Þjóðviljinn - 11.01.1987, Síða 9

l*ofsleinn Pálsson uin aögerðir ríkLssljórnarinnar:
Stærsta skref frá miðstýr-
ingu í peningakerfinu í 25 ár
— bjargfóst ákvördun að liefja ekki gengLsfeiIingarleikinn
t'á verðc i«zerð:f:
buntiiö eniiorjffeiíiðif
«ai h:sn feofar jjrrir,
K«rt á Hieðan verlh
aö hf»5'tinjp;:a á ve'ðrr,
fyrirkiMnulagi ( «'itv-:
skvni að >{»:« jvgar >
á avSteðjandi v:
f>t»S
...MtKILV f fiAHTA atriðið t
utn ikiorðuaum cr «■>: kigjura
!>njí:ng win gerð <7 á iuu-
aktutðunum. ’tankarnir f* nu
sjijfsueð. lil *A ikvcði v<.«ii i inn
íánti.vi ug utUnum að nðru Jeylí en
h*i *ð M:ðUI>»Rkintt ikleðui l»£-
:iurks»frUi i sp*:isjnðsinni
sixíuíu. Kui <r »ð minu ni»ii
Xt*-:su skltf frá reHVvJjrmgu í
pen:ag*k«-rf:no (rí >*i *ð tiðreiso-
*r*ðgef4irn*f voru iWðoíi f*nr
?5 iritm," sagði Isifsieinn I1*!.
soo, furm*áur SjiifsU'ðivnokk^-
ino. þeg»r MurgttnbUftið leiuiði
i!k» h*n* á ikvurtHiium rfti*-
Mjúfrurin«t»r í g*». «.w teka*r
vnni *ð tokmitD (tiogftiikksfunrtutn
st>»n«tfiokk»»n*.
lunkuna 0 :>ó v,öh*: t > s<nr. ffvlsi fyrír H at>< tk* J>eirri 5 þvi rta iaínv;»f<i á /jttr-
ÍÍÍ.’SÍL **»»» úrskciðftt ftift.
>»L:> *<•>!,;» Ui aó hC'ftkuRi <* ýkipt'
ir j>:<: .t>» Aö stvfot vt aó j>< J

ur.ka til að cofn* t;t
víirrtriitai r<l «;<ia 1 ScóiaUr.ii
anum. )W ,k;>rnir ritta n« í aukc-
»fr. i:;:c!i aó (fera jx-tia 1 vMV-
uk;ptutr, s: » 5 milit. Aiiar þossar
aðuorðir eru nmiðvyuiegar til ift
stemout stigu viö jafavír-gisleyj
inu sem iiefor vi-rift ad inyndast
á Ih-ssu sviði usdaiií&rnar vik-
ur,* ssböí I' »sl<>inn Páissun.
t'rn a.V'cróirnar eem miða að
l»vi '»5 rét'a hag sjAvanitvefrsir.i
s-iuöi formsöti r Sjálf»í*ði*-
fínkksins
-í t>v; cfr
.v<u:áii js-ir
: á að hraða frum-
rar skiilúbreylinitar
---- tr ákveðio ojí auka
fjiirútvcjjun tii viðhótArskuM-
brcytiagar i iauutkulduát hja
ólgcröar- r* ftskcinnítuf)rir-
Lúks
ikvðrðua að ;
fjarhiiftieca ;v r.
cntlurskifmls£ai»£:t
tecKÍa skipom. t'»ð <
það f-url' viða U[;pá<:::
fynrt»kj» J sýáv*rúrv
issljrirnm viti fyr»
stuðla að j.v: að {xtð
með pcssum h*K: M
átílokað aó haltis
Ivrsieintt PalsnoA
Að iokum s.»:ð>
fiúkkwns: ‘ J>*Wr"
ikvðrðuft að v«rft* eLi:
uik kfín'usi úm ftð h.f;
feiliuyrarU'ikiuu ;>:' tt,
Fréttir um ákvarðanir ríkisstjórnarinnar sem settu ránvaxtastefnuna af stað: Halldór Ásgrímsson, Jón Helgason, Matthías Á. Mathiesen, Þorsteinn Pálsson og Jón Sigurðsson tilkynna vaxtafrelsið
30. júlí 1984...
Má okrari okra á okrara?
í júlí 1984 kom til stöðvunar fiski-
skipaflotans í stórum byggðar-
lögum. HalldórÁsgrímsson, sem
þá gegndi einnig starfi forsætis-
ráðherra, hlautaðgeratillögur
um ráðstafanir vegna útgerðar-
innar. Viðræður hófust innan
stjórnarflokkanna. Formaður
Sjálfstæðisflokksins var þá utan
ríkisstjórnar en tók þátt í viðræð-
unum fyrir hönd síns flokks. Nið-
urstaðan kom áóvart: Halldór
Ásgrímsson hafði ekki náð um-
talsverðum áfanga vegna út-
gerðarinnar, en það litla sem
fékkst keypti hann því verði að
fallastávaxtafrelsi.
Hið dásamlega
vaxtafrelsi
Fyrirsögn Morgunblaðsins 31.
júlí þvert yfir aðalfréttasíðuna
var þessi:
„Innlánsstofnunum veitt frelsi til
að ákvarða inn- og útlánsvexti“
Og undir fyrirsögninni var við-
tal við formann Sjálfstæðis-
flokksins:
„í samtali við Morgunblaðið
taldi formaður Sjálfstæðisflokks-
ins þetta mesta fráhvarf frá mið-
stýringu í íslenska peningakerf-
inu frá því að gripið var til við-
reisnaraðgerðanna fyrir 25
árum.“
í viðtali á síðu 2 í Mbl. sama
dag segir formaðurinn: „Bank-
arnir fá nú sjálfstæði til að ákveða
vexti á inn- og útlánum að öðru
leyti en því að Seðlabankinn á-
kveður lágmarksvexti á spari-
sj óðsinnistæðum. “
Ríkisstjórnin hélt blaðamanna-
fund 30. júlí til að kynna efna-
hagsráðstafanirnar og með
fréttatilkynningu ríkisstjórnar-
innar í Morgunblaðinu birtist
vegleg mynd af ríkisstjórninni og
ráðgjöfum hennar. í tilkynning-
unni segir orðrétt:
„Jafnframt veitir Seðlabank-
inn innlánsstofnunum svigrúm til
sjálfstæðrar ákvörðunar annarra
innlánsvaxta og útlánsvaxta, en
þess verði þó gætt að ekki leiði til
aukins vaxtamunar.“
í tilkynningu Seðlabankans
segir ennfremur sama dag:
„Ákveðið hefur verið, að vext-
ir af almennum sparibókum
hækki um 2%, en jafnframt verð-
ur innlánsstofnunum frjálst að
ákveða vexti af öðrum innlánum,
svo og almenna útlánsvexti. Þær
skulu þó hafa samráð við Seðla-
banka áður en nýir vextir taka
gildi.“ (Leturbreyting mín og:
Aldrei hefur komið fram hvernig
þessu samráði var háttað af hálfu
Seðlabankans, en samkvæmt til-
kynningunni er það veigamikill
þáttur málsins. -s.).
Framboð
og eftirspurn
ráði viðskiptakjörum
á peningamarkaði
En síðan segir í tilkynningu
Seðlabankans:
„Með þessum hætti er stefnt að
því, að framboð og eftirspurn
ráði viðskiptakjörum á peninga-
markaðnum og þannig er stuðlað
að betra jafnvægi en verið hef-
ur.“
Niðurstaða:
1. Seðlabankinn átti að afnema
ákvarðanir um hámarksvexti, og
að láta framboð og eftirspurn
ráða verði á peningum, sem þýðir
okur á sama tíma og eftirspurn er
veruleg eftir peningum, en fram-
boð lítið.
2. Seðlabankinn ætlaðist til að
haft yrði samráð um vaxta-
breytingar, en hefur ekki gert
grein fyrir því hvernig því sam-
ráði var eða er háttað, en í nýju
bankalögunum sem voru sett
eftir þetta er samráð bankanna
bannað!
Morgunblaðið birti svo daginn
eftir lofgjörðargrein um ríkis-
stjórnina undir fyrirsögninni
„Áræði ríkisstjórnarinnar" og
Matthías Á. Mathiesen fékk að
tala sem viðskiptaráðherra í við-
tali við Morgunblaðið 2. ágúst, er
hann sagði:
„Vextir munu nú í fyrsta sinn
ráðast af framboði og eftirspurn í
siað opinberrar vaxtaákvörðun-
ar.“ (Leturbr. mín. -s.).
Með öðrum orðum. Ríkis-
stjórnin ætlaðist til þess og Seðla-
bankinn túlkaði stefnuna svo -
eins og viðskiptaráðherra - að
vexti ætti að gefa algjörlega
lausa, að framboð og eftirspurn
ætti að ráða verði á peningum.
Friedman hafði tekið völdin, en
þannig komst ég að orði í viðtali
við Þjóðviljann og í grein í DV
um málið. Áthygli mína vekur að
aðrir talsmenn stjórnarandstöð-
unnar gagnrýndu ríkisstjórnina
einkum fyrir ófullnægjandi að-
gerðir vegna sjávarútvegsins - en
létu vaxtaokrið liggja á milli
hluta.
Og forsætisráðherra var er-
lendis eins og meðfylgjandi mynd
úr DV 1. ágúst 1984 ber með sér:
Það voru Seðlabankinn, Halldór
Ásgrímsson, Þorsteinn Pálsson
og Jón Sigurðsson sem kokkuðu
efnahagsgrautinn sem var borinn
á borð fyrir þjóðina á blaða-
mannafundinum 30. júlí 1984.
Og þar með fór skriðan af stað.
Má okrari okra
á okrara?
Og þá var eftirleikurinn léttur
fyrir okrarana, eins og nýjustu
dómar Hæstaréttar sanna.
í blaðaviðtölum um mál þetta
hefur komið fram meðal annars í
viðtölum við mig, gagnrýni á nið-
urstöður dómstóla. Ég bendi í
þeim efnum á að dómstólar eiga
úr vöndu að ráða: Vilji
stjórnvalda liggur fyrir eins og
fram kemur hér á undan. Seðla-
bankinn á að framkvæma stefnu
ríkisstjórnarinnar og það gerir
hann ef stefnan er honum þókn-
anleg. Má í þessu sambandi
benda á að hann hækkaði vexti í
tíð síðustu ríkisstjórnar í blóra
við ríkisstjórnina. En sumarið
1984 hlýddi hann ríkisstjórninni
og gaf bönkunum eftir vaxtaá-
kvarðanir. Hann framseldi þann-
ig bönkunum og markaðnum
vald sem hann hafði fengið frá
alþingi með lögum. Vafamál er
SÍMAMYNDÍ
MORGUN
og Steingrímur var á Olympíuleikunum.
því hvort Seðlabankinn hafði
lagalega heimild til þess að hlýða
ríkisstjórninni, eins og Ingi R.
Helgason fulltrúi Alþýðubanda-
lagsins í bankaráði Seðlabankans
benti á í bankaráðinu á þessum
tíma.
Hæstaréttardóminn hef ég hins
vegar gagnrýnt vegna þess að í
landinu eru til okurlög og ljóst er
burð af peningum frá 27. maí
1859 og síðan tekið upp lítið
breytt í lögum um bann við okri
nr. 73/1933. Ljóst er af sögu á-
kvæðisins og greinargerð með
þeim lögum, að því var aðallega
ætlað að forða bágstöddu og lít-
ilsmegandi fólki frá því að lenda í
klóm okrara.“ - Með öðrum orð-
um: Þar sem ákvæðið á við það
! Stjórnmál á sunnudegi / / /■ <
Svavar Gestsson skrifar:
að ákærði gerði vaxtakröfu upp á
rúm 100% þegar hæstu vextir
bankanna voru um 30%. Okrið
liggur því í augum uppi og hæsti-
réttur má ekki láta vanrækslu
Seðlabankans bitna á almenningi
með þeim hætti sem nýjasti dóm-
urinn gefur tilefni til. Hefði því
verið illskárra ef hæ$tiréttur hefði
fallist á afstöðu Magnúsar Torfa-
sonar sem lagði til að málinu yrði
vísað frá.
Það verður einnig að telja
klúðurslegt þegar mál okraranna
snýst allt í einu um það hvort okr-
arinn hafi mátt okra á okrara eða
ekki. Þetta úrlausnarefni er tekið
til meðferðar í dómi undirréttar
þar sem segir:
„Samkvæmt 2. mgr. 6. gr. ok-
urlaganna er skylt að dæma
ákærða sektarrefsingu, sem sé
ekki lægri en fjórfaldir ólöglegir
áskildir eða teknir vextir og allt
að tuttugu og fimm faldir. Refsiá-
kvæði þetta verður að telja ein-
stakt í íslenskum lögum og var
innleitt með tiiskipun um leigu-
þegar okrari okrar á „lít-
ilsmegandi fólki“ er það ekki
brúklegt þegar okrari okrar á
okrara. Þetta gengur auðvitað
ekki og orkar á venjulegt fólk
eins og hártogun.
Pólitísk ákvörðun
Kjarni málsins er þessi:
1. Það var pólitísk ákvörðun að
gefa vexti alfrjálsa og sú ákvörð-
un var studd af stjórnarflokkun-
um og skilmerkiiega framtalin í
blaðaviðtölum við fjármálaráð-
herra og viðskiptaráðherra og í
fréttatilkynningu Seðlabankans.
2. Seðlabankinn framfylgdi
þessari ákvörðun, þó það hafi
verið og sé umdeilanlegt hvort
hann hafði heimild til þess að
framselja markaðnum það vald
sem hann hafði með lögum frá
alþingi.
3. Okurmálin hafa fengið klúð-
urslega meðferð og því óhjá-
kvæmilegt að saksóknari ríkisins
endurmeti alla málsmeðferð eins
og mér skilst að sé í undirbúningi
og höfði mál á nýjan leik á nýjum
grundvelli.
Hver er afstaða
ríkisstjórnarinnar?
Forsætisráðherra Steingrímur
Hermannsson hefur gagnrýnt
Seðlabankann harðlega vegna
þessa máls. Er óhjákvæmilegt að
Seðlabankinn geri enn frekar
hreint fyrir sínum dyrum og geri
grein fyrir málinu af sinni hálfu.
En það er einmitt nauðsynlegt að
forsætisráðherra geri grein fyrir
sinni hlið málsins og ríkisstjórnin
í heild: Hver er afstaða ríkis-
stjórnarinnar í heild? Vill hún af-
nema vaxtafrelsið með því að
setja skýr ákvæði í lög um há-
marksvexti? Vill hún að Seðla-
bankinn standi framvegis öðru-
vísi að framkvæmd mála en hing-
að til?
Ef ríkisstjórnin er sammála
forsætisráðherra átti hún auðvit-
að að setja bráðabirgðalög eins
og ég hef bent á í viðtölum við
fjölmiðla. Það gerði ríkisstjórnin
ekki og forsætisráðherra hefur
ekki gert tillögu um slíka laga-
setningu í ríkisstjórninni. Það
sýnir fullkomið alvöruleysi í
„hneykslunum“ forsætisráð-
herra. Hann getur og hefur vald
til að fylgja hneykslan sinni eftir í
verki með lagasetningu eða með
því að reka bankastjóra Seðla-
bankans. Geri ráðherrann hvor-
ugt er (jóst að honum er engin
alvara með ummælunum um
Seðlabankann.
Það var stefna Sjálfstæðis-
flokksins og Verslunarráðsins
sem sigraði í ríkisstjórninni
sumarið 1984 (af hverju hefur
enginn fjölmiðill haft tal af Hall-
dóri Ásgrímssyni út af þessu
máli?). Framsóknarflokkurinn
gaf eftir. Alþýðuflokkurinn er
margfaldur í þessu roðinu: Hann
er upphafsflokkur ránvaxtastefn-
unnar á íslandi og ber því ásamt
stjórnarflokkunum fulla ábyrgð á
þessu máli. Formaður hans sem
er ella kjaftagleiður hefur ekki
tjáð sig um málið þegar þetta er
skrifað. Það segir sína sögu. Al-
þýðubandalagið er eini flokkur-
inn sem hefur staðið vaktina í
þessu máli - með fólkinu - gegn
fjármagninu.
Kjarni ný-
frjálshyggjunnar
Hér er komið að kjarna
stjórnmálaumræðunnar og ný-
frjálshyggjunnar. Hún þýðir ó-
frelsi fjöldans og einstaklingsins.
Samkvæmt henni á kerfið, mark-
aðurinn, að ráða, skítt með ein-
staklinginn. Eina stjórnmála-
stefnan sem boðar raunverulegt
frelsi einstaklingsins er félags-
hyggjan, sem byggist á sósíalískri
grundvallarstefnu. Hún vill verja
fólkið fyrir markaðnum, nýfrjáls-
hyggjan vill að markaðurinn fái
„að njóta sín“ les: Að brjóta fólk-
ið niður. Það sé engum að kenna
ef markaðurinn ræður og ekkert
við því að gera að fólkið sé troðið
í svaðið. Þar sem okrarinn okrar
á okraranum má hann líka okra á
öðrum.
Sunnudagur 11. janúar 1987 ÞJÓÐVILJINN - SÍÐA 9