Þjóðviljinn - 06.10.1987, Blaðsíða 8

Hugleiðing um
samgöngumál

einkum
jarðgangnagerð -
eftir heimsókn til
Fœreyja
Ýmsa erlenda ferðamenn
sem lagt hafa leið sína til
landsins hefur að vonum
furðað á því hversu litla
rækt við Islendingar leggj-
um við samgöngumál og
uppbyggingu á því sviði í
samanburði við ýmislegt
annað. Hvern, sem líturyfir
dæmigert einbýlishúsa-
hverf i, virðir fyrir sér bíla-
flotann á götunum, eða svo
ekki sé nú minnst á
ósköpin, bregður sér í
verslun eða banka, hlýtur
að undra.
Hvers vegna hristist þessi þjóð,
sem er nálægt heimsmeti í bíla-
eign á einhverjum verstu vegum
sem um getur? Hvers vegna
lendum við, sem fljúgum flestum
þjóðum meira innanlands og
milli landa, flugvélum okkar með
sárafáum undantekningum á
óhæfum flugvöllum? Hvers
vegna verjum við fslendingar,
sem eigum allt okkar undir fisk-
veiðum og flutningum út og inn
um hafnir landsins, ekki nema
sem svarar andvirði nokkurra
íbúðarhúsa á ári til uppbyggingar
á þessu sviði?
Svona mætti áfram spyrja um
marga einstaka þætti samgöng-
umálanna, um skipulag eða
skipulagsleysi, stjórnun eða
stjórnleysi og skilning eða skiln-
ingsleysi á mikilvægi samgangna.
En að lokum skal spurt, og er
það aðalviðfangsefni þessarar
greinar: Hvers vegna eru ekki á
Islandi, fjöllóttu landi með
vogskorinni strönd og miklum
veðurhörkum, jarðgöng notuð
eða a.m.k. áformuð í stórum stíl,
til að leysa á einfaldasta, ÓDÝR-
ASTA og notadrýgsta máta úr
samgönguvandamálum landsh-
luta eins og Mið-Norðurlands,
Vestfjarða og Austfjarða?
Margt kemur til en þessar
ástæður tel ég helstar:
1. Skilningsleysi á mikilvægi
góðra samganga, og ónógar
fjárveitingar.
2. Þekkingarleysi á tæknifram-
förum í gerð jarðganga.
3. Alhæfingar út frá reynslu af
fyrri jarðgangagerð á íslandi,
sem unnin var af vanefnum við
erfiðar aðstæður og leið fyrir
tækjaskort, reynslu- og þekk-
ingarleysi.
4. Skort á pólitísku þreki, fram-
tíðarsýn og kjarki til að hugsa
stærri hugsanir fyrir framtíð-
ina.
5. Uppslætti á fullyrðingum um
gífurlegan kostnað samfara
jarðgangaferð.
Langtímastefnumörkun
er undirstöðuatriði
Jarðgangagerð er eðli sínu
samkvæmt verkefni sem tekur
tíma og naumast munu, nema
allra bjartsýnustu menn, reikna
Séð út um vestari gangnamunnann á Árnafjarðargöngunum á Borðey skammt
norðan Klakksvíkur. Göngin, sem tekin voru í notkun 1965, eru 1680 m löng,
u.þ.b. helmingi lengri en Strákagöng við Siglufjörð. í baksýn eru Kasoy og
Kunoy.
með því að unnið verði að mörg-
um göngum samtímis hér á landi í
nánustu framtíð. Það hefur því
verið skoðun undirritaðs að for-
senda þess að skynsamlega verði
staðið að þessum málum sé að
mörkuð verði stefna og lögð nið-
ur langtímaáætlun um fram-
kvæmdir á þessu sviði. Með því
móti ætti einnig að vera unnt að
ná breiðari pólitískri samstöðu og
koma í veg fyrir hreppa- eða
landshlutaríg um málið.
Undirritaður flutti á 107. lög-
gjafarþingi ’84-’85 ásamt Sveini
Jónssyni sem þá sat á Alþingi
fyrir Austfirðinga sem varaþing-
maður Alþýðubandalagsins,
allviðamikla þingsályktunartil-
lögu um langtímaáætlun og
stefnumörkun í jarðgangagerð.
Tiilögunni var vel tekið af mörg-
um þingmönnum úr öllum flokk-
um, en hún hlaut þann aldurtila á
þessu þingi sem fleiri góð mál
stjórnarandstöðuþingmanna að
fá ekki afgreiðslu. Því skal samt
haldið fram að tillagan með
greinagerð og fylgiskjölum og
þeim umræðum sem um hana
urðu hafi gert sitt gagn og orðið
ýmsum nokkur skóli á þessu
sviði. A.m.k. brá svo við að
skömmu eftir að þingi lauk vorið
1985 hóf þáverandi samgöngu-
ráðherra Matthías Bjarnason
fundayfirreið og skýrði þá frá því
á fundum sínum að sér hefði dott-
ið það snjallræði í hug að láta
gera langtímaáætlun um jarð-
gangagerð.
Hliðstæð tillaga, nokkuð aukin
með nýjustu upplýsingum, var
svo flutt aftur á 108. þinginu ’85-
’86. Tillagan fékk aftur góðar við-
tökur og stuðning fjölda þing-
manna auk flutningsmanna sem
að þessu sinni voru sex úr fimm
flokkum. Einnig barst þingnefnd
þeirri sem um málið fjallaði fjöldi
umsagna og voru þær jákvæðar
með nánast þeirri einu unda-
ntekningu að Fjárlaga- og hags-
ýslustofnun óttaðist að fram-
kvæmdir sem í kjölfarið leiddu
myndu kosta peninga, og var það
skarplega athugað.
Engu að síður, þrátt fyrir þær
viðtökur sem að framan greinir,
treysti stjórnarmeirihlutinn sér
ekki til að gera meira en að vísa
tillögunni til rfkisstjórnarinnar
með þokkalega jákvæðri um-
sögn. Hvort þar átti, sem oftar,
hlut að máli sú staðreynd að mál-
ið var unnið upp og borið fram af
stjórnarandstöðuþingmanni
verða aðrir að meta.
Nú hillir loks undir að alvöru
framkvæmdir hefjist við jarð-
göng sem hluta af vegakerfinu er
byrjað verður á göngum í Ólafs-
fjarðarmúla næsta sumar. Ríður
á miklu að þar takist vel til. Þeir
sem bíða svo óþreyjufullir eftir
því að röðin komi að þeim mættu
gjarnan spyrja yfirvöld sam-
göngumála hvað líði meðferð til-
lögu þeirrar um langtímaáætlun
um jarðgangagerð sem vísað var
til ríkisstjórnarinnar á vordögum
1986.
Svipmynd
frá Færeyjum
Færeyjar eru ekki aðeins einna
líkastar Islandi af öðrum löndum
vegna þess að þar búi þjóð ná-
skyld okkur. Jarðfræði eyjanna
og staðhættir minna talsvert á að-
stæður á Vestfjörðum og
Áustfjörðum og erfiðleikar við
að koma á góðum samgöngum
eru mjög hliðstæðir og þar er við
að glíma. Undirlendi til bygging-
ar flugvalla er lítið og aðflug erfitt
og vegi verður að leggja yfir háa
og bratta fjallgarða, ef ekki er
valinn annar kostur. Þar skilur á
milli að Færeyingar hafa í yfir 20
ár verið önnum kafnir við að
tengja byggðarlög og byggja upp
varanlegt og öruggt samgöngunet
þar sem jarðgöng leika stórt hlut-
verk, sbr. meðfylgjandi töflu frá
færeyska landsverkfræðingnum.
Við þrælumst með okkar malar-
vegi upp á reginfjöll, samanber
t.d. fjallvegi á Vestfjörðum og
eyðum svo ómældum fjárhæðum
í snjómokstur og erfitt viðhald á
ári hverju.
Það væri of langt mál að fara
hér út í ýtarlegan samanburð á
kostum þess og göllum að gera
jarðgöng annarsvegar og leggja
veg hinsvegar ef tengja þarf
byggðarlög eða byggðarlag veg-
akerfinu sem aðskilin/skilið er af
mjóum en háum fjallgarði.
Öllum má þó ljóst vera að:
1. Jarðgöng eru varanleg lausn.
2. Jarðgöng leysa yfirleitt af
hólmi erfiðari og hættulegri
leiðir og þeim fylgja því þæg-
indi og öryggi í umferðinni.
3. Rekstrarkostnaður ganga er
hverfandi samanborið við við-
hald og snjómokstur á fjal-
Ivegum.
4. Jarðgöng nýtast alla daga árs-
ins á móti því að margir fjall-
vegir nýtast aðeins sumar-
mánuðina og snjómoksturs-
daga á vetrum.
5. Jarðgöng spara geysilega orku
og slit á tækjum. (Það kostar
sitt af eldsneyti að lyfta mörg
hundruð tonna umferð um 3-
4-500 m. eins og gert er á
mörgum fjallvegum dag
hvern).
6. Jarðgöngmynduímörgumtil-
fellum hafa ómetanlega þýð-
ingu við að auka félagsleg
samskipti, efla atvinnulíf og
styrkja byggð. Þessi þáttur er
ekki síst mikilvægur þó hann
sé síðast talinn og verði seint
metinn til fjár.
Nokkur orð um
kostnað
Sú draugasaga hefur orðið ærið
lífseig á íslandi að jarðgangagerð
fylgi svo óheyrilegur kostnaður
að það sé óðs manns æði að tala
um slíkar framkvæmdir í stórum
stíl. Þetta er í fyrsta lagi rangt og í
öðru lagi þeim mun undarlegra
sem íslendingar ráðast oftar í ein-
stök dýr samgöngumannvirki.
Það þykir ekki umtalsvert og er
orðið meira en árlegur viðburður
að brýr séu byggðar eða göng
grafin til þess að koma einni um-
ferðaræð fram hjá annarri á
Reykjavíkursvæðinu. Ef mig
misminnir ekki kostaði brúin yfir
Kringlumýrarbraut sem myndar
hluta af Bústaðaveginum 70 m
kr. á verðlagi síðasta árs. Ætli
nýja brúin yfir Ölfusárósa kosti
ekki a.m.k. 200 m kr. á núgild-
andi verðlagi og Borgarfjarðar-
brúin framreiknuð einhversstað-
ar nálægt einum milljarði, eitt
þúsund milljónir króna.
Jarðgöng, hvort sem heldur er í
Ólafsfjarðarmúla, á Austfjörð-
um eða Vestfjörðum, yrðu ekki
fyrstu dæmin um einstök fjárfrek
mannvirki í samgöngukerfinu og
ekki þau síðustu heldur. Við að-
stæður eins og á íslandi hljóta
einstakir áfangar, sérstök erfið
úrlausnarefni, að verða dýrari en
önnur og það er ekki gáfulegur
mælikvarði á kostnað í þessu
sambandi að bera hann alltaf
saman við hvað leggja mætti
langan beinan veg við góð skil-
yrði fyrir sömu peninga.
Tölur frá Færeyjum
Upplýsingar sem undirritaður
fékk hjá færeyska landsverkfræð-
ingsembættinu fyrir nokkrum
dögum um kostnað við nýjustu
jarðgöng þar í landi gefa tilefni til
að staldra við.
Jarðgöngin á Kunoy sem verið
er að vinna við frágang á, kost-
uðu 10 m danskra kr./km að
sprengja í gegn. Allur frágangur
Víða er stutt á milli jarðgangna í Færeyjum. Myndin er tekin ofan við Árnafjörð á Borðey. Rétt
göngin geta þeir, sem eru á leið til Viðeyjar, beygt inn í rúmlega 2 km löng Hvannasundsgöngin
austan við Árnafjarðar-
sem tekin voru í notkun
8 SÍÐA - ÞJÓÐVILJINN Þriðjudagur 6. október 1987
Jarðgöng í Færeyjum skv. upplýsingum landsverkfræðingsins í Færeyjum Tekin í notkun Lengd m Hæð í göngum m Breidd ganga m
Hvalbiartunnilin 1963 1450 3,20 3,30
Árnafjarðatunnilin 1965 1680 3,30 3,50
Hvannasudstunnilin 1967 2120 3,30 3,50
Sandvíkartunnilin 1969 1500 3,20 3,30
Nordskálatunnilin 1976 2520 4,50 7,00
Leynatunnilin 1977 760 4,50 7,00
Villingadalstunnilin 1979 1193 4,50 3,50
Ritudalstunnilin 1980 683 4,50 3,50
Mikladalstunnilin 1980 1182 4,50 3,50
Leirvíkartunnilin 1985 2238 4,50 7,00
Tröllanestunnilin 1985 2248 4,00 3,50
TeymuríDjúpadal 1985 220 4,00 3,50
Kunoyartunnilin 1988 3031 4,60 3,50
(„tunnil” = jarðgöng)
og malbikun á vegi gegnum
göngin er áætlað að kosti 6 m
danskra kr./km í viðbót. Þetta
gera 16 m danskra kr. á kílómeter
(á u.þ.b. gildandi verðlagi) í
göngum sem eru 5.5 m að mestu
breidd utan útskota (breidd veg-
ar 3.5 m) og 4.6 m á hæð í fullri
vegbreidd. Þetta gera rétt tæpar
90 milljónir ísl. króna á km í full-
frágengnum göngum miðað við
5.6 ísl. kr. í þeirri dönsku. Með
öllum þeim fyrirvörum sem skylt
er að hafa á slíkum samanburði
og undirritaður er vel meðvitaður
um, þá sýnist mér þetta benda
eindregið til þess að þegar fram
líða stundir og við Islendingar
höfum yfir að ráða tækni,
reynslu, skipulagi og dugnaði á
þessu sviði sambærilegu við það
sem frændur okkar Færeyingar
hafa, þá getum við vænst þess að
gera jarðgöng fyrir talsvert lægra
verð á einingu en kostnaðaráætl-
anir Vegagerðarinnar hljóða upp
á í dag (um 150 m kr./km). Það
skal strax tekið fram í þessu sam-
bandi að undirritaður gagnrýni’
ekki sérfræðinga Vegagerða ■
ríkisins þó þeir séu varkárir í gerct
sinna kostnaðaráætlana. Miðað
við stöðu þessara mála hér og all-
ar aðstæður er það skynsamleg
og rétt.
Kostnaður við gerð Leirvík-
urganganna, sem eru veglegust
færeyskra vegganga, varð u.þ.b.
24 m dkr./km á verðlagi ársins
1985. Þau göng eru 9.2 m af
mestu breidd (vegbreidd 7 m) og
4.6 m á hæð í fullri vegbreidd.
Þetta gera um 135 m ísl. kr./km á
færeysku verðlagi ársins 1985 og
sést á þessu að jarðgöng eru mjög
misdýr eftir því hvað í þau er lagt.
Nú gera Færeyingar tilraunir
með eins mjó göng og hægt er að
komast af með til þess að ná
tveggja akreina vegi. Það er,
göng sem eru 8 m að mestu
breidd (vegbreidd 6 m) og 4.6 m á
hæð í fullri vegbreidd. Verður
fróðlegt að sjá hver kostnaður
verður í slíkri útgáfu af göngum,
þegar kemur að því í framtíðinni
hér uppi á íslandi að svara þeirri
erfiðu spurningu hvort velja skuli
göng er leyfa tveggja akreina veg
eða láta einbreið göng með út-
skotum duga.
Áður en sagt er að endingu
skilið við Færeyjar má bæta við
að þar eru uppi áform um fjölda-
mörg jarðgöng stór og smá. Nú
eru að hefjast framkvæmdir við
jarðgöng á leiðinni Þórshöfn -
Vestmanna þó þar í millum sé
hinn ágætasti malbikaður vegur.
Ástæðan er sú að með göngum
má komast hjá því að fara með
veginn yfir fjallveg sem nær 3-
400 m hæð yfir sjó og leiðin stytt-
ist nokkuð. Með því, segja Fær-
eyingar, sparast geysileg orka
fyrir þjóðarbúið og vegfarendur
losna við óþægindi og áhættu sem
er samfara akstri á fjallvegum við
misjöfn skilyrði. Mér segir svo
hugur að langt yrði í jarðgöng
gegnum Ólafsfjarðarmúla ef þar
væri vegur jafn góður og ekki
hættulegri en á leiðinni Þórshöfn
- Vestmanna í Færeyjum.
Sl. sumar voru norskir sérfræð-
ingar að aðstoða Færeyinga við
rannsóknir á möguleikum þess að
byggja jarðgöng undir sundið
milli Voga (Vogeyjar) og
Steingrímur J.
Sigfússon
alþingismaður
Straumeyjar og eru þær rann-
sóknir talandi dæmi um þann
stórhug sem einkennir frændur
okkar í þessum málum.
Hvaö er framundan
á íslandi?
Hvað framtíðin ber í skauti
sínu í þessum málum hér uppá
íslandi er víst öruggast að hafa
sem fæst orð um. Eg get þó ekki
látið hjá líða að ljúka þessu með
nokkrum orðum um mína fram-
tíðarsýn.
1. Gera þarf langtímaáætlun um
gerð jarðganga á íslandi, þar
sem m.a. verkefnum er for-
gangsraðað.
2. Samræma þarf og berumbæta
alla áætlanagerð á sviði sam-
göngumála og meiriháttar
mannvirkjagerðar í landinu.
Staðsetning flugvalla getur
þurft að taka mið af því hvort
gerð verða jarðgöng eða ekki.
Dæmi Vestfirðir. Forsendur
við uppbyggingu hafna geta
gerbreyst við eina brú. Dæmi
nágrenni Ölfusárósa o.s.frv.

3. Standa þarf við fjárveitingar
til vegamála (og einnig standa
við flugmála- og hafnaáætlun)
samkvæmt langtímaáætlun
um vegagerð og fella jarð-
gangaáætlun inn í hana. Ef
framlög til þessa málaflokks
yrðu 2.4% af þjóðarfram-
leiðslu eins og áætlunin geri
ráð fyrir í stað tæplega 1.5%
eins og nú er mætti stórauka
almenna vegagerð auk þess að
gera jarðgöng og taka
myndarlega á ýmsum öðrum
sérstökum verkefnum svo sem
uppbyggingu ytri samgöngu-
æða í nágrenni höfuðborgar-
svæðisins.
4. Koma á fót sérhæfðum flokki
manna (10-14 manns) í jarð-
gangagerð og láta síðan frá-
gang og hreinsun gangastæða
skarast þannig að sprengingar
geti verið sem mest samfelldar
úr einum göngum í önnur.
Reynslan frá Færeyjum sýnir
að með þessu móti nást ótví-
rætt mest afköst, lægst verð og
gera má auðveldlega 1.2—1.5
km af göngum á ári.
5. Stefna ber að því að ekki
löngu eftir að undirritaður og
jafnaldar hans verða hálfrar
aldar gamlir (eftir 18-20 ár)
geti þeir og aðrir landsmenn
t.d.: - ekið í 10-15 mínútum
milli Ólafsfjarðar og Dalvíkur
án áhættu eða erfiðleika árið
um kring, - brugðið sér í há-
degisverðarhléi frá Flateyri
við Önundarfjörð til ísafjarð-
ar og til baka og þó skroppið
út á Suðureyri í annarri
leiðinni, - ekið frá Seyðisfirði
um Mjóafjörð og Fannardal
inn af Norðfirði til Eskifjarðar
á u.þ.b. 20 mínútum, - vinna
standi þá yfir við tengingu
Vopnafjarðar við Hérað og
áætlanir þegar verið sam-
þykktar um frekari gangagerð
á Vestfjörðum, Austfjörðum
og víðar.
Þeim sem þykir þetta ótrúleg
framtíðarsýn á Íslandi ættu að
hugleiða að á næsta ári 1988,
verða 25 ár frá því Færeyingar
tóku sín fyrstu jarðgöng í notkun.
Það sama ár áætla þeir að taka í
notkun áðurnefnd jarðgöng á
Kunoy. Þá verða 13 jarðgöng í
færeyska vegakerfinu samtals
tæplega 21 km að lengd. Það sem
við þurfum að gera er að gera 30
km af jarðgöngum á næstu 20
árum fyrir andvirði sem samsvar-
ar 1-2. sinnum byggingarkostn-
aði Keflavíkurflugstöðvarinnar.
Þá er ofangreind famtíðasýn orð-
in að veruleika.
Akureyri 28/9. 1987
Steingrímur J. Sigfússon
Þrlðjudagur 6. október 1987 ÞJÓÐVILJINN - SÍÐA 13