Þjóðviljinn - 10.04.1988, Qupperneq 7

Allt gengur. Engin ein lína er í
tísku.
sumt tókst vel, annað hefði mátt
fara betur.
í heildina má segja að þetta
andrúmsloft hafi hentað mér ein-
staklega vel vegna þess að ég hef
alla mína tíð verið harla aga-
fælinn. Ég gat t.d. aldrei fellt mig
við það í menntaskóla að þurfa að
læra kósínus og sínus, ég ætlaði
mér beint í sálfræði. Þarna úti
höfðu menn frelsi til að læra það
sem þeir vildu og gátu raðað sam-
an námsgreinum að eigin geð-
þótta. Síðan réðst það fyrst og
fremst af skynsemi nemandans
hversu ákjósanlega menntun
hann hlaut. Þarna voru menn
sem vissu harla lítið hvað þeir
voru að gera. Svo man ég eftir
öðrum sem unnu markvisst að því
að komast inn í Harvard og tókst
það.
Ég einskorðaði mig við þrjú
fög: mannfræði, sálfræði og
myndlist. Draumurinn var sá að
stofnsetja sálræktarmiðstöð hér
heima. Þar skyldi kenna fólki að
virkja sköpunargáfuna. Þetta er
það sem ég hafði mestan áhuga á
að gera.
Sjálfsagt hefur þessi skóli
styrkt þær tilhneigingar hjá mér
að gera það sem sérviska mín
teymdi mig út í og láta skeika að
sköpuðu. Mér hefur alltaf leiðst
yfirvald, allar stofnanir: hvort
sem þær heita alþingi, mynd-
listarstofnun, útgefendur eða
eitthvað annað. Ég geri það sem
mér sýnist, þótt það sé í óþökk
áðurnefndra valdastofnana. Það
eina sem skiptir máli er að ég sé
sannfærður um að gera rétt.“
Fjöllyndi
- Þú ert ekki í Septem-hópnum
og þú ert ekki í félagi grafíklista-
manna. Mér skilst að þú sért ekki
einu sinni í bekkjarfélagi þeirra
sem útskrifuðust úr Myndlista-
og handíðaskólanum vorið 1978.
Hvaða klíku tilheyrirðu?
„Vonandi engri. Af einhverj-
um ástæðum eru hópar yfirleitt
eitur í mínum beinum, hvort sem
þeir kalla sig stjórnmálaflokk,
kennarafélag eða frímúrara.
Ekki svo að skilja að mér sé illa
við fólk. Ég kann með afbrigðum
vel við staka menn. Fátt veitir
mér meira yndi en að umgangast
gott fólk. En þegar þetta sama
fólk týnir sjálfu sér og lítur á sig
sem fulltrúa einhvers hóps þá segi
ég takk fyrir mig og flýti mér
burt. Mér virðist sem félög efli oft
verstu eiginleika einstaklinga.
Það að geta ekki hrært sér saman
við einhverja klíku er eflaust
löstur en ekki kostur. Mér skilst
að mörgum þyki það aðdáan-
verður eiginleiki um þessar
mundir að eiga inni í sem flestum
klíkum, það ku víst hjálpa
mönnum stórum í baráttunni um
gullið og grænu skógana.“
- Hvað segirðu um íslenska
myndlist árið 1988? Á hvaða bás
ert þú?
„Islensk myndlist einkennist
um þessar mundir af „plúral-
isma“ - finnum íslenskt orð...
„fjöllyndi", er það ekki ágæt þýð-
ing? Allt gengur. Engin ein lína
er í tísku. Huganlega er ég skilg-
etið afkvæmi þessa andrúmslofts.
Mér líkar þetta afspyrnu vel.
„Listastofnunin" pressar hins
vegar á listamenn að þeir marki
sér ákveðinn bás. Það á enginn að
vera fullmótaður fyrr en honum
hefur tekist að beina kröftum sín-
um í eina átt. Ég verð bara að
viðurkenna að það rúmast of
margt á áhugasviði mínu til þess
að ég geti einangrað mig við eina
stefnu eða eitt viðfangsefni. Eins
og ég sagði þér áðan hef ég bara
engan áhuga á slíku - og afneita
því jafnframt að það sé stefnu-
leysi að leita fanga í eins mörgum
stefnum og manni sýnist. Enda er
öll list sprottin af sama kjarnan-
um...“
- Líka ritlistin?
„...líka ritlistin.“
Guðmundur er ekki við eina
fjölina felldur í listsköpuninni.
Auk myndlistar hefur hann feng-
ist við ritstörf og út hafa komið
eftir hann tvær skáldsögur: Allt
mcinhægt (1982) og Næturflug í
sjöunda himni (1985). Bæði verk-
in eru römmuð inn af einhvers-
konar hversdagsraunsæi en leita
skýlaust út úr því af minnsta ti-
lefni. 1 þessum sögum virðist fá-
fengileikinn yfirþyrmandi en les-
andinn kemst að öðru áður en
yfir lýkur. Báðar sögurnar fengu
blendna dóma, sú fyrri vakti
harkaleg viðbrögð gagnrýnenda
fyrir sóðaskap af ýmsu tagi.
- Er skynsamlcgt að kljúfa sig
milli myndlistar og ritlistar?
„Það er alls ekki óskynsam-
legt, ekki hvað mig snertir. Þessi
sambúskapur gengur ágætlega og
ég lít á hvorugt sem aukabúgrein.
Þegar ég hef unnið ákveðinn tíma
í myndlistinni kemur þessi þörf
að hvíla sig, hverfa algerlega frá
henni og snúa sér að allt öðru. Þá
byrja ég að skrifa. Og meðan ég
skrifa þá byggi ég mig óafvitandi
upp í myndlistinni, það er alltaf
eitthvað að gerjast. Síðan kemur
að því að ég fæ mig fullsaddan af
ritstörfum í bili og byrja aftur að
mála. Ég efast um að ég fengi
meiru áorkað þótt ég stundaði
eingöngu annaðhvort myndlist
eða ritstörf."
- Hvernig leiddistu út í að
skrifa skáldsögur?
„Það er sérkennileg tilviljun
sem réð því. í rauninni einkennd-
ust æsku- og unglingsár mín af
ólæsi. Ég var læs á upplýsinga-
bæklinga og símaskrá, en að öðru
leyti liðu þessi ár hjá án þess ég
kynntist töfrum tungunnar. Það
harðasta sem ég lagði í voru
reyfarar fyrir börn eftir Enid
Blyton. Annað las ég ekki fyrir
tvítugsaldurinn. Samt hef ég
lengi haft einhverja þörf fyrir að
berja saman texta. Þegar ég var
um það bil 10 ára skrifaði ég
eitthvert bull og var þá undir
áhrifum af þessari merkilegu
konu.
Þegar ég var í Bandaríkjunum
lukust upp fyrir mér nýir heimar.
Ég gleymdi gamla landinu og tal-
aði ekki íslensku í rúmt ár. Því
miður áttaði ég mig ekki á því fyrr
en of seint hvaða afleiðingar það
hafði. Þótt skömm sé frá að segja
var ég hálfmállaus þegar ég kom
aftur til íslands. Eitthvað varð að
gera í málinu - og það fljótt.
Lausnin var Halldór Laxness. Ég
las nokkarar bækur eftir Halldór
til þess að endurnýja móðurmáls-
kunnáttuna. Þar var hann mér
mikil hjálp en í leiðinni uppgötv-
aði ég þvílíkur galdrakarl hann er
og ánetjaðist gersamlega ritverk-
unum hans. Ég hætti ekki að lesa
Laxness fyrr en ég var búinn með
allt safnið hans, um tvo hillu-
metra. Þetta var eins og fyllerí.
Ég datt í það og hef ekki náð mér
upp úr því síðan.
I framhaldi spratt þörfin til
þess að framleiða eigið vín. Ég
fór að skrifa og hef gert það síð-
an. Þetta er þörf sem ég ræð ekk-
ert við og hef engan áhuga á að
ráða við.“
Velsœmismörkin
- Mörgum þykir að í bókum
þínum sé farið út fyrir velsæmis-
mörkin. Hefurðu unun af því að
hneyksla fólk?
„Það leynist sjálfsagt einhver
slíkur púki í mér. Samt... samt.
Tilgangurinn er aldrei sá að
hneyksla. Ég set ýmislegt á papp-
ír vegna þess að það tilheyrir
hversdagslegri raunveruleikalýs-
ingu. Auðvitað velur rithöfundur
alltaf af kostgæfni það sem hann
vill segja. Ýmsar viðmiðanir geta
ráðið því, bæði meðvitaðar og ó-
meðvitaðar. Ég hef hins vegar
kosið að láta ekki óskráð (eða
skráð) mórölsk lög hafa áhrif á
frásögnina. Það verður að skapa
svið í sérhverri frásögn, einhvers
staðar verður sagan að gerast.
Ýmis smáatriði í sviðsetningunni
geta skipt höfuðmáli í því sam-
bandi að skapa trúverðuga og
góða sögu. Ég set samfaralýsingu
í frásögnina ef ég tel það rétt fyrir
söguna, ég segi frá því þegar
sögupersóna losar sig við þungt
og þunnt ef ég tel það rétt fyrir
söguna. Það eru lögmál frásagn-
arinnar sem eiga að ráða frá-
sagnarefninu. Hitt er aukaatriði
ef einhver lesandi hneykslast og
úthrópar söguna á siðferðilegum
forsendum. Það er hans mál og
skiptir hvorki mig né bækur mín-
ar neinu teljandi máli. Mér finnst
það hvorki gott né vont - að vísu
fitnar púkinn í mér eilítið.“
Forleggingar
- Hvernig gekk að fá bækurn-
ar gefnar út?
„Fyrsta skáldsagan mín hefur
aldrei komið út og kemur lík-
legast aldrei út. Það fannst eng-
inn forleggjari að henni. Næstu
skáldsögur, Allt meinhægt og
Næturflug í sjöunda himni, sýndi
ég tveimur áhugalausum útgef-
endum og gaf þær síðan út sjálf-
ur. Næstu bók reikna ég ekki með
að sýna útgefanda.
Það er bæði ljúft og leitt að
standa sjálfur í útgáfustarfsemi.
Maður er laus við miskámuga
putta úr verkinu. Eigin sérviska
og sköpunargleði ættu af þeirri
ástæðu að komast óvéluð til skila.
Sköpunarfrelsið er 100%. Þetta
eru kostirnir. Ókostirnir eru
tengdir jarðbundnum hlutum
eins og markaðssetningu. Þá
kemur í ljós að það er erfitt að
standa í þessu sjálfur, fyrst og
fremst ætlar auglýsingakostnað-
urinn alvog að drepa mann.
Hérna kemst maður að raun um
að það er mikill munur á því að
skapa myndverk og ritverk. Enn
sem komið er losna myndlistar-
menn að mestu leyti við allt
auglýsingafár. Myndlistin er ekki
orðin jafn-ógeðfelldur bísniss og
bókaútgáfa getur verst orðið.
Það krefst nefnilega engra of-
urmannlegra fórna að gefa út
bók, heldur hitt að koma henni á
framfæri, að selja hana. Þetta er
því miður staðreynd.
Svo virðist vera að útgefendur
eigi auðveldar með að koma
bókum sínum í fjölmiðla heldur
en einstakir menn. Ég þykist hafa
kynnst því. Manni dettur í hug að
einhvers konar viðskiptasjónar-
mið ráði þarna ríkjum: Stærð
fréttatilkynningar um bók virðist
standa í beinu hlutfalli við auglýs-
ingamagn forlagsins hjá viðkom-
andi fjölmiðli. Samt gef ég út
mínar bækur sjálfur vegna þess
að ég finn að ég get gert það.“
- Og hvenær kcmur næsta bók
út)
„I haust.“
(Ingi Bogi)
Sunnudagur 10. apríl 1988 ÞJÖÐVILJINN - SÍÐA 7