Þjóðviljinn - 27.08.1986, Qupperneq 7

DJÚÐVIIJINN
Umsjón:
Páll
Valsson
Sagnfræði
Ómissandi
bókum
Reykjavík
Þorunn Valdimarsdóttir: Sveitin við
sundin. Búskapur í Reykjavík 1870-
1950. Reykjavík, Sögufélag, 1986.
328 blaðsíður.
Skítalyktin í Reykjavík um
aldamótin heillar höfund, eng-
um blöðum er að fletta um
það. Og af hverju ætti hún
ekki að láta það eftir sér?
Eiginlega mætti hún skrifa
meira um hana og aðra ands-
tyggð, þvíhún vertildæmis
ekki nema sex blaðsíðum í
það sem hún ýmist nefnir
mannasaur eða salernisá-
burð. Franskursagnfræðing-
urskrifaði heila bókfyrir
nokkrum árum um fýluna í
París á síðustu öld, enda
heimildir miklar þareð fólk var
sífellt að kvarta og yfirvöld
fundu að eða reyndu að draga
úr henni. Samskonar bók
mætti vel skrifa um hérlendar
aðstæður, og væri kjörið að
Þórunn Valdimarsdóttir hug-
aði aðþvíþegartímigefsttil
fráönnum.
Eitt albesta
sagnfrœðirit...
En hreinsun kamra og salernis-
leysi eru, þó leitt sé, aðeins eitt
atriði af ótal mörgum sem tekin
eru fyrir í þessari framúrskarandi
bók, sem ekki verður hjá komist,
þó ljótt sé, að nefna hornstein að
reykvískri vitund. Þetta er þvílíkt
grundvallarrit að ekki er laust við
að hér hljóti að fara nauðsynleg
tilviljun að bókin skuli einmitt
hafa komið út nánast sömu daga
og reykvíkingar sameinuðust,
sem aldrei nokkru sinni fyrr, við
að borða tertuorm og gapa uppí
flugeldasýningu að kvöldi í tilefni
af afmæli borgarinnar.
Bókin lýsir því hvernig borgin
varð til, hvernig hún breyttist úr
sveitaþorpi í heilmikla alvöru
borg. Að vísu lýsir hún þeirri þró-
un aðeins til helminga, því sjávar-
útvegi eru engin skil gerð, og var
það heldur aldrei ætlun höfund-
ar. Það verk á einhver annar eftir
að vinna, og vonandi jafn vel.
Það verður erfitt, því ég leyfi mér
að fullyrða að Sveitin við sundin
er eitt albesta sagnfræðirit sem er
til á þessu landi, ennþá. Vissu-
lega eru þar leiðinlegir kaflar, svo
sem talnarunur um túnrækt,
framræslu, girðingar og fleira, og
langdregið stagl um lóðir og lög
um nýtingu lands, en þeir eru
nauðsynlegir sem einskonar leik-
mynd utanum hið heillandi
hugðarefni höfundar, sem er
hversdagslegt líf fólks sem bjó á
þessum stað. Þórunn er gædd
hreint einstökum hæfileika, sem
er fágætur meðal sagnfræðinga,
en sá er að hún nær líkt og líkam-
legu sambandi við viðfangsefni
sitt. Hún skynjar landið, gras og
mold, tún, mógrafir og garða,
slóða og götur, og húsin; hún
skilur að kýr gengu um og
bauluðu, hundar geltu og fólk
þurfti að borða og drekka, pissa
og kúka. Á nákvæmlega sama
hátt og við göngum um Austur-
strætið á morgun gengu þar tuddi
og hestur og maður og drengur og
lögregluþjónn árið 1898. Hæfir
skáldsagnahöfundar koma slík-
um skilningi og slíkri skynjun oft
til skila, en fræðimenn sjaldnast.
Þórunni tekst það nokkrum sinn-
um, til dæmis þegar hún lýsir
mjólkurflutningum til bæjarins
og mjólkursölu þar í byrjun ald-
arinnar, hvernig mjólkin varð
hreinni og hreinni og kom lengra
og lengra að. Henni lánast það
líka þegar hún gerir grein fýrir
viðleitni til garðyrkju og segir frá
Jarðræktarfélagi Reykjavfkur
sem var stofnað árið 1891, að
ekki sé talað um lýsingar á slátrun
nautgripa og sauðfjár, og það í
miðri Reykjavík.
Lesandi sœli
og glaður
Mestur þungi er í umfjöllun um
árin fyrir og eftir síðustu alda-
mót, þegar iandbúnaður var
hnyttilega valdar og sprenghlægi-
legar sumar, og myndir eru mafg-
ar óbærilega mikils virði. Frá-
gangur er til fyrirmyndar og letur
skýrt. Már Jónsson
MÖRÐUR
ÁRNASON
Reykjavík
Mörður
skrifaði
um kvikmynd
Hrafns
Þau leiðu mistök urðu í menn-
ingu síðastliðins laugardags að út
féll nafn þess er fjallaði um kvik-
mynd Hrafns Gunnlaugssonar,
Reykjavík, Reykjavík.
Eins og stílglöggir lesendur
hafa væntanlega fundið út var
það Mörður Arnason sent reit
dóminn sem hann kallaði Blá bók
í kvikmynd.
— pv
Kýr í Eskihlíð á fjórða áratugnum.
Mjólkurpóstur á Laugavegi um 1940.
Tuddi leiddur til slátrunar í Austurstræti 1898.
reykvíkingum mikilvægur og
raunar óumflýjanlegur bjargræð-
isvegur. íbúum fjölgaði stöðugt
og þeir þurftu þarafleiðandi meiri
og meiri mat. Rækta varð hvern
blett eða nota til beitar, og margt
var gert til að fá sem mest útúr
sem minnstu plássi, auk þess sem
allt var notað sem að gagni gat
komið: mór, grjót og torf, og ís af
tjörninni um vetur. Smám saman
þrengdist síðan um skepnurnar
og grasið, hús og götur lögðust
yfir landið og bæjarbúar létu af
ræktun. En það var eiginlega
ekki fyrr en eftir seinna stríð, og
þá er meðferð Þórunnar orðin
nokkuð rýr og bókin búin, en les-
andi samt sem áður sæll og glað-
ur, heilmiklu nær.
Vinna við bókina hefur verið
óstjórnlegt púl, en líklega
skemmtileg, og höfundur sat við í
ekki færri en fjögur ár, nær sam-
fleytt og linnulaust. Mikiil lestur
er að baki ekki lengri bók, Þór-
unn hefur farið yfir allt prentað
skrif sem fyrirfinnst um efnið og
plægt í gegnum skjalastafla, og
það er nokkuð sem tekur tíma og
léttir síst af öllu lund. Vart er að
efa, þó ég hafi ekkert athugað
það, að rétt sé farið með og að
flestu eða öllu sé fyllilega að
treysta. Eini alvarlegi annmarki
bókarinnar, sýnist mér, er aftur
sá að höfundur hefur ekki notað
sér fólk sem er á lífi og bjó hér
fyrir stríð, starfaði, lék sér, spjall-
aði og sá. Hvergi er í bókinni
vitnað til samræðna höfundar við
slíkt fólk, sem vissulega er til, og í
heimildaskrá er engra getið. Það
er miður, en kemur kannski ekki
verulega að sök, að minnsta kosti
úrþví bókin þrátt fyrir það er
þetta góð, og þá ekki aðeins
vönduð heldur einnig bráð-
skemmtileg og stundum reglu-
lega fyndin. Þórunn skrifar lipurt
mál og leyfir sér léttari stíl en
sagnfræðinga er vandi, og það
sem meira er: hún ræður við það.
Þá eru beinar ívitnanir í heimildir
Miðvikudagur 27. ágúst 1986 ÞJÓÐVILJINN - SÍÐA 7