Þjóðviljinn - 06.10.1987, Blaðsíða 7

Þjóðviljinn - 06.10.1987, Blaðsíða 7
Múrmansk-rœðan Kenningar okkar staðfestar í Reykjavík Gorbatsjofí Múrmansk-býður til viðrœðna um afvopnun í norðurhöfum Sovétleiðtoginn Mikaíl Gorbat- sjof var í Múrmanskborg um mánaðamótin og hélt þar ræðu mikla sem vakið hefur endur- hljóm, viðbrögðog andsvörvest- antjalds, einkum hér á norður- slóðum, vegna tilboðs um af- vopnunarviðræðurum norðlæg hafsvæði. Þjóðviljinn birtir hér hluta af þeim kafla ræðunnar sem um alþjóð- amál fjallar. Stytting og millifyrir- sagnir eru Þjóðviljans, en þýðing- in kemurfrásovésku fréttasto- funni APN. Hagstæöir straumar eflast í alþjóð- asamskiptum. Innihaldsríkar, opin- skáar og síður en svo árangurslausar viðræður fyrir báða aðila eftir línunni austur-vestur eru einkennandi fyrir hið pólitíska ástand í dag. Nýlega fagnaði heimurinn samkomulagi sem náðist í Washington þess efnis að mótað yrði samkomulag um meðaldr- ægar og skammdrægar eldflaugar á sem skemmstum tíma og það síðan undirritað af leiðtogum Íandanna. hannig stöndum við frammi fyrir stóru skrefi á sviði raunverulegrar kjarnorkuafvopnunar. Verði af því verður þar um að ræða fyrsta skrefið í þessa átt á þeim tíma, sem liðinn er frá því í stríðinu. Meðan vígbúnað- arkapphlaupið hefur verið í gangi, hefur það verið takmarkað að ein- hverju leyti, en enn þá hefur ekkert verið gert til að hefja afvopnun, til að útrýma kjarnorkuvopnum. Leiðin til þessarar sameiginlegu lausnar Sovétríkjanna og Bandaríkj- anna var erfið. Reykjavíkur- fundurinn var tímamótaatburður í þessum skilningi. Lífið staðfesti rétt- mæti kenninga okkar í höfuðborg ís- lands. Þrátt fyrir hitasóttarkenndan ótta, efayfirlýsingar og áróður, þar sem hrópað var að allt hefði mistek- ist, gekk atburðarásin í þá átt, sem mótuð var í Reykjavík. Hún staðfest- ir að rétt var það mat sem við gáfum bókstaflega 40 mínútum eftir að þess- um fundi lauk á dramatískan hátt eins og þið munið. Reykjavík varð í raun vendi- punktur í heimssögunni, sýndi fram á að hægt er að bæta ástandið í heimin- um. Það hefur skapast annað ástand og enginn hefur getað látið, sem ekk- ert hafi gerst, frá því að Reykjavík- urfundurinn var haldinn. Fyrir okkur var þetta merkur atburður, sem stað- festi réttmæti þeirrar stefnu, sem við höfum valið, nauðsyn og raunsæi hins nýja pólitíska hugsunarháttar. Pað er enn langt þangað til að ný- ttur verður að fullu sá styrkur, sem skapaðist í Reykjavík, en það hafa skapast horfur í sambandi við fleira en meðaldrægar eldflaugar og skammdrægar eldflaugar. Vart hefur orðið hreyfingar á þeim málum, er varða bann við kjarnorkuvopna- tilraunum og brátt hefjast umfangs- miklar viðræður um þetta vandamál. Það er greinilegt að tilraunabann okkar var ekki til einskis. Þetta var ekki létt skref fyrir okkur. Þetta skref fæddi af sér kröfur um heim allan um að binda enda á tilraunir með kjarn- orkuvopn. Ég ætla ekki að spá fyrir um at- burðarásina. Pað er ekki allt komið undir okkur. Það leikur enginn vafi á því að fyrsti árangurinn, sem náðist á dögunum í Washington, komandi fundur með forseta Bandaríkjanna geta framkallað friðarkveðju- viðbrögð á sviði strategísks árásar- búnaðar og hvað varðar að fara ekki með vopn út í geiminn og einnig á mörgum öðrum sviðum, sem í dag verður að komast á dagskrá í alþjóða- viðræðum. Það lítur út fyrir að breytingar muni eiga sér stað í átt til hins betra á alþjóðavettvangi. En ég endurtek að á ferðinni eru hættuleg augnablik, sem eru þrungin hættu á því að ást- andið í heiminum versni. Af okkar hálfu væri það ábyrgðar- laust að vanmeta styrk þeirrar and- stöðu sem er við þessar breytingar. Þetta eru áhrifarík öfl, sem eru blinduð af hatri í garð alls sem felur í sér framfarir og þetta eru árásargjörn öfl. Þau er að finna meðal hinna ýmsu hópa í hinum vestræna heimi, en stærstur er hópur þeirra, sem þjóna hergagnaiðnaðinum beint í hug- myndafræðilegu og pólitísku tilliti og er haldið uppi af honum. (...) Norðurslóðir Félagar! f ræðu minni hér í Múrm- ansk, höfuðborg Sovétríkjanna hand- an heimskautsbaugsins, er við hæfi að skoða hugmyndina um almenn mann- leg samskipti frá sjónarhóli norður- slóða plánetunnar. Við teljum að til þess liggi nokkrar mikilvægar ástæð- ur. Heimskautið er ekki bara Norður- íshafið, heldur einnig norðurhéruð þriggja heimsálfa: Evrópu, Asíu og Ameríku. Hér liggja saman Kyrra- hafssvæði Evrópu og Asíu, Ameríku og Asíu, hér eru landamæri, sem liggja yfir hagsmunasvæði ríkja, sem tilheyra andstæðum hernaðarbanda- lögum og sem ekki eru aðilar að þeim. Norðrið er öryggisvandamál í So- vétríkjunum, norðurlandamæra þeirra. f þessum skilningi búum við yfir sögulegri og dýrkeyptri reynslu. Múrmanskbúar muna vel árin 1918 og 1919 og 1942-1945. Styrjaldir þessarar aldar voru þung raun líka fyrir þau lönd, sem tilheyra Norður Evrópu. Og eins og okkur virðist hafa þau komist að alvarlegri niðurstöðu í þessum efnum. Einmitt þess vegna er andrúmsloftið í heimin- um móttækilegra fyrir hinum nýja pólitíska hugsunarhætti. Það er einkennandi að hin sögulega ráðstefna um öryggi og samstarf í Evrópu var haldin í einni af höfu- ðborgum norðursins - í Helsinki. Það er einkennandi að næsta stóra skref í þróun þessari var tekið í annarri höf- uðborg í norðri - fyrsta samkomu- lagið um að efla traust var tekið í Stokkhólmi. Reykavík varð tákn vonarinnar um að kjarnorkuvopn væru ekki eilíf og að mannkynið væri ekki skyldugt til að lifa með þetta Damoklesarsverð yfir höfði sér. Nöfnum kunnra stjórnmálamanna í Norður-Evrópu eru tengdar mikil- vægar tillögur á sviði alþjóðaöryggis og afvopnunar. Það er Uhro Kekkon- en. Það er Olof Palme, en dauði hans fyrir hendi launmorðingja hafði djúp áhrif á sovésku þjóðina. Það er Kale- vi Sorsa, sem um margra ára skeið var formaður Alþjóðasambands jafnað- armanna. Við fögnum starfsemi hinn- ar alþjóðlegu nefndar um umhverfi- svernd og þróun, sem Gro Harlem Brundtland veitir forstöðu. í Sovétríkjunum meta menn að verðleikum þá staðreynd, að Dan- mörk og Noregur, sem eru meðlimir í NATO, hafa hafnað því að koma fyrir á landsvæði sínu erlendum her- stöðvum og kjarnorkuvopnum á friðartímum. Þessi afstaða hefur ver- ið framkvæmd og hefur hún átt stóran þátt í því að lægja öldurnar í Evrópu. Pólarstefnan En þetta er aðeins hluti myndar- innar. Frá norðurhjara heims, frá heimskautssvæðinu, finnum við betur en nokkru sinni að kemur samtvi- nnun hagsmuna heims okkar. Heimskautssvæðið og Norður- Atlantshafið eru ekki aðeins „veður- stöðvar", þar sem fæðast hvirfilvind- ar og fellibyljir, sem hafa ekki aðeins áhrif á loftslagið íEvrópu, Bandaríkj- unum og Kanada, en einnig í Suður- Asíu og Afríku. Héðan berst ískaldur andardráttur „pólarstefnu" Pentag- ons. Á kafbátum og skipum er hér mikið magn kjarnorkuvopna, sem hefur áhrif á hið pólitíska loftslag í heiminum öllum og getur fyrir sitt leyti tekið undir tilfallandi hernaðar- og stjórnmálaátök í allt öðrum heimshluta. Hervæðingin í þessum heimshluta verður æ umfangsmeiri og fréttir þess efnis að verði undirritað samkomulag um útrýmingu meðaldrægra eldf- lauga og skammdrægra eldflauga, muni NATO búa sig undir að hafa tilbúnar stýriflaugar á hafi og í lofti á Norður-Atlantshafi, geta ekki annað en vakið áhyggjur. Þetta þýðir við- bótarógnun fyrir okkur og fyrir öll löndin í Norður-Evrópu. Ný ratsjárstöð er reist á Grænlandi sem er brot á samningnum um eldf- laugavarnir. t norðurhluta Kanada eru gerðar tilraunir með bandarískar stýriflaugar. Fyrir skömmu mótaði ríkisstjórn Kanada umfangsmikla áætlun um aukningu herafla á . heimskautaslóðum. Hernaðarvirkni Bandaríkjanna og N ATO fer vaxandi á svæðum, sem iiggja að landamærum Sovétríkjanna í norðri. Hernaðarn- ærvera N ATO í Noregi og Danmörku fer vaxandi. Þess vegna langar mig þegar ég er staddur hér í Múrmansk á þröskuldi heimskautsins og Norður-Atlants- hafsins til að bjóða þeim sem yfir þessum svæðum ríkja til viðræðna um öryggismál, sem löngu eru tímabær- ar. Hvernig gerum við okkur þetta í hugarlund? Það má vera einhliða og tvíhliða og marghliða samstarf. Ég hef oftar en einu sinni orðið að ræða um „hið sameiginlega heimili okkar Evrópu“. Styrkur nútímasiðmenn- ingar gerir kleift að byggja heim- skautssvæðið í þágu þjóðarbúskapar- ins og annarra hagsmuna í löndunum, sem ríkja á heimskautinu og Evrópu og samfélagsins alls. Til þess verður fyrst og fremst að leysa þau öryggis- mál, sem hafa skapast. Sovétrfkin eru fylgjandi því að verulega sé dregið úr fjandskap á þessum slóðum. Megi norðurhjari plánetunnar verða að friðarsvæði. Megi Norðurpóllinn verða að friðarpól. Við leggjum til við öll ríki, sem áhuga hafa, að hefja við- ræður um takmörkun og samdrátt hernaðaraðgerða í norðri í heild, svo og á austurhveli og vesturhveli jarð- ar. Hvað skyldum við eiga hér við nák- væmlega: í fyrsta lagi. Um kjarnorkuvopna- laust svæði í Norður-Évrópu. Ef tekin væri slík ákvörðun, væru Sovétríkin eins og þegar hefur verið lýst yfir, tilbúin til að bera ábyrgð. Það er komið undir ríkjunum sem eru þarna aðilar að, hversu markvisst þessi ábyrgð verður formuð: Með margh- liða sáttmálum eða einhliða, með yf- irlýsingum ríkisstjórna eða á annan máta. Jafnframt lýsa Sovétríkin yfir að þau eru tilbúin til að ræða við öll ríki, sem hlut eiga að máli, um þau vanda- mál, er varða kjarnorkuvopnalaust svæði og tilurð þess, þar á meðal mögulegar ráðstafanir varðandi so- véskt landsvæði. Við gætum gengið enn lengra, m.a. flutt kafbáta á brott frá Eystrasalti, sem eru með ballist- ískum eldflaugum. Eins og kunnugt er hafa Sovétríkin einhliða tekið niður skotpalla fyrir meðaldrægar eldflaugar á Kolaskaga og stóran hluta skotpalla fyrir slíkar eldflaugar á Leníngradhersvæðinu og Eystrasaltshersvæðinu. Mikið af skammdrægum eldflaugum var flutt á brott frá þessum héruðum. Á svæð- um, sem eru í nágrenni við landamæri skandinavísku landanna, hafa heræf- ingar verið takmarkaðar. Eftir að gert var samkomulag um tvöfalda núll-lausn, hafa opnast viðbótar- möguleikar á því að koma á hernað- arlegri slökun á þessum slóðum. í öðru lagi fögnum við tillögu M. Koivisto Finnlandsforseta um tak- mörkun hernaðaraðgerða á hafi í höfunum við Norður-Evrópu. Fyrir sitt leyti hafa Sovétríkin lagt til að hefja umræður milli Varsjár- bandalagslandanna og NATO um minnkandi hernaðaraðgerðir og tak- markaða starfsemi flota og flughers á Eystrasalti, Norðursjó og Græn- landshafi og einnig um útbreiðslu ráðstafana til að efla traust. Meðal slíkra ráðstafana gætu verið sáttmálar um takmörkun samkeppni í kafbátavopnum, tilkynningar um umfangsmiklar æfingar flota og flug- hers, að fulltrúum frá öllum rfkjum í Samtökunum um samvinnu og öryggi í Evrópu verði boðið að fylgjast með umfangsmiklum æfingum flota og flughers. Þetta gæti verið fyrsta skref- ið til að útbreiða traust á heimskauts- svæðinu og í norðurhéruðunum beggja vegna. Auk þess leggjum við til að skoðuð verði þau mál er lúta að starfsemi flota og flughers á þeim svæðum, sem eru alþjóðleg hafsvæði og yfirleitt skipaferðir. I þessu markmiði mætti halda fund þeirra aðila, sem áhuga hafa, t.d. í Leníngrad. Það vaknar eftirfarandi hugmynd í tengslum við kjarnorkuvopnalaust svæði. Núna eigi Norðurlöndin, þ.e. fsland, Danmörk, Noregur, Svíþjóð og Finnland, ekki kjarnorkuvopn. Við vitum að þessum löndum er illa við að tilraunavöllur fyrir kjarnorku- sprengingar okkar skuli vera á Nova- ja Zemlja. Við hugleiðum hvernig á að leysa þetta vandamál, sem er flókið fyrir okkur, þar sem hér er mikið í húfi. Satt að segja má leysa þetta mál í eitt skipti fyrir öll, ef Bandaríkin samþyk- kja að hætta tilraunasprcngingum þó ekki nema í lágmarki í byrjun. f þriðja lagi. Sovétríkin leggja mikið upp úr friðsamlegu samstarfi um nýtingu auðlinda á Norð- urheimskautinu. Hér verður að skipt- ast á reynslu, þekkingu. Með sam- eiginlegu átaki verður hægt að móta almenna hugmynd um skynsamlega þróun norðurhéraðanna. Við leg- gjum til að samið verði um vinnslu á samræmdrar orkuáætlunar fyrir Norður-Evrópu. Birgðir orkugjafa eins og olíu og gass, eru gífurlegar að því er sagt er. En vinnsla þeirra eru bundin miklum erfiðleikum, þar sem nauðsynlegt verður að hanna sér- legan tæknibúnað, sem þolir heimskautaveðrið. Það væri skynsamlegt að eiga samvinnu í þess- um málum, sem yrði til þess að lækka efniskostnað og annan kostnað. Við höfum áhuga á því að fá t.d. Kanada og Noreg til að koma á fót blönduð- um fyrirtækjum til að vinna olíu og gas á landgrunninu. Við erum tilbúnir til viðræðna þar að lútandi við önnur ríki. Við erum tilbúnir til sameiginlegs starfs við að nýta auðlindir Kola- skaga, til að framkvæma aðrar stór- felldar áætlanir í ýmsu formi, þar á meðal sameiginleg fyrirtæki. f fjórða lagi. Vísindalegar kannanir á heimskautssvæðinu hafa mikla þýð- ingu fyrir mannkynið. Við búum hér yfir mikilli reynslu og erum tilbúnir til að miðla henni. Við höfum áhuga á rannsóknum, sem gerðar eru af öðr- um ríkjum við heimskautið og í norð- ri. Við höfum komið á áætlun um vís- indaskipti í Kanada. Við leggjum til að árið 1988 verði haldin ráðstefna heimskautsrfkjanna til að samræma vísindarannsóknir þar á slóðum. Þar væri hægt að ræða um að koma á fót sameiginlegu vísindar- áði heimskautsins. Múrmansk gæti verið ráðstefnustaðurinn ef þessir að- ilar samþykkja það. Málefni er varða hagsmuni innfæddra á norðurslóðum, rann- sóknir á þjóðháttum þeirra og þróun menningartengsla milli hinna norr- ænu þjóða, krefjast athygli. Umhverfi f fimmta lagi. Við leggjum sérlega mikið upp úr samstarfi landanna í norðri hvað varðar umhverfisvernd. Hér er nauðsynin öllum ljós. Reynslu í sameiginlegum ráðstöfunum í vern- dun hafsins á Eystrasalti, sem nú á sér stað hjá nefnd sjö strandríkja, ætti að útbreiða um öll höf á norðurhveli heims. Sovétríkin leggja til að móta sam- eiginlega samræmda áætlun um um- hverfisvernd í norðri. Norður- Evrópulöndin gætu verið öðrum fordæmi, samið um eftirlitskerfi með ástandi umhverfisins og öryggi á sviði geislavirkni á þessum slóðum. Það verður að fiýta sér að vernda túndr- una og skógartúndruna og tæguna í norðri. f sjötta lagi. Gegnum heimskautið á að liggja stysta sjóleiðin til Evrópu til Austurlanda fjær, til Kyrrahafs. Eg held, að þetta sé komið undir því hvernig málin ganga með að koma á eðlilegum samskiptum á alþjóðavett- vangi, við gætum opnað Norðursjó- leiðina fyrir erlend skip með því að tryggja þeim ísbrjótafylgd. Þetta eru tillögur okkar. Þetta er innihald hinnar sovésku utanríkis- stefnu á norðurslóðum. Þetta eru fyrirætlanir okkar og áætlanir fyrir framtíðina. Auðvitað er trygging ör- yggis og þróun samstarfs í norðri mál alþjóðavettvangs og er ekki komið undir okkur einum. Við erum tilbúnir til að hlusta á allar móttillögur og hugmyndir. Aðalatriðið er að haga málum svoleiðis að andrúmsloftið hér mótist af hinum hlýja golfstraumi í þróuninni í Evrópu, en ekki af ísköldum andardrætti tortryggni og fordóma. Og allir geta verið þcss fullvissir að það er Sovétríkjunum mikið hagsmunamál að norðurhluti heimsins, pólarsvæðin og svæðin sem þar að liggja, að öll hin norrænu svæði verði aldrei framar vettvangur styrj- aldar, að hér skapist friðarsvæði, svæði árangursríks samstarfs. Þrlðjudagur 6. október 1987 ÞJÓÐVILJINN - SÍÐA 7

x

Þjóðviljinn

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Þjóðviljinn
https://timarit.is/publication/257

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.