
vélina og störðu úrræðalaus í
kringum sig þangað til öskubakk-
inn varð fyrir þeim og þau ortu þá
ljóð um að kannski væri hægt að
yrkja um öskubakkann - er nú
loksins kominn fram kynslóð
skálda sem átta sig á séreigindum
ljóðlistarinnar. Það yrði hörmu-
legt ef þessi gróska fer framhjá
lesendum eins og hún hefur farið
framhjá forlögunum. Allir þeir
sem þykjast hafa einhvern snefil
af áhuga á íslenskum bók-
menntum skulu því skeiða út í
næstu bókabúð og kaupa þessa
bók Gyrðis því það eru áratugir
síðan jafn gott ljóðskáld hefur
komið hér fram.
Gyrðir Elíasson - „Áratugir síðan jafn gott Ijóðskáld hefur komið fram."
Við höfum flutt
okkuxumset
Starfsmannasvið Landsbanka íslands
er flutt í Hafnarhúsið við Tryggvagötu.
Hjá okkur er opið frá kl. 9.00-17.00
alla virka daga.
Við erum reiðubúin að ráða starfsfólk
í ýmsar stöður hjá bankanum, svo sem
gjaldkera, ritara og afgreiðslufólk.
Komið og kynnist okkur á nýja staðnum, Hafnarhúsinu við Tryggvagötu,
Landsbanki
íslands
Banki allra landsmanna í 100 ár
vesturdyr, 3. hæð, símar:
27722 (skiptiborð aðalbanka)
og 621300 (beinlína). N
Flokkurinn samanstendur af
sýnum, sífellt er höfðað til augans
og aftur og aftur skýtur það upp
kollinum, svo jafnvel má tala um
leiðarstef. Augað sem sér útivið
myrkrið og veturinn, strjál húsin
og svart fjallið með skriðunni
sem enn er ekki fallin - augað
sem sér ekkert annað en „ein-
þrykk af veruleikanunt" eins og
segir í línu 123 á meðan huganum
vitrast sýnir:
Held snjóinn hvítan en slíkt aðeins
blekkingavefur og með hvarfi dags
síast svertan inn í augað einsog
blek og þú dýfir pennanum í
(281-285)
- og úr verður svart flug óró-
legra hugmynda. Aftur og aftur-
og þetta er reyndar ekki nýtt í
ljóðagerð Gyrðis - horfir
ljóðmælandi á eitthvað í hvers-
dagslegum aðstæðum sem les-
andinn þekkir mætavel og sjón
breytist í sýn, „einsog í svefni“,
en sýn verður oft martröð. Aftur
og aftur er eins og það sé verið að
leika sér með eld. Eitt magnað-
asta dæmið um þetta er ljóð sem
byrjar í línu 243. Þær hversdags-
legu aðstæður sem kveikja ljóðið
eru að þessu sinni utan við það -
maður horfir í spegil:
Án þess að hugsa sig um stígur
liann inn í spegilinn, snýr
sér við og horfir á sjálfan sig
standa aleinan á dapurlýstum
ganginum, finnur að það er gripið
um hönd hans og hann leiddur um
völundarhús, vandrataða stiga í litla
vistarveru, sjálfum sér hefur hann
týnt úr augsýn en bókastafli á
lágborði milli rúmanna laðar hann
til sín og engin hugsun kemst
önnur að en handleika þessar
bækur og drekka í sig innihald
þeirra, alt I einu rankar hann við
sér, honum heyrist kallað nafn sem
hann á að muna en kemur með engu
móti fyrir sig, hann hnýtur í
stiganum á hraðri uppleið, lemur
knýttum hnefa á hurðina, heyrir
undarlega blísturkennt hvísl
síast um skráargalið og þunglama-
legt fótatak deyft gúmsólum
fjarlœgjast
í öllum flokknum leikast á
kvæði úr svarthvítri veröld þorps-
ins sem er gersamlega líflaus utan
einn köttur skýtur hér og hvar
upp kollinum, og svo aftur mynd-
ir og martraðir vaktar af hvers-
dagslegum aðstæðum eins og
minnst var á eða lestri bóka. Og í
öllum flokknum er margfaldur
háski. Það er háskinn sem steðjar
les í bók og skapar um leið bók-
menntir, og yrði þá flokkurinn
samkvæmt þessu allt það sem
streymir um huga mannsins þessa
stund. Og haldi maður áfram
þeirri hugsun: flokkurinn geymir
um leið allt það sem streymir um
huga lesandans sem hefur hann
fyrir framan sig hverju sinni því
veröld gerð úr táknum hefur
þann eiginleika að breytast í
hvert sinn sem nýr túlkandi nálg-
ast hana með reynslu sína og lær-
dóm.
GUÐMUNDUR A.
THORSSON