Þjóðviljinn - 24.03.1988, Side 8

/ MANNLÍF
Magnfríður Júlíusdóttir
Hugað að
bætiefnum
unnar og óheppilegar matreiðsluaö-
ferðir rýri það enn frekar.
Þekking á þörfum líkamans fyrir
þessi efni og vitneskja um hvar þau er
að fá er mikilvæg heilsuvernd. Ný-
lega gaf Apótekarafélag íslands út
bækling með ýmsum fróðleik um
bætiefni, og þó hann veiti ekki tæm-
andi upplýsingar er hann góð
leiðbeining um hollt mataræði. Marg-
ar greinar hafa einnig verið skrifaðar
um fæðubótarefni í tímarit, sem fjalla
um heilsuvernd og til eru bækur um
bætiefni fyrir þá sem hafa brennandi
áhuga á efninu.
Hér verður tæpt á þessu efni og
mismunandi sjónarmið fengin fram.
Hver og einn verður síðan að meta
hvort hann telji þörf á að raða í sig
fæðubótarefnum, sleppa þeim alveg
eða fara einhvern milliveg.
Vítamín og steinefni eru nauðsyn-
leg til að viðhalda eðlilegri líkams-
starfsemi. Þau eigum við að fá úr
fæðinu, en einnig er hægt að verða
sér úti um aukaskammta með því að
taka pillur og hylki er innihalda þessi
efni.
Menn eru ekki á eitt sáttir um
hversu mikil þörf er á því að taka
aukalega inn bætiefni. Sumir halda
því fram að fólk sé of ginnkeypt fyrir
auglýsingum um alls konar fæðubót-
arefni, sem tryggja eiga góða heilsu
og aukinn lífsþrótt. Aðrir segja að
mataræði á okkar tímum fullnægi
ekki bætiefnaþörfinni og veiki það
mótstöðuafl gegn mörgum sjúkdóm-
um. Sagt er að í meðhöndlun mat-
vælaiðnaðarins á hráefni skerðist oft
náttúrulegt bætiefnainnihald fæð-
Á meðan vesturlandabúar raða í sig í hitaeiningunum og fara þess á
milli í megrun, háir næringarskortur stórum hluta mannkyns.
■rmxí.
Best að borða hollan
og fjölbreyttan mat
Takaþarftillittilmargraþátta efdaglegt fœði á að uppfylla nœringarþörf Konum
ert.d. hœttvið járnskortiog D- vítamín getur þurft að fá aukalega
Brynhildur Briem er bæði nær-
ingar- og lyfjafræðingur að
mennt. Hún hefur gert nokkuð að
þvi að kenna næringarfræði og
segist oft rekast á að fólk hafi litla
þekkingu á þeim fræðum. Margir
virðist ekki vita hvaða fæðuteg-
undir séu ríkar af ákveðnum víta-
mínum og steinefnum og hvernig
setja þurfi saman fæði til að öll
nauðsynleg efni fáist úr því.
í hvaða tilfellum þarf fólk helst
að taka vítamín og steinefni?
- Með fjölbreyttu fæði er hægt
að fylla upp í allar þarfir iíkamans
fyrir vítamín og steinefni, nema
D vítamín. Hér á íslandi getur
það skort, því það myndast þegar
sólin skín á húðina. Ef fólk er í
einhverju því ástandi að næring-
arþörf þess er aukin getur þurft
að taka aukalega vítamín og
steinefni. Pað á við um ófrískar
konur ef þær borða ekki enn nær-
ingarríkari mat en þær hafa áður
gert. Sama á við um fullorðið fólk
sem borðar kannski lítið eða ein-
hæft fæði. Gamalt fólk býr oft eitt
og hefur kannski ekki nógu góðar
tennur til að borða grænmeti.
Unglingar og börn sem eru í mjög
örum vexti þarfnast bætiefna ef
þau borða ekki góðan mat. Það
er svo oft með unglinga að þeir
borða mjög einhæfan mat og oft
er erfitt að fá krakkana til að
borða allan venjulegan mat.
Þetta gildir bara um venjulegt
heilbrigt fólk, sem getur borðað
mat. Allt annað gildir um sjúkl-
inga. Það kemur af sjálfu sér að
fólk getur ekki fengið vítamín úr
matnum ef það getur ekki borðað
hann. Þá er yfirleitt nóg að taka
eina töflu á dag, sem inniheldur
blöndu af vítamínum og steinefn-
um. Það er ráðlagður dag-
skammtur af þessum töflum.
Bordum of mikið
af fifu og sykri
Hvernig ætti daglegí fæði að
líta út?
- Frumskilyrði er að fæðið sé
fjölbreytt. Við þurfum að fá prót-
ein, sem eru í kjöti, fiski og eg-
gjum, eitthvað af þessu á hverj-
um degi. Kalk úr mjólkurvörum
og kolvetni, sem við fáum úr
brauði. Svo þarf vítamín og stei-
nefni sem fæst aðallega úr græn-
meti og ávöxtum.
- íslendingar borða allt of
mikið af fitu. Fæðið ætti að líta
þannig út að við borðuðum mag-
urt kjöt, magrar mjólkurvörur,
fisk, mikið af grænmeti og ávöxt-
um og gróft korn. Brynhildur
sagði að allt í lagi væri að sleppa
nýmjólkinni, því sama kalkmagn
fengist úr öðrum afurðum eins og
undanrennu, mysu og súrmjólk.
Og ein væri sú vara sem við gæt-
um alveg verið án og það væri
sykur. Hann innihéldi engin víta-
mín og ætti það jafnt við um hvít-
an sykur og púðursykur.
- Við þurfum ekki endilega að
kaupa dýra ávexti og grænmei.
Það er alveg jafn mikið af C víta-
míni í appelsínum og eplum, og í
dýrum tegundum eins og kiwi.
Grænmeti eigum við að velja eftir
árstímum. Það er t.d. mikið af C
vítamíni í rófum, sem eru ekki
dýrar núna og einnig í kartöflum.
Það er nú það sem hefur haldið
lífinu í íslendingum gegnum árin,
C vítamínið í kartöflunum.
Brynhildur talaði um mikil-
vægi þess að fara vel með öll mat-
væli, því vítamínin eyðilegðust
svo oft við suðu. Bæið ætti að
nota lítið vatn og stuttan suðu-
tíma. Einnig væri skynsamlegt að
nota vatnið sem vítamínin skolast
út í, t.d. til sósugerðar.
Konum hætt
við járnskorti
Manneldisráð lét framkvæma
neyslukönnun 1979-80 og er nú
orðið tímabært að gera nýja að
sögn Brynhildar. - Þá kom í ljós
að nokkuð vantaði nokkur vítam-
ín og steinefni. Fyrst var litið á
matinn og séð hvað vantaði og
svo tekið með vítamíntöflur sem
fólk tók og þá fækkaði því sem
skorti. Allt eru þetta meðaltal-
stölur og getur verið að mikið sé
af fólki sem er langt undir þörf,
því ekki var flokkað sérstaklega
hvort þeir sem borðuðu lélegt
fæði tóku bætiefnin.
- Eftir stóð að það vantaði B 6
vítamín og fólasýn sem er eitt af B
vítamínunum. Hjá sumum hóp-
um vantaði C vítamín og járn, þó
að búið væri að taka með fjölvíta-
míntöflur. C vítamín og járn van-
taði konur á aldrinum 15-50 ára
og járn vantaði einnig stúlkur á á
aldrinum 11-15 ára. Konur þurfa
meira járn en karlar, því þær mis-
sa mánaðarlega hluta af því og
eins er þörf á því í vexti.
- Hvað eiga þær helst að borða
til að vinna þetta upp?
- Kjöt, innmat og gróft korn,
úr því fáum við helst járn. Svo er
það þannig með járn að það ný-
tist misvel eftir því hvað við borð-
um samtímis. Ef við borðum
jafnframt eitthvað sem inniheld-
ur C vítamín, þá nýtum við járnið
betur. Nú er mikið af járni í lifr-
arkæfu og með því að setja t.d.
papriku eða agúrku, ofan á lifra-
kæfuna, nýtist járnið betur. Það
verður semsagt að gerast í sömu
máltíð.
Er það svo með mörg af þessum
efnum að þau nýtast betur ef þau
eru tekin saman?
- Fyrir járnið er það C vítamín
sem skiptir mestu máli og fyrir
kalk er nauðsynlegt að fá nóg af
D vítamíni. Kalk nýtist ekki
nema það sé nóg af D vítamíni til
staðar. Það er A og D vítamín í
lýsi og nóg að taka 1 teskeið á dag
eða 5 ml til að fullnægja þörfinni.
- Vítamínum er skipt í vatns-
leysanleg og fituleysanleg. Ef við
borðum umframmagn af vatns-
leysalegum vítamínum skiljast
þau út úr líkamanum, en fitu-
leysanleg safnast þar fyrir og geta
valdið eituráhrifum. Fituleysan-
8 SÍÐA — ÞJÓÐVILJINN Fimmtudagur 24. mars 1988