Þjóðviljinn - 30.09.1987, Page 9

MENNING
ATHUGASEMD
„Þeim fjölgar sem
tala samísku“
Rætt við samísku skáldkonuna Rauni-Magga Lukkari, sem var hér á
bókmenntahátíðinni
Borgaraflokksfundurinn
Ámi blaðamaður
gerir atftugasemd
„Á æskuárum mínum í
Finnlandi var bannað að tala
samísku í skólanum, og mun
ástandið hafa verið eins á
öllum þeim þremurNorður-
löndum þar sem Samar búa.
Það var skýrt tekið fram, að
því fyrr sem maður losnaði við
öll samísk þjóðareinkenni, þar
á meðal tungumálið, því
betra. Okkurvarekki beinlínis
refsað fyrir að tala samísku,
en á það var litið sem óhlýðni.
„Þín vegna verður þú að losa
þig við allt sem er samískt,"
var sagt við okkur eða okkur
gefið í skyn á allan hátt. Ekk-
ert var vitað um tvítyngi á
þessum árum, og vartalið víst
að börn gætu ekki lærttvö
tungumál".
Sögur af þessu tagi hefur mað-
ur heyrt frá ýmsum stórþjóðum
með mikinn þjóðernisrembing
eða einræðisríkjum - það var t.d.
talið meðal ódæða Franco-
stjórnarinnar á Spáni hvernig
hún reyndi að berja niður tung-
umál Katalóníumanna og Baska
- og því kemur það manni óþægi-
lega á óvart, að samíska skáld-
konan Rauni-Magga Lukkari
skuli h'afa keimlíka sögu að segja
frá nágrannalöndum okkar. Eng-
inn myndi þó bendla Finna,
Norðmenn eða Svía við ólýðræð-
islega stjórnarhætti, og margir
þeirra hafa jafnan verið reiðu-
búnir til að styðja þjóðernisbar-
áttu smáþjóða, kannske fyrst og
fremst ef þær eru nógu langt í
burtu.
„í Noregi var á þessum tíma
talað um „finnsku hættuna“, og
þá fengu Samar ekki að kaupa
jarðir ef þeir höfðu samísk nöfn,“
bætir Rauni-Magga Lukkari við
þessu til áréttingar.
Nú er hœtt við að Islendingar viti
sáralítið um samíska tungu og
menningu, þótt Semsveinar búi í
nágrannalöndum, sem við höfum
mikil skipti við. Geturðu sagt okk-
ur eitthvað frá þessu í stuttu máli?
„Það er ekki rétt að tala um
samísku í eintölu, því að tungu-
málin eru í raun og veru þrjú. Hið
fyrsta þeirra er svokölluð „gildin-
samíska“, sem aðeins um fjögur
hundruð menn tala, og eru meðal
þeirra hinir nafntoguðu „Skolt-
samar“, en um tölu þessara
manna er ekki fyllilega vitað, þar
sem hluti þeirra býr í Sovétríkj-
unum. Annað málið er suður-
samíska, en þótt Suður-Samar
séu stærsti hluti Sama-
þjóðarinnar, eru ekki eftir nema
um hundrað sem tala málið, þar
sem langflestir þeirra hafa tekið
upp mál landsins sem þeir búa í.
Þriðja málið er norður-samíska
og hana tala tuttugu til þrjátíu
þúsund manns. Þótt þessi þrjú
mál séu skyld, eru þau samt ólík,
og má nefna að í norður-samísku
eru sex föll en tólf í suður-
samísku. Öll málin eru rituð, en
norður-samískan er að sjálfsögðu
aðalritmálið."
Hvert er þitt móðurmál?
„í finnska þorpinu þar sem ég
fæddist og ólst upp var töluð
norður-samíska. En í Finnlandi-
og svo hinum megin við landa-
mærin í Sovétríkjunum - búa
einnig „Gildin-samar“.
Voru einh verjar bókmenntir til á
málinu á þínum skólaárum?
„Frá fomum tíma höfðu Samar
epíska ljóðhefð, en hún hefur að
mestu leyti farið forgörðum og
glatast, þar sem erfitt var að
skrifa í tjaldi... En á heimilum
var alltaf mikil frásagnarhefð.
Fyrir heimsstyrjöldina var bók-
menntavakning meðal Sama.
Biblían var þá þegar til á samísku
að sjálfsögðu, en svo voru ortar á
málinu ljóðabækur, og jafnvel
skrifuð fyrsta stutta skáldsagan,
„Beaivi algu“, sem þýðir „Dag-
renning".
En þegar ég var í skóla, vissum
við ekkert um þetta. Engar barn-
abækur voru til á samísku, og
okkur var hreinlega ekki kennt
að lesa málið. f staðinn vorum við
látin lesa’Runeberg, Lönnrot og
Kalevala. Algengt er að Samar af
minni kynslóð kunni ekki að lesa
og skrifa sitt eigið móðurmál“.
En hefur þetta ástand ekki
breyst?
„Eftir styrjöldina var almenn
hreyfing meðal Sama, en hún
náði þó ekki inn á bók-
menntasviðið, og var ekki mikið
skrifað og ástand í skólum svipað
og áður. Breytingamar urðu síð-
an, þegar menn fóru að láta styrj-
öldina í Víetnam og aðra slíka
atburði skipta sig máli. Þá var
ekki lengur hægt að bæla niður
þjóðernisminnihluta í sínu eigin
landi. Á áttunda áratugnum fóru
bókmenntir Sama að blómstra
meir en nokkurn tíma áður. Þá
var farið að semja ljóð, frásagnir
og smásögur, og komu fram fjöl-
margir höfundar. Árið 1979 var
stofnað samískt rithöfundafélag.
Á þessum tíma ríkti „Sama-
rómantík", - menn vildu ekki sjá
einn einasta galla á þjóðinni...
Þetta allt hefur svo haft þær
afleiðingar að nú er ástandið í
skólum orðið miklu betra en
áður. Börn læra nú að lesa og
skrifa samísku, og er unga kyn-
slóðin farin að lesa bækur á mál-
inu. Og það hefur gerst krafta-
verk: þeim fjölgar nú stöðugt sem
tala samísku. í öllum þremur
löndum Sama eru útvarpssend-
ingar á máli þeirra, og er sam-
eiginleg dagskrá einu sinni í viku“
En hvernig erað vera rithöfund-
ur á samíska tungu?
„Það er eins og að vera ekk-
ert,“ segir Rauni-Magga Lukkari
skellihlæjandi, þannig að ekki er
alveg víst að taka beri orð hennar
alvarlega. „Það þykir miklu
merkilegra að sauma samískan
þjóðbúning en skrifa bækur...“
Samt hefur þú skrifað margar
bœkur.
„Fyrsta ljóðabókin mín kom út
1980 og hét „ísinn bráðnar", og
árið eftir kom út bókin „Vertu
sæll Pétur“. Þriðja ljóðabókin.
sem hét „Myrk dagbók" kom út
1986 og síðan árið eftir í norskri
þýðingu. Þessar bækur fjalla um
börn, konuroglífið... Núerégað
vinna að samtalsbók og hef rætt
við fimmtíu Samakonur“.
Hvernig er að vera Sami í
Tromsö þar sem þú býrð núna?
Finnst þér þú þá ekki missa tengsl-
in við þjóðina?
„í kringum Tromsö er gömul
Samabúseta, en þeir sem þar búa
glötuðu málinu fyrir hundrað
árum. En nú eru á annað hundr-
að Sama sem tala málið í Tromsö
og auk þess mikill fjöldi stúdenta
í háskólanum. í borginni er mjög
óvenjuleg stofnun: samískur
grunnskóli, þar sem öll kennslan
fer fram á samísku (en annars
staðar er aðeins hluti hennar á því
máli), og svo eru kennd samísk
fræði við háskólann“.
Hvernig finnst þér að vera kom-
in til íslands?
„ísland var alltaf mitt drauma-
land, og þegar ég var sextán ára,
vildi ég koma hingað og fá mér
vinnu, en bræður mínir og systir
vildu ekki koma með mér. Ég hef
alveg sérstakan áhuga á
heimskautalöndunum og íbúum
þeirra, íslendingum, Grænlend-
ingum og Samójedum...“ e.m.j.
Þjóðviljanum hefur borist at-
hugasemd frá Árna Johnsen
vegna myndar sem birt var af
honum í blaðinu í gær. Myndin
sýndi Árna í ræðustól á lands-
fundi Borgaraflokksins með
myndatex tanum: „Árnijohnsen
varaþingmaður Sjálfstæðis-
flokksins var á landsfundi
Borgaraflokksins um helgina sem
biaðamaður Morgunblaðsins og
þátttakandi í umræðunum.“
Athugasemd Árna hljóðar svo:
Á forsíðu Þjóðviljans í gær er
birt fjögurra dálka mynd af mér
með viðtali við Júlíus Sólnes
varaformann Borgaraflokksins. í
myndatexta er sagt 'að ég hafi
tekið þátt í umræðum á lands-
fundi Borgaraflokksins, en það
eru helber ósannindi, enda var ég
á fundinum sem blaðamaður
Morgunblaðsins og því furðulegt
að Þjóðviljinn skuli á þennan hátt
misnota trúnað og skyldur blaða-
manna sín í milli. Ástæðan fyrir
því að ég fór í ræðustól var að
bera af mér sakir sem fréttamað-
ur. Það virtist fara mjög fyrir
brjóstið á Borgaraflokks-
mönnum að fjöldi fundarmanna
skyldi ekki vera meiri en raun bar
vitni. í fyrstu frétt sem ég skrifaði
af fundinum gat ég þess að liðlega
200 manns hefðu verið í Súlnasal
Hótei Sögu. Til þess að fá sem
nákvæmasta mynd af fjölda fund-
argesta lét ég tvítelja í salnum
meðan Albert Guðmundsson
flutti ræðu sína og niðurstaðan
var 204 í fyrri talningunni og 205 í
seinni. Síðar komu 15-20 í viðbót
á fundinn sem var öllum opinn. í
innskotum ræðumanna á fundin-
um veittust þeir að þessum frétt-
aflutningi og héldu fram að
fundarmenn hefðu a.m.k. verið
400 og einn fundarmanna var
sendur í útvarp Stjörnuna þar
sem hann hélt því fram á öldum
Ijósvakans að umræddur frétta-
flutningur byggðist á lygum.
Á lokakafla landsfundarins
varð stutt hlé á milli afgreiðslu
mála og brá einn fundarmanna
sér þá í ræðustól og sagði brand-
ara. Fundarstjóri kvað þetta
ágætt og spurði hvort fleiri vildu
ekki koma. Heyrðist þá rödd úr
salnum sem spurði hvort Árni
vildi ekki halda áfram með sinn.
Fundarstjóri spurði þá hvort
fundarmenn vildu ekki segja
sögur af Árna Johnsen, „eða
kannski vill Árni Johnsen koma
hingað upp“, bætti hann við og
beindi athygli sinni að mér þar
sem ég sat við borð blaðamanna.
Mér fannst ég neyddur til að
svara fyrir mig á þessari stundu,
fór í ræðustól og undirstrikaði að
ég væri á þessum fundi sem
blaðamaður að vinna mína
vinnu. Rakti ég síðan staðreyndir
um fjölda fundarmanna á upp-
háfsfundi Landsfundarins á
fimmtudagskvöldinu, gat þess
jafnframt að þegar ég hefði spurt
blaðafulltrúa fundarins á föstu-
deginum hve fundarmenn væru
margir þá hefði hann sagt að þeir
væru um 300. Ég fékk hins vegar
staðfest hjá starfsstúlkum fund-
arins sem tóku við greiðslu hjá
öllum sem komu til fundarins að
þeir hefðu verið um 150 þegar
flest var á föstudeginum. Jafn-
framt benti ég fundarmönnum á
að til að glöggva sig betur á mál-
inu væri auðvelt með því að líta
yfir salinn á þessari stundu þegar
flestir væru að sjá að mun fleiri
væru á fundinum en á fimmtu-
dagskvöldinu, enda verið að
kjósa embættismenn og sam-
kvæmt niðurstöðum í talningu at-
kvæða væru um 350 manns á
fundinum (331 greiddi atkvæði).
Að síðustu lagði ég við drengskap
minn að ég færi með rétt mál.
Það er mjög ósmekklegt af
Þjóðviljanum að gera því skóna
að ég hafi tekið þátt í umræðum í
dagskrá fundarins. Það er sem
betur fer mjög sjaldgæft að blað-
amenn fái ekki að vinna verk sín í
friði fyrir blaðamönnum annarra
blaða. ,
Arnl Johnsen blaðamaður
m REYKJÞMIKURBORG 111
T Aau&vi Sfödcvi Ml ^
Þjónustuíbúðir aldraðra Dalbraut 27.
Starfsfólk óskast til starfa í eldhúsi og viö heimil-
ishjálp. Góð vinnuaðstaða.
Upplýsingar gefur forstöðumaður í síma 685377
alla virka daga.
REYKJNJÍKURBORG
, - ——— w ^
Acucmvt Stödu*
Á dagh./leiksk. Hraunborg/Hraunbergi 12vantar
fóstru strax á leikskóladeild. Upplýsingar í síma
79770.
Rauni-Magga Lukkari, rithöfundur. Mynd - Sig.
Miðvikudagur 30. september 1987 ÞJÓÐVILJINN - SÍÐA 9