Þjóðviljinn - 16.12.1987, Page 7

BÆKUR

borginni? Er ekki bara verið að
kalla það stalínisma í Sósíalista-
flokknum og Alþýðubandalaginu
sem í öðrum flokkum heitir fá-
mennisstjórn, klíkuskapur, mið-
stýring?
- Ég held ekki. Kommúnista-
flokkurinn - sem var deild í al-
þjóðahreyfingu - og Sósíalista-
flokkurinn höfðu hér sérstöðu,
þar voru gerðar allt aðrar og
meiri kröfur um aga og hlýðni en
annarstaðar. Þar voru gerðar svo
skýlausar kröfur um flokksholl-
ustu að skoðanahópum í minni-
hluta var í rauninni illa vært,
nema þá með því að steinþegja.
Flokkshollustan leiddi svo eðli-
lega til skilyrðislítillar hlýðni við
forystuna, leiðtogana. Utan
flokksins var svo stundum ekki
neitt nema hyldýpið, og ef menn
lentu uppá kant við forystuna var
aðallega tvennt til, annaðhvort
að hætta stjórnmálaafskiptum,
eða snúa algerlega við blaðinu.
Annað hvort voru menn með
flokknum eða á móti.
Vinnubrögð kommúnista-
flokkanna, ættuð frá Lenín og
bolsévikkum hans, hafa sett mjög
mark sitt á þessa hreyfingu, alveg
frammá okkar daga. Það er ekki
hægt að horfa framhjá því. Það
breytir svo auðvitað engu um það
að aðrir stjórnmálaflokkar eiga
sér auðvitað sínar átakasögur,
sinn klíkuskap og sitt fámennis-
vald, en í þeim sögum er annað
hreyfiafl en í þeirri sem við erum
að tala um.
Pú sagðir að sagnfrœði vœri
alltaf öðrum þræði tilraun til að
átta sig á eigin samtíð, og í þinni
bók verður frásögnin þeim mun
ítarlegri sem nœr dregur í tíma. Þú
hefur hinsvegar kosið að spanna
alla söguna, og sú spurning vakn-
ar eðlilega hvort átökfyrr og nú í
hreyfingunni eigi sér einhverja
sameiginlega drœtti, hvaða
þrœðir tengi saman helstu hasar-
tímabilin.
- Upphaflega ætlaði ég mér
einungis að skrifa sögu síðustu
missera í flokknum af því mér
fannst að sú saga hefði ekki kom-
ist nógu vel til skila. Síðan varð
mér ljóst að sú frásögn yrði ill-
skiljanleg án þess að gera ein-
hverja grein fyrir forsögunni, og
þannig lengdist þessi saga smátt
og smátt í hinn endann, - ég fór
að byrja fyrr og fyrr.
Hannibal
og Ólafur
Þetta gerðist ekki síst vegna
þess að þarna eru ýmsir sameigin-
legir drættir. Það má með vissum
rétti segja að það sem þeir Finn-
bogi Rútur og Hannibal voru í
félagi við ýmsa bandamenn að
gera frá um 1950 frammundir
1970 hafi verið ákveðið framhald
af því sem Héðinn Valdimarsson
var að gera síðast á fjórða ára-
tugnum. Og það sem andófshóp-
ar innan flokksins voru að aðhaf-
ast á áttunda áratugnum held ég
hafi líka verið framhald á átökum
gömlu kommanna og liðsins í
kringum Hannibal. Og með sama
hætti sýnist mér að það sem kall-
að hefur verið lýðræðishreyfing
eða álíka nú síðustu árin hafi á
sinn hátt verið meðvitað og ó-
meðvitað framhald, að þessir
hópar hafi í raun og veru myndað
pólitískan valkost við ráðandi
stefnu innan þessarar hreyfingar.
Þessum valkosti var hafnað á ár-
unum 1967 til 70, og þessvegna
klofnaði hreyfingin á þeim tíma,
en vegur hans hefur hinsvegar
vaxið aftur á síðustu árum. Nið-
urstaðan er þá sú, svo við leyfum
okkur að grínast aðeins, að í dag
heiti Hannibal Valdimarsson
Ólafur Ragnar.
Þegar maður setur fram svona
glannalega tilgátu er ekki þarmeð
sagt að hver pólitískur hópur sé
endurspeglun hinna eldri, heldur
að hér hafi verið í gangi tveir
meginstraumar, og sú samsvörun
sem ég rakti áðan frá Héðni til
Ólafs Ragnars liggur fyrst og
fremst í svipaðri afstöðu til vinnu-
bragða valdahópsins hverju
sinni.
Ef maður opnar munninn og
gleypir við þessari tilgátu þinni
um tvo meginpóla í hreyfingunni,
sem hafi verið að takast á í fimm
áratugi, - þá stingur upp kolli
spurning um aðdráttaraflið í
þessu skrítna ástarsambandi sem
sífellt endurnýjar sig á milli
skœðra hjónarifrilda. Afhverju
sækir þetta fólk ekki bara um
skilnað?
- Svona tilgáta er auðvitað sett
fram til að freista þess að auka
skilning sinn og annarra á at-
burðarásinni, en ekki vegna þess
að hér hafi staðið tvær fylkingar
hvor andspænis annarri, hreinar
og klárar og skýrar. Svoleiðis er
það alls ekki, heldur er stöðugt
flæði á milli, einsog best sést þeg-
ar maður skoðar pólitískan feril
einstaklinganna.
Ástæðan fyrir því að þessir pól-
ar hafa náð að stilla sér saman á
ýmsum tímum eru náttúrlega hin-
ar almennu pólitísku aðstæður.
Stjórnmálaþróunin á íslandi hef-
ur að sumu leyti markast af því að
höfuðandstæðingarnir eru að
reyna að fjölga hornum og hölum
hvorir á öðrum. Sjálfstæðisflokk-
urinn, þessi borgaralega breið-
fylking, hefur verið svona stór og
sterkur vegna þess meðal annars
að hann hefur getað bent á hætt-
una af andstæðingnum illa,
kommunum, hinum sameigin-
lega óvini allra þeirra mislitu
hópa sem hafa myndað Sjálfstæð-
isflokkinn. Á svipaðan hátt hefur
svo vinstrivængurinn einkennst
af þeirri sameiginlegu pólitík mis-
jafnra hópa að veita viðnám við
ofurveldi Sjálfstæðisflokksins í
þjóðfélaginu. Það hefur lengi
verið draumurinn vinstramegin
að mynda stórt jafnaðarmanna-
bandalag sem pólitískt mótvægi
gegn Sjálfstæðisflokknum. Þess-
ar hugmyndir hafa ekki einungis
verið uppi í kringum Alþýðu-
bandalagið, innan Framsóknar-
flokksins og Alþýðuflokksins
hefur þetta stöðugt verið í gangi
einsog sagan sýnir okkur best.
Samstaða,
hagsmunir
Og pólitík gengur líka útá
hagsmuni. Verkalýðshreyfingin
hefur á margan hátt fóstrað þetta
vinstra mótvægi og á ákveðinn
hátt gert kröfur til þess að
stjórnmálahópar henni tengdir
vinni saman. Það voru ekki síst
hagsmunir verkalýðshreyfingar-
innar sem réðu því að saman
gekk með Sósíalistaflokknum og
Hannibal, - sem átti heldur ekki
marga pólitískra kosta völ eftir að
hafa verið bolað úr Alþýðu-
flokknum. Á þeim tímum að
menn þurfa hvorir á öðrum að
halda eru þeir reiðubúnir til að
fórna ýmsu til að ná samstöð-
unni, - svo þegar betur árar getur
einmitt orðið hætta á klofningi,
eiginlega á ólíklegustu tímunum.
í raun og veru er Alþýðubanda-
lagið merkilegt fyrir það að hafa
ekki klofnað oftar og meira en
raun ber vitni, - allir aðrir
stjórnmálaflokkar hafa til dæmis
fengið á sig sérframboð úr eigin
röðum á undanfömum tíu árum
einhverntíma í einhverjum kjör-
dæmum, - allir nema Alþýðu-
bandalagið, þótt átökin hafi verið
hörðust innan þess.
Og flokkurinn klofnaði heldur
ekki kringum landsfundinn nú í
nóvember þvert á ýmsar hrakspár
stjórnmálaskýrenda. Er þetta
ekki með öðru til vitnis um það að
síðustu átakalotur hafi breytt
flokknum og styrkt hann þegar til
lengri tíma er litið?
- Átök innanflokks geta styrkt
flokka, - það er til dæmis merki-
legt að þegar átök Gunnars og
Geirs bar sem hæst í Sjálfstæðis-
flokknum var gengi hans í kosn-
ingum hvað mest. Svipað má
segja um Alþýðubandalagið. Það
fékk ti! dæmis mikið fylgi í borg-
arstjórnarkosningunum í
Reykjavík í fyrra, yfir 20 prósent
atkvæða, eftir mjög harðvítug
átök þarsem uppúr sauð nánast í
hverri viku fyrir kosningarnar.
Og það getur ekki annað en
talist jákvætt fyrir Alþýðubanda-
lagið að það hefur gengið lengra í
því en nokkur annar flokkur ís-
lenskur að taka tilvistarkreppu
sína síðustu árin alvarlega og
brjóta hana til mergjar á opinská-
an hátt. Það hefur verið mjög erf-
itt, mjög sárt, en flokksmenn og
forystumenn hafa reynt þetta, og
það er í rauninni stórmerkilegt.
Ég held að ef Alþýðubandalagið
verður til áfram sé það einmitt
vegna þess hvernig það hefur
reynt að taka á þessum málum.
Bókin um átakasögu Alþýðu-
bandalagsins er skrifuð af Öskari
Guðmundssyni, sem í tvo áratugi
hefur starfað innan vinstri-
hreyfingarinnar og þar af tæpan
áratug verið einn af þátttakendum
í átökunum í Alþýðubandalag-
inu. Var ekki soldið erfitt að
breyta sér úrgerandanum í athug-
andann þegar þú settist niður við
þessa sagnritun?
- Nei, í rauninni ekki. Ég hafði
auðvitað þurft að fást við þessa
hlutverkaskiptingu áður í starfi
mínu sem blaðamaður, og hef þar
að auki verið að þróast síðasta
áratuginn eða svo úr því að vera
mjög heitfengur stjórnmálaá-
hugamaður og sannfærður sósíal-
ist yfir í stellingar athugandans.
Þetta var ekki erfitt í sjálfu sér, en
því er auðvitað ekki að neita að
ég hef verið bundinn ýmisskonar
tilfinningaböndum, sem flokks-
maður í Alþýðubandalaginu og
áhugamaður um að úr því rættist,
- og konan mín er atvinnu-
stjórnmálamaður og kannski hef-
ur þetta verið erfiðara fyrir hana.
Enda las hún ekki bókina fyrr en
hún kom út og er held ég enn að.
Dæmi
Sturlunga
Svo er ákveðin hefð fyrir því að
menn reyni einkum að fjalla um
þau viðfangsefni sem hverjum og
einum eru kunnugust, og saga
stjórnmálaátaka hefur hérlendis
oftast verið skrifuð af höfundum
sem tengjast flokkunum og átök-
unum. Og hefðin er eldri en frá
þessari öld. Án þess að ég ætli að
bera mig saman við hina fornu
kappa er við hæfi að minna á að
hjá því bókaforlagi sem gefur út
Átakasöguna er senn að koma út
mikið verk, sem er Sturlunga
gjörvöll. Einn aðalhöfunda
hennar er Sturla Þórðarson sem
sjálfur var þátttakandi í átökum
aldarinnar, og það hefur hingað-
til ekki þótt ljóður á því riti, -
þvert á móti hefur verið tekið til
þess að þar gæti innsæis og þekk-
ingar sem vart hefði fengist nema
vegna tengsla Sturlu við atburða-
rásina.
Um leið er óhjákvæmilegt að
slíkur höfundur spyrji sjálfan sig
grimmra spurninga um hlutlægni
og óhjákvæmilega afstöðu til at-
burða, - heldurðu að þú verðir
sakaður um hlutdrægni í þessari
bók?
- Sú staðreynd að ég hef að
vissu leyti tekið þátt í atburðum
sfðari ára leiðir óefað til þess að
einhverjir saki mig um hlut-
drægni. Ég dreg heldur enga dul á
að ég tek ákveðna afstöðu í þess-
ari sagnaritun. Þessi afstaða á
hinsvegar ekki að vera á kostnað
þess sem sannast reynist og rétt-
ast. Ég reyni að vera sanngjarn,
og einn þátturinn í þeirri sann-
girni felst í að leyna ekki afstöðu
minni til atburðanna.
- m
SKAKSTRH)
VTÐ
PERSAFLÓA
'l Bókin er komin
í bókaverslanir
Frásögn af merkum atburði í íslenskri skáksögu, sem er ævintýrið mikla við Persaflóa er
íslenska Ólympíuskáksveitin náði 5. sæti í keppni 108 þjóða um hinn eftirsótta Ólympíutitil.
Ekki þarf að fjölyrða um það, að þessi árangur er sá besti sem íslensk skáksveit hefur náð
og staðfestir rækilega að (slendingar eru meðal sterkustu skákþjóða heims.
Þótt íslenska þjóðin fylgist vel með skákmeisturum sínum og sé ekki líkleg til að gleyma
afrekum þeirra, ætti það ekki að spilla fyrir að fá í hendurnar með þessari bók skemmtilega
og lifandi lýsingu á Ólympíumótinu frá fyrstu hendi, en höfundar bókarinnar voru í miðri
hringiðu atburðanna í Dubai. •
Jón L. Árnason, stórmeistari og þriðjaborðsmaður íslensku Ólympíusveitarinnar, skrifar
meginhluta bókarinnar. Jón er löngu kunnur fyrir skemmtilegan ritstíl, en hann hefur um
langt skeið skrifað fasta þætti um skák í DV.
í fyrri hluta bókarinnar lýsir hann aðdraganda mótsins og undirbúnngi íslensku skák-
sveitarinnar. Þá tekur við ferðalýsing og frásögn af daglegu lífi á Ólympíumóti í ákaflega
framandi umhverfi. Frásögnin er krydduð gamansömum lýsingum óvæntra atvika á
þessum ókunnu slóðum. í síðari hluta bókarinnar er mótinu sjálfu ítarlega lýst frá umferð til
umferðar og skákir íslenska liðsins birtar og margar þeirra skýrðar af keppendum sjálfum.
Liðsstjóri íslenska liðsins, Kristján Guðmundsson, kemur hér til liðs við Jón L. og lýsir
gangi mála á skákstað, er spennan var í hámarki. Mikill fengur er að þætti Kristjáns þar
sem hann lýsir undirbúningi og hernaðaráætlun hverrar viðureignar. Af þeim skrifum má
Ijóst vera, hve mikils virði samstaða og jafnvægi hugans hjá liðsmönnum er í þeim
hildarleik, sem Ólympíumótin eru.
Loks eru valdar skákir annarra en íslendinganna úr hverri umferð skýrðar og skrár og
fróðleikur um fyrri Ólympíumót birtast í bókarlok.
Vönduð og eiguleg bók. Tilvalin jólagjöf þeirra, er
gleðjastyfir velgengni íslendinga á sviðí skáklistarinnar.
Stuðningur við góðan málstað.
W
A
SKÁKSAM baimd
ÍSLANDS
STOFNAÐ 1925
Laugavegi 71, pósthólf 1674,121 Reykjavik,
sími 27570 kl. 14-17 virka daga.
Mi&vikudagur 16. desember 1987 ÞJÓÐVILJINN - SÍÐA 7