Þjóðviljinn - 03.09.1986, Qupperneq 9

Háskóli íslands
■75 ára rannsóknir
Guörún
Ólafsdóttir
landfræðingur:
„Ég vasastíýmsu
og er hálfgerður
fjölfræðingur".
Landafrœði
Vil upplifa allan heiminn
Rœtt við Guðrúnu Ólafsdóttur landfrœðing
Guðrún Ólafsdóttir landfræð-
ingur hóf störf við Háskóla ís-
lands árið 1973 og var skipuð í
lektorsstöðu árið 1975. Við byrj-
uðum á því að spyrja hana hver
væru helstu viðfangsefni landa-
fræðinnar og í hvaða starfsgrein-
ar landfræðingar veljast helst.
„Landfræðingar rannsaka
tengslin á milli mannlegs samfé-
lags og náttúrunnar. Við reynum
að kortleggja áhrif mannsins á
náttúruna og skýra þau. Því eru
viðfangsefnin mjög margþætt.
Meginspurningar landafræðinnar
eru hvar, hvenær og hvers vegna
og þess vegna byrja landfræðing-
ar fyrst á kortlagningu fyrirbæra,
hvort sem þau eru náttúrufarsleg
eða samfélagsleg.
Landafræðin tekur bæði til
raunvísinda og félagsvísinda og
þess vegna getur maður fundið
hana í ýmsum deildum háskól-
anna. Hérlendis er henni skipað
meðal raunvísinda en ég hef
húmaníska menntun erlendis frá.
Sums staðar er henni skipt á milli
deilda og stundum er landafræðin
jafnvel sett í heimspekideild.
Landafræðirannsóknir skiptast
því í þrjú svið og raunar óteljandi
undirflokka og landfræðinga er
að finna í hinum fjölbreytilegustu
störfum.
Kortlagningar
eftir pöntunum
Landfræðinga er til dæmis að
finna í auknum mæli við skipu-
lagsstörf hjá ríki og sveitarfé-
lögum og þeir henta ákaflega vel
til slíkra starfa þar sem þeir hafa
bæði félagslega og náttúrufars-
lega menntun og eiga þess vegna
að geta gert sér grein fyrir afleið-
ingum ákvarðana fyrir umhverfi
og samfélag. Meðal annarra
starfsgreina má nefna kennslu,
ferðaþjónustu, fréttamennsku og
kortlagningarþj ónustu.
Þess má reyndar geta að nýlega
tók til starfa hér á landi fyrirtækið
sem annast kortlagningar eftir
pöntunum og þar vinna eingöngu
íandfræðingar. Þetta fyrirtæki
nefnist Landkostir hf. og er stað-
sett á Selfossi."
- Rannsóknir hérlendis síðustu
ár, Guðrúti ?
„Kollegi minn, Gylfi Már Guð-
bergsson, hefur ásamt Ingva Þor-
steinssyni tekið þátt í
kortlagningu gróðurs á íslandi
undanfarna áratugi og núna er
hann einnig upptekinn af því að
kortleggja landamörk býla og
jarðeigna á íslandi. Við þessa
kortlagningu hefur hann nýtt sér
loftljósmyndir og þannig fengið
áhuga á fjarkönnun, það er að
segja notkun gervitunglamynda
við rannsóknir. Landfræðingar
eru mjög spenntir fyrir þessari
nýju tækni og fjarkönnun er
stækkandi svið innan landafræði-
rannsókna.
Er sannur
landfræðingur
Sjálf er ég sannur landfræðing-
ur að því leyti að ég vasast í ýmsu.
Landfræðingar hafa fengið það
orð á sig að vera fjölfræðingar,
sem þykir ekki fínt í vísinda-
heiminum í dag. Ég er sagnfræð-
ingur öðrum þræði og hef reynt
að tengja þetta tvennt sem er
enginn vandi því að landfræðing-
urinn hefur áhuga á því sem gerist
í rúmi og sagnfræðingurinn á því
sem gerist í tíma. Allt gerist í tíma
og rúmi og út frá því get ég gert
hvað sem er!
Ég hef lengi haft áhuga á
eyjabúskap á íslandi, bæði í nútíð
og fortíð, og er að vonast til að ég
geti sent eitthvað um það efni frá
mér bráðlega. Ég fer jafn aftar-
lega í tíma og heimildir leyfa og
rek eyjabúskap fram á þennan
dag. Ég athuga í fyrsta lagi hvaða
eyjar hafa verið byggðar en það
er engin leið að kortleggja nytj-
aðar eyjar því þær eru svo óend-
anlega margar og heimildir eru
einnig óljósar hvað það snertir.
Þá reyni ég að gera mér grein
fyrir sérkennum eyjabúskapar í
samanburði við landbúskap og
mismuninn á þessum búskapar-
háttum og breytingum á þeim í
tímans rás. Einnig athuga ég
tengslin á milli eyjarskeggja og
þeirra sem búa á landi. Það er jú
augljóst að breytingarnar á
eyjabúskapnum standa í tengsl-
um við þær breytingar sem eiga
sér stað í atvinnuháttum almennt
svo það er ekki hægt að einblína á
hann um of einan og sér.
Grundvallarheimild mín fyrir
fortíðina er að sjálfsögðu Jarða-
bók Árna Magnússonar og Páls
Vídalíns sem er alveg stórkostleg
heimild. Auk þess styðst ég við
aðrar gamlar ritaðar heimildir.
Iivað nútímann varðar hef ég
gert vettvangsrannsóknir, og þá
sérstaklega í Breiðafjarðareyjum
en þær eru þungamiðja þessa
verkefnis. Ég notfæri mér einnig
loftljósmyndir til þess að spá í
landnýtingu og leifar frá eldri
skeiðum. Niðurstöðurnar munu
síðan birtast sem kafli í öðru
bindi bókaflokksins íslensk þjóð-
menning sem Jón Hnefill Áðal-
steinsson og Haraldur Ólafsson
hafa umsjón með og hyggjast
hefja útgáfu á fljótlega.
Ánnað verkefni sem ég hef
unnið að er skylt því fyrrnefnda
en það er um sel og seljabúskap á
íslandi og þá fyrst og fremst á
Reykjanesskaganum en þar hef-
ur seljabúskapur verið stundaður
af hvað mestu kappi, hvort sem
menn trúa því eða ekki.
Kvennalandafræði
Sem kona þá er eðlilegt að ég
hef fengið áhuga á rannsóknum
sem tengjast konum sérstaklega.
Ég byrjaði á að velta fyrir mér
búsetu kvenna samanborið við
búsetu karla og niðurstöðurnar
komu ekki á óvart. Því minni og
einhæfari sem staðirnir eru því
einhæfara er atvinnulífið og þess
vegna er færri konur þar að finna
en karla. Sé atvinnulíf einhæft er
það enn einhæfara fyrir konur og
gott dæmi um það eru litlu út-
gerðarstaðirnir. Þar mætum við
þeirri þversögn að þar er veruleg
eftirspurn eftir vinnuafli kvenna
en þaðan er hvað mestur flótti
ungra kvenna.
fframhaldi af þessu hef ég ver-
ið að reyna að rannsaka atvinnu-
líf kvenna og atvinnuþátttöku
þeirra sem er mjög verðugt rann-
sóknarefni."
- Pað eru setn sagt ákveðin við-
fangsefni innan landafræðinnar
sem mœtti nefna „kvennalanda-
frœði"?
„Já, það má segja það. Brýnt
rannsóknarefni er til dæmis at-
vinnuþáttaka kvenna eftir búsetu
og kannski er enn brýnna að
kanna atvinnumöguleika eftir
búsetu og kortleggja og leita
skýringa á hinum kyngreinda
vinnumarkaði. Þá væri þörf á að
athuga vandamál kvenna í sam-
bandi við það að samræma störf
sín á heimili og á vinnumarkaði
og áhrif tækninýjunga á konur.
Það mætti kanna hvernig hið op-
inbera sinnir sérstökum þörfum
þeirra eftir því hvar þær búa og
þau skilyrði sem fjölskyldulífi er
búið eftir landshlutum og starfs-
greinum.
Þá má nefna rannsóknir á
launamisrétti og rannsóknir á
flutningum kvenna en þeim hefur
lítið verið sinnt enda þótt rann-
sóknir á fólksflutningum hafi
mikið verið stundaðar.
Örnefni og konur
Sumir velta fyrir sér hvort um-
hverfisskynjun kvenna sé önnur
en karla og það er hún tvímæla-
laust. Til dæmis hafa sumir stúd-
entar mínir, sem unnið hafa að
söfnun ömefna, komist að því að
karlar eru miklu betri heim-
ildarmenn um örnefni en konur.
Það er vegna þess að konur hafa
verið bundnari við heimahúsin
allt frá því að þær voru smástelp-
ur en karlarnir hafa verið meira'
úti við, bæði við leiki og störf.
Umhverfisskynjun hlýtur þannig
að mótast af tengslum við um-
hverfið.
Rannsóknir á stöðu konunnar í
þriðja heiminum eru að verða
mjög umfangsmiklar og land-
fræðingar hafa þar lagt hönd á
plóginn. Ég vil leyfa mér að full-
yrða að þessar rannsóknir eru
meðal þess merkasta sem fram
hefur komið í félags- og hagfræði
að undanförnu, því það hefur
komið í ljós svo ekki verður á
móti mælt að þær breytingar, sem
eru að eiga sér stað í þriðja
heiminum og við köllum gjarnan
„þróun“, hafa oft haft mjög nei-
kvæð áhrif á líf og kjör kvenn-
anna í þessum löndum. Þá hefur
það einnig sýnt sig að breytingar
sem stefnt hefur verið að hafa
ekki náð fram að ganga þar vegna
þess að ekki var hugað að því
hvaða hlutverki konurnar gegna í
samfélaginu.“
Vil upplifa
allan heiminn
- Að lokum Guðrún, hver var
ástœðan fyrir því að þú fékkst
upphaflega áhuga á landafrœð-
inni?
„Áhugi minn á landafræði
kemur upphaflega til af áhuga
mínum á heiminum, að sjá og
upplifa allan heiminn og ekki síst
svo fjarlæga heimshluta einsog
þriðja heiminn. Ég byrjaði
reyndar háskólaferil minn á því
að kenna á námskeiði um þróun-
arlönd með aðaláherslu á Afríku
og áður hafði ég skrifað um Afr-
íku í bókaflokknum Lönd og lýð-
ir.
Því miður hef ég ekki haft
neina aðstöðu til rannsókna í
þróunarlöndunum en ef hún væri
fyrir hendi þá myndi ég gjarnan
vilja leggja hönd á plóginn við
rannsóknir um líf og kjör kvenna
þar.“
-vd.
Miðvikudagur 3. september 1986 ÞJÓÐVILJINN - SÍÐA 9