Þjóðviljinn - 20.12.1987, Blaðsíða 10

Þjóðviljinn - 20.12.1987, Blaðsíða 10
Saga átaka í Alþýðuflokknum og erlendrar íhlutunar um íslensk stjórnmál í krafti fjármagns Hannibal Valdimarsson. Felli Stefán Jóhann en varö ekki lengi vært á for- mannsstóli... Intermezzo Mannaskiptin í forystu Alþýð- uflokksins voru af mörgum talin boða byltingu í flokknum, - að upp af rótum hins gamla Alþýðu- flokks myndi hefjast nýr flokkur með breytta stefnu og endurvakt- ar hugsjónir. Fáum gat dulist að Hannibal átti frama sinn því að þakka að fjöldi fólks batt við hann vonir um að undir hans for- ystu myndi flokkurinn taka upp nýjar starfsaðferðir. Enginn flokkur verður mikill af mönnum einum saman heldur af verkum sínum. Og vafalaust hafa margir beðið þess með óþreyju að flokksstjórn léti verk- in tala. Við höfum þegar séð þess nokkur merki að hún hugðist ekki sitja með hendur í skauti, heldur ráðast til sóknar. En hvert átti að sækja? Og eftir hvaða leiðum? Á fyrstu mánuðum nýs árs er ekki greinanleg nein veruleg stefnubreyting, þrátt fyrir mannaskipti og yfirlýsingar. Að vísu einkennist Alþýðublaðið undir ritstjórn Hannibals af að aukin áhersla er lögð á verkalýðs- mál og hörð andstaða er höfð í frammi gegn hugmyndinni um innlendan her. Hinsvegarer jafn- framt lagt ofurkapp á að svara árásum Morgunblaðsins um kommúnistaþjónkun nýju AI- þýðuflokksforystunnar. Petta er m.a. gert með leiðaraskrifum, greinum og viðtölum sem fjalla um hversu lítið skylt „lýðræðis- jafnaðarmenn“ eiga við „hand- bendi Moskvuvaldsins". • Prátt fyrir atburði flokksþings- ins virðist sem hvorugur aðilinn hafi viljað líta á þá sem endanlegt uppgjör. Á fyrstu vikum og mán- uðum eftir flokksþingið er líkast því sem báðar fylkingar vilji bíða átekta og sjá hverju fram yndi án þess að storka flokkseiningunni meir en þegar var gert. Hannibal vill greinilega mikið til vinna að sættir náist, en Stefán Jóhann hugsar næsta leik. I Alþýðublaðinu á gamlársdag 10 SÍÐA - ÞJÓÐVILJINN Sunnudagur 1952, eru áramótagreinar eftir þá báða, Hannibal og Stefán Jó- hann. Stefán skrifar langa grein í landsföðurlegum stíl, þar sem áhersla er lögð á að flokksþingið hafi markað óbreytta stefnu flokksins bæði í utanríkis- og innanríkismálum, - eða með öðr- um orðum, hans eigin stefna hafi sigrað þrátt fyrir allt. Hannibal virðist hins vegar næsta afsakandi á að vera í þeirri stöðu sem hann nú var. Ég tel mig vissulega ekki hafa tekizt á hendur neitt „landsföðurhlutverk", þótt atvikin hafi hagað því svo, að mér beri að gegna formannsstörfum fyrir Alþýðuflokkinn næstu tvö árin. Sem þingmaður flokksins fékk Stefán Jóhann fundarboð mið- stjórnar og hafði þar tillögurétt. Enn um sinn hélt hann áfram að sækja fundi miðstjórnar ásamt nokkrum stuðningsmönnum, sem heldur ekki höfðu gefið kost á sér í miðstjórn. Hann var jafn- framt formaður þingflokksins og í þeim hópi átti hann sína trygg- ustu stuðningsmenn. Auk þess vissi hann um tök sín og sinna manna á fjáraflamöguleikum flokksins. Svo sterka taldi hann stöðu sína fyrst eftir hallarbylt- inguna að ekki væri fjarri lagi að þrátt fyrir allt væri það hann sem leiddi flokkinn. í bréfi til He- dtofts tíu dögum síðar komst hann svo að orði: Það hljómar eftilvill tilgerðarlega, en mér liggur við að segja, að flokksfor- maður er ekki alltaf leiðtogi og leið- togi ekki alltaf flokksformaöur. í febrúar/mars fara að sjást blikur á lofti sem gátu boðað ný átök í flokknum. Líða tók að kosningum og flokksstjórnin þurfti brátt að fara að taka um það ákvörðun hverjir yrðu í fram- boði. Fyrstu tvær útnefningarnar gáfu þó ekki vísbendingu um breytta stefnu. Tveim af dygg- ustu stuðningsmönnum Stefáns 20. desember 1987 Gullna flugan eftir Þorleif Friðriksson sagnfræðing, sem kom út fyrir skömmu hjá Erni og Örlygi, hefur vakið mikla athygli, enda er þar ýmislegt úr sögu Alþýðuflokksins dregið fram í dagsljósið. Sunnudagsblaðið birtir nú tvo síðustu kafla bókar- innar, „Intermezzo" og „Hannibal leitar norræns stuðnings og Stefán Jóhann hefst handa“. Á liðnum árum höfðu norrænir samherjar all oft veitt Alþýðu- flokknum aðstoð þegar í nauðirn- ar rak. Jafnframt höföu þeir einn- ig gert Ijóst að stuðningur var bundinn skilyrðum um pólitíska „réttsiglingu". Aðfá „bróðurlegar leiðbeiningar" og ráð var hluti þeirrar arf leifðar sem Alþýðu- flokkurinn bjó að. Hinsvegar höfðu flokkarnir, sérdeilis sá dan- ski og sænski, sýnt á liðnum árum að þeir skirrðust ekki við að „klippa" á tengslin ef þeim þótti brugðið út af réttri leið. Það er því forvitnilegt að fylgjast með við- brögðum þeirra við „hallarbylt- ingunni". Á þingi Norska verkamanna- flokksins voru staddir nokkrir helstu leiðtogar norrænna sósí- aldemókrata og því gott tækifæri fyrír Hannibal að kynnast þeim, auk þess sem hann gat viðrað hjálparþörf Alþýðuflokksins. Að kvöldi 29. mars kom Hann- ibal heim til íslands og lét vel yfir árangri ferðarinnar.3 Stefán Jó- hann fékk vitneskju um þetta og brá við skjótt. Sem ritari flokks- ins í tíð Jóns Baldvinssonar og síðan formaður fóru nánast öll samskipti við norrænu bræðra- flokkana fram í gegnum Stefán Jóhann. Við höfum kynnst allvel hvernig þeim tengslum var háttað fyrir heimsstyrjöldina síðari. Á stríðsárunum lögðust þau að mestu niður, en bráðlega eftir hildarleikinn fór forysta flokksins að hlúa að og rækta þau tengsl sem um langt árabil höfðu reynst svo þýðingarmikil. Á fyrstu árunum eftir stríð var hörgull á ýmsum nauðþurftum mun meiri í Skandinavíu en á Fróni.4 Fyrstu skref íslensku for- ystunnar í þá átt að endurvekja tengslin voru því að senda ýmsum forystumönnum norrænu bræðr- aflokkanna „glaðning“. Veturinn 1945-1946 fékk t.d. formaður norska alþýðusambandsins, Konrad Nordahl, kjötsendingu frá Stefáni Jóhanni, en kjöt var þá af skornum skammti í Noregi.5 Þá um jólin sendi Jón Axel Pét- ursson formanni danska sósíald- emókrataflokksins, Hans He- dtoft, gjafapakka.6 Fyrir næstu jól bættu Stefán Jóhann og frú um betur og sendu Hedtoft og frú m.a. rúsínur, sveskjur, kerti og sápu sem yljaði og gladdi Hedtoft-hjónin. Stefán Jóhann stóð að því leyti betur að vígi en Hannibal, að hann var tengdur nokkrum af áhrifaríkustu forystumönnum norrænu sósíaldemókrataflokk- anna, þó sérstaklega Hans Hed- toft, nánum vináttuböndum. Honum hefur ef til vill auk þess fundist hann eiga hönk upp í bakið á þeim sem fengu að njóta rausnar hans fyrst eftir stríð. Þegar Hannibal kemur heim SPRENGING X ALÞYÐUFLOKKNUM Sprenging í Alþýðuflokknum. Mynd úr Speglinum janúar 1953. Hannibal, Gylfi og Kjartan Ólafsson sækja að Stefáni Jóhanni með rýting á lofti. Guðmundur I. Guðmundsson og Haraldur Guðmundsson standa að baki formanninum. Hannibal leitar norræns stuðnings og Stefán Jóhann hefst handa Jóhanns og skoðanabræðrum bæði í innanlands- og ekki síst utanríkismálum, var skipað í ör- ugg sæti. Á fundi miðstjórnar 2. mars var samþykkt samhljóða að Emil Jónsson færi í framboð í Hafnarfirði og Guðmundur í. Guðmundsson í Gullbringu- og Kjósarsýslu. Stefán Jóhann hafði verið fyrsti maður á númeruðum lands- lista síðan 1946. Hann skýrði þá ráðabreytni svo að með því hafi hann rýmt til fyrir ungum manni, Gylfa Þ. Gtslasyni. Jafnframt benti hann á að Jón Baldvinsson hefði verið í fyrsta sæti númeraðs landslista hin síðari ár sem hann lifði. Hinsvegar töldu andstæð- ingar Stefáns þetta gert til að tryggja honum þingsæti. Ef hann fengi ekki annað hvort, annað tveggja efstu sætanna í Reykjavík eða efsta sæti númeraðs lands- lista, kæmist hann sakir fylgis- leysis tæpast inn á Alþingi. Á fundi miðstjórnar 11. mars varpaði Hannibal fram spurning- unni um hvórt flokkurinn ætti að hafa raðaðan landslista og lagði jafnframt til að svo yrði ekki gert. Hann taldi rétt að atkvæðatala og hlutfall í kjördæmum réðu því hvort frambjóðendur kæmust inn eða ekki. Með þessari tillögu er stríðshanskanum kastað því öllum mátti vera ljóst hverjum sendingin var ætluð, og að í upp- siglingu væri persónulegt uppgjör Hannibals við Stefán Jóhann. Um málið urðu þegar snarpar umræður. Haraldur Guðmunds- son, Guðmundur Gissurarson, IngimarJónssono.fl. lýstu sig all- ir andvíga tillögu Hannibals og töldu að með þessu yrði einingu flokksins stefnt í voða. Hinsvegar voru aðrír sem töldu að þeir sem stefndu einingunni í hættu væru þeir sem hefðu neitað að sitja í miðstjórn, er fyrrverandi for- maður náði ekki endurkjöri. Þeir bentu og á að með þessu væri komið til móts við lýðræðið og kjósendum gert kleift að ákveða hverjir færu inn. Að lokum var samþykkt að hafa óraðaðan landslista; 16 greiddu atkvæði með, 6 gegn og 1 skilaði auðu. Málið var þó ekki úr sögunni. Á næsta fundi var lesið bréf frá Haraldi Guðmundssyni þar sem skorað var á miðstjórn að endur- skoða ákvörðun sína um að hafa óraðaðan landslista, en þess í stað tryggja Stefáni Jóhanni efsta sæti númeraðs lista. Undir áskor- unina rituðu nöfn sín 38 meðlimir fulltrúaráðs Alþýðuflokksins í Reykjavík. Hannibal skýrði þá frá að miðstjórn hefði borist bréf og skeyti sem lýst var samþykki við ákvörðun miðstjómar og auk þess hafi fólk lýst samþykki sínu munnlega. Hann taldi ekki rétt að miðstjórn breytti fyrri ákvörð- un og var það samþykkt með 12 atkvæðum gegn 4, en 3 sátu hjá.

x

Þjóðviljinn

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Þjóðviljinn
https://timarit.is/publication/257

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.