Þjóðviljinn - 23.12.1987, Blaðsíða 7

Þjóðviljinn - 23.12.1987, Blaðsíða 7
Ný bók um veðrið Vaka-Helgafell hefurgefið út nýja bók, Veðrið sem Páll Berg- þórsson veðurfræðingur hefur þýttog staðfært. Bókinereinkum skrifuð handa börnum og ung- lingum en á ekki síður erindi til þeirra erldri sem vilja kynna sér þau undirstöðuatriði sem hafa áhrif á veður og veðrabrigði. Bókin skiptist í fjóra megin- kafla og heitir hinn fyrsti Sólin, jörðin, hitinn og í honum er sagt frá sólinni, jörðinni og árstíðun- um. Fjallað er um dag og nótt um gufuhvolfið og loftslag jarðar. Annar kaflinn heitir Loftið og vindarnir þar sem skýrð eru grundvallaratriði um loftþrýst- ing, misseravinda, lægðir og hæð- ir og hita- og kuldaskil. í þriðja kaflanum sem nefnist Skýin og úrkoman er skýrt hvað veldur skýjamyndun og greinarmunur á helstu skýjategundum. Fjallað er um úrkomu, rigningu, snjók- omu, þrumuveður og haglél. í lok kaflans er þáttur um hringrás vatnsins og sagt frá hillingum og regnboganum. Lokakafli bókar- innar nefnist Veðurathuganir og spár þar sem veðurspám og veðurathugunum eru gerð góð skil og meðal annars sýnt hvað veðurtákn í veðurspám sjón- varpsins þýða. Brian Pilkinton teiknaði for- síðumynd og nokkrar myndir fyrir íslenska útgáfu þessarar bókar, en Páll Bergþórsson teiknaði einnig kort og skýringar- myndir í bókina. MENNING/BÆKUR Valdatafl á vinstrí væng Óskar Guðmundsson: Alþýðubandalagið - átakasaga, Svart á hvítu 1987 Óskar Guðmundsson hefur ekki skrifað sögu Alþýðubanda- lagsins. f bók hans er heldur ekki að finna fræðilega og pólitíska greiningu á vanda Alþýðubanda- lagsins, og ekki er rétt að stimpla bókina sem áróðursrit. Bókin er eins konar blanda af þessu þrennu, - hún er stjórnmálaskrif af nokkuð sérstæðri gerð. Undirtitill bókarinnar - átaka- saga - er réttnefni. Óskar beinir sjónum að deilum og átökum á vinstri kanti stjórnmálanna. í fyrstu köflunum rekur hann í grófum dráttum þann ágreining innan Alþýðuflokks sem leiddi til stofnunar Kommúnistaflokks, og hann gerir heimiliserjum innan Kommúnistaflokksins nokkur skil. Eins segir Óskar frá þeim deilum innan Alþýðuflokks sem urðu til þess að Héðinn Valdim- arsson og síðar Hannibal Valdim- arsson fóru úr flokknum til liðs við kommúnista. Þá eru rakin ýms átök innan Kommúnista- flokks og Sósíalistaflokks, eink- um hvernig Héðinn og Hannibal hröktust á nýjan leik úr samstarf- inu. Frásögnin verður stöðugt ít- arlegri eftir því sem nær dregur nútímanum, og átakasögu Al- þýðubandalagsins er fylgt eftir allt fram að lokum landsfundar í nóvember 1987. Óskar dregur þær niðurstöður af átakasögunni að einkum hafi „þrennt háð Alþýðubandalaginu á þessu tímabili; arfurinn frá Só- síalistaflokknum, tengslin við verkalýðsforystu ASÍ og lenínísk forræðishyggja.“ (Inngangur). Óskar ver ekki miklu plássi til að lýsa stefnumun og hagsmuna- árekstrum innan Alþýðubanda- lagsins. Hann skoðar fyrst og fremst atburðarás valdataflsins og beinir einkum sjónum að pers- ónum, hlutverki þeirra og ætlun- arverki í stjórnmálum. Þetta er mjög vandasöm aðferð og ókleift að gæta fyllstu óhlutdrægni, eink- um af því að Óskar hefur mjög eindregnar skoðanir á því hvenær rétt hefur verið farið að og hve- nær mistök hafa orðið. Öskari tekst þó furðu vel að láta per: sónur sínar njóta sannmælis. í sögu hans eru engir hvítþvegnir og engir alvondir, heldur reynir hann að draga fram kosti og galla helstu stjórnmálaskörunga og GESTUR GUÐMUNDSSON leggur oft fram margar skýringar á þeim atburðum, sem sagt er frá, og lætur lesandanum eftir að dæma. Saga Óskars hefur því ekki orðið sú einlita boðun sem margir andstæðingar hans innan Alþýðubandalagsins þóttust eiga von á. Engu að síður er augljóst að Óskar velur atburði til frásagnar út frá viðhorfum sínum og að at- burðirnir eru séðir frá sjónarhóli þeirrar „lýðræðishreyfingar" sem Óskar telur sig til. Væru aðrir til kvaddir, segðu þeir eflaust frá öðrum atburðum og legðu áherslu á aðrar hliðar þeirra at- burða sem Óskar segir frá. Þetta breytir þó engu um það, að feng- ur er í frásögnum Óskars; þar er safnað saman mörgu, sem annars mætti hvergi finna nema í blaða- greinum á tvist og bast eða jafnvel einungis í munnlegri geymd. Óskar hefur valið að takmarka sjónarhorn sitt við atburða- og persónusögu. Hann er fáorður um samfélgslegan bakgrunn þess valdaspils sem hann lýsir og gerir vanda Alþýðubandalagsins í stefnumótun ekki skipuleg skil. Þó koma eftirfarandi viðhorf mjög skýrt fram í bókinni: ASÍ- hluti verkalýðshreyfingarinnar er ekki lengur vettvangur fjöldabar- áttu né baráttutæki verkalýðs, heldur þunglamalegt skrif- finnskuapparat. Alþýðubanda- laginu ber að temja sér sjálfstæði gagnvart þessu apparati, og Þjóð- viljanum ber að temja sér sjálf- stæði gagnvart bæði verkalýðs- forystu og flokki. Undirtóni skri- fanna er kannski hægt að lýsa með hugtakinu „anarkó- kratismi“. 1 efnahags- og at- vinnumálum mælir Öskar með litlum rekstrareiningum, og geta lenínistar þar með stimplað Ösk- ar sem „talsmann smáborgara- legra viðhorfa." Óskar færir ekki mikil rök fyrir þessum viðhorf- um, enda er það ekki efni bókar hans. Hins vegar má segja að hann færi allsterk söguleg rök að gagnrýni sinni á starfshætti Al- þýðubandalags og ASÍ-foryst- unnar. Sá málflutningur hefði þó orðið sterkari ef hann hefði verið studdur einhvers konar vísi að út- tekt á þróun íslensks samfélags. Skorturinn á slíkri greiningu verður til þess að ýmsar niður- stöður og túlkanir eru ansi hæpn- ar. Þannig er það heldur grunnfærið að líkja hlutverki Ólafs Ragnars í Alþýðubanda- laginu við hlutverk Héðins og Hannibals. Samfélagsaðstæður eru gerbreyttar og verkefni og staða sósíalísks flokks þar með. Bók Óskars verður aldrei viðurkennd söguskoðun á átaka- sögu Alþýðubandalagsins. Á þeim tíu dögum sent liðnir eru frá útkomu bókarinnar hafa ekki færri en fimm viðmælendur bent mér á atriði sem orka mjög tví- mælis, og hefur þar hver talað út frá sínu sjónarhorni og nokkurri sérþekkingu. É mun þó ekki elta uppi slík atriði að þessu sinni en tel mikilvægara að menn beini sjónum að meginatriði bókarinn- ar: að flókin átakasaga Alþýðu- bandalagsins hefur skapað þar andrúmsloft og starfshætti, þar sem fáir una sér vel. Óskar dreg- ur fram margt úr þessari átaka- Óskar Guðmundsson sögu, og aðrir geta þar bætt við eða leiðrétt, en meginniðurstað- an stendur þó óhögguð. Hins vegar einblínir Óskar um of á valdataflið sjálft, og það gefur ti- lefni til þeirrar röngu ályktunar að meinið sé að finna í ódrengi- legum leikbrögðum einum og sér. Nær hefði verið að skoða mein Alþýðubandalagsins í víðara samhengi, út frá tilvistar- vanda sósíalískra hreyfinga um þessar mundir. Hætt er við að (fyrrverandi?) „flokkseigendur“ og fleiri Al- jjýðubandalagsmenn telji bók Óskars dýpka enn þær skotgrafir sem best væri að fylla eftir átök síðustu ára. Mín skoðun ersú, að meiri fengur hefði verið í bók, sem hefði tekið meira mið af skýrri samfélagsgreiningu en ákveðnu sjónarhorni í innan- flokksátökum Alþýðubandalags- ins. Hins vegar er fengur í þessari bók. Mér finnst þeir kaflar sístir, þar sem tíunduð er atburðarás og taldir upp langir nafnalistar, þótt slíkir kaflar séu góð heimild þeim sem vilja ástunda Kremlólógíu á innviðum Alþýðubandalagsins. Skemmtilegast finnst mér þegar Óskar tekur á sprett og lýsir þeim einstaklingum sem mest koma við sögu, og slíkir palladómar hefðu að ósekju mátt vera fleiri. Ég leyfi mér að vona að menn bregðist ekki við bókinni með því að stökkva ofan í skotgrafirnar, heldur taki henni sem fróðlegum og læsilegum vitnisburði um þau ár, þegar innri vandamál og innri átök hafa komið í veg fyrir að íslenskir sósíalistar tækjudt af al- vöru á við vandamál íslensks samfélags og stéttarandstæðinga stna. Gestur Guðmundsson Gengið á fjörur í Reykhólasveit Játvarður Jökull Júlíusson: Hefur liðugt tungutak Víkurútgáfan Játvarður Jökull Júlíusson, bóndi á Miðjanesi í Reykhóla- sveit er alveg einstakur maður. Árum saman hefur hann orðið að hafast við í hjólastól. Hendurnar eru honum ónýtar til skrifta. Við þessar aðstæður gerist Játvarð- ur Jökull mikilvirkur rithöfundur. Hvernig má það verða? spyrja menn að vonum. Hefur hann rit- ara og les honum fyrir? Ónei, Ját- varður Jökull hefurannan háttinn á. Hann skrifar á tölvu. Bregður einskonar pennastöng í munn sér og leikur með henni á letur- borð tölvunnar. Þannig bregðast atgervismenn einir við erfið- leikum þar sem flestum mundi fallast hendur. Fyrsta bók Játvarðar Jökuls, sem mér er kunnugt um, nefndist Umleikinn ölduföldum. Hún kom út 1979. Síðan kom Sagan af Sigríði stórráðu, 1985. Saga Torfa Bjarnasonar og Ólafsdals- skóla, ásamt nemendatali kom út á s.l. ári, geysimikið verk og gagnvandað. Óg ekki slær Ját- varður slöku við því nú var að koma frá honum fjórða bókin: „Hefur liðugt tungutak" en undirtitillinn er „Annarra vísur og aðrir þættir“. En Játvarður lætur sér ekki nægja að skrifa bækur. Auk þeirra liggur eftir hann fjöldi blaðagreina, eins og lesendum þessa blaðs er ekki MAGNÚS H GfSLASON hvað síst kunnugt um, - og marg- ar þeirra ritaðar eftir að hann fatlaðist. „Hefur liðugt tungutak" skipt- ist í nokkra þætti. Allir eru þeir meira og minna tengdir Reykhól- asveitinni og því fólki, sem þar hefur búið, Fyrst koma nokkrir vísnaþættir og nefnast þeir: Kersknis- og skammavísur, kerknis- og sveitavísur, Hvers- dagsvísur og Bændur öllum bæj- um frá. Verður ekki annað sagt en að þeir hafi búið vel að hag- yrðingum í Reykhólasveitinni á þessum árum og meira en vafa- samt að margar sveitir aðrar hafi getað státað af slíku mannvali í þessari grein. Menn kváðust þarna á af kappi og eru sumar sneiðarnar ekki numdar við nögl. Lætur Játvarð- ur allar tiltækar upplýsingar og skýringar fylgja hverri vísu, svo sem gera þarf ef vel á að vera. Flestar eru þessar vísur ágætlega gerðar en óneitanlega býsna nærgöngular sumar. Mun margur kunna Játvarði Jökli þakkir fyrir að hafa forðað þessum kveðskap sveitunga sinna frá glatkistunni. Upp úr heimsstyrjöldinni síðari kom töluvert af þýskum stúlkum hingað til landsins. Réð- ust margar þeirra til starfa í sveit. Þrjár vistuðust í Reykhóla- sveitina. Flestar þessar stúlkur voru ágætis fólk og urðu margar þeirra íslenskir þegnar. Einstaka reyndist þó dálítið hrekjótt, eins og ekki er ótítt um ungviði og fundu þeir raunar fyrir því í Reykhólasveitinni. Frá þessum samskiptum greinir Játvarður Jökull ískemmtilegum þætti, sem hann nefnir „Þær þýsku.“ í þættinum „í poka að hurðar- baki“ skyggndist Játvarður eftir forfeðrum konu sinnar og nýtur til þess fulltingis Steinþórs á Hala. Á fyrri hluta þessarar aldar var berklaveikin ægilegur vágestur og stráfelldi fólk, einkum það, sem ungt var að árum. í þættinum „Undir þrumuskýi tæringarinn- ar“ segir Játvarður frá strand- höggi hennar í Reykhólasveit, en þar skildi hún eftir sig margar undir. í þeim þáttum, sem á eftir fara, rifjar Játvarður upp ýmsar hug- fólgnar bernskuminningar, ræðir um gróðureyðingu í átthögum sínum, sem vissulega eiga sér fleiri orsakir en eina þar sem ann- arsstaðar og segir frá gömlum vatnsbólum, sem orðið hafa „framförunum“ að bráð. „Hver einn bær á sína sögu,“ sagði Matthías. Það á að sjálf- sögðu ekki síður við um hverja sveit. Saga þeirra flestra er þó óskráð. Reykhólasveitin nýtur þess að eiga sinn Játvarð Jökul. Þessi nýjasta bók hans er einkum helguð henni og ekki ómerkari fyrir það. Þeir sem lesið hafa fyrri bækur Játvarðar Jökuls vita, að hann er maður mjög vel ritfær. Ekki fellir þessi bók fölva á þann orðstír. - mhg Miðvikudagur 23. desember 1987 þjöÐVILJINN - SÍÐA 7

x

Þjóðviljinn

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Þjóðviljinn
https://timarit.is/publication/257

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.