Þjóðviljinn - 10.04.1988, Síða 10

Þjóðviljinn - 10.04.1988, Síða 10
10 SÍÐA - ÞJÓÐVILJINN Sunnudagur 10. apríl 1988 ungar ekki bara vígamenn. Þetta eru skemmtilegir strákar, góðir húmoristar, skáldmæltir, stjórn- samir og metnaðargjarnir. Jón: Og vinsælir. Örnólfur: Af einhverjum ástæðum hafa menn leitað til Snorra, það kemur til af ein- hverju að hann verður svona öfl- ugur. Og það er sérstakiega tekið fram um Sighvat að hann hafi átt erfitt uppdráttar fyrstu árin í Eyjafirði. Hann kemur þangað sem utanhéraðsmaður og eins og menn vita enn í dag þá er ekki auðvelt fyrir slíka menn að kom- ast til metorða þar. Hugsið ykkur að menn væru að bjóða sig fram til þings fyrir Eyfirðinga og kæmu úr Dölunum. En þetta gerir Sig- hvatur og er tekið sérstaklega fram að hann hafi orðið því vin- sælli sem hann sat lengur í Eyja- firði. Ástir og innheimta Bergljót: Sturlunga er skemmtilegasta bók sem ég hef lesið. Það eru ekki síst lítil atvik sem lifa í höfðinu á manni að lestri loknum. Ein setning situr t.d. alltaf í mér. Þeir eru að tala saman Sighvatur og Arnór Tumason í Helgastaðabardaga þar sem þeir fara að Guðmundi biskupi. A þessum tíma hefur ka- þólska kirkjan í Evrópu allt mannlíf undir hæl sér og þá er þessi fráögn samin á íslandi. Arn- ór segir frá því að hann hafi verið heldur vanheill upp á síðkastið en kveðst ekki fyrr hafa verið búinn að ákveða að fara að biskupi en hann kenndi sér einskis meins. Og Sighvatur svarar: „Það mun þér þykja jartein.“ Maður sér kallinn fyrir sér þar sem hann stendur á vellinum og glottir framan í guðlegu forsjónina sem sendi hann gegn biskupi. Til að kóróna allt svarar Arnór, grafal- varlegur og fúll: „Slíkt kalla eg atburð en eigi jartein.“ Hann svarar kerskni Sighvats á hárnák- væmu kirkjumáli. Örnólfur: Annað gott dæmi er hjónaband Ingibjargar Snorra- dóttur og Gissurar Þorvalds- sonar. Snorri gifti dóttur sína Gissuri, hann notar dætur sínar til að tengjast voldugustu ættun- um. Hjónabandið gengur erfið- um að verða einsog Jón Loftsson, ókrýndir höfðingjar í landinu. Enginn þeirra megnaði að ná völdum og halda þeim, enda sat Hákon konungur í Noregi og spann vefinn. Hann gerði menn sér handgengna, setti íslenska höfðingja undir hirðlög, kallaði þá til sín og sendi út eftir því sem honum kom best. Síðan má deila um það hvort þeir höfðingjar sem fóru með völd á íslandi á þessum tíma hafi haft forsendur til að standa á móti hugmyndinni um sverðin tvö, hið guðlega og hið konunglega. Bergljót: Að vísu hafa menn talað um frelsisbaráttu bænda í Mið-Evrópu á þessum tíma. Jón: Þeir sem óttast erlenda ásælni og íhlutun og er umhugað um að varðveita hér menningu, tungu og sjálfstæði geta vitnað til Sturlungu um þær hættur sem smáþjóð stafar af því að hleypa voldugum granna inn á gafl hjá sér. Hákon konungur nær hér völdum án þess að senda hingað her, það gerðu hins vegar aðrir síðar. Jón Torfason: Það væri fróðlegt að eiga hópmynd af þeim bardagamönnum sem eftir lifðu, t.d. frá 1270. Þeir hafa ekki verið frýnilegir, andlitin alsett Ijótum örum og margir limlestir. lega, kannski af því að Ingibjörg er allmiklu eldri en Gissur sem þá er unglingur. En tengdafeðrun- um er mikið í mun að halda mægðunum. Svo segir í sögunni: „Fóru þau Ingibjörg bæði til ein- nar vistar og var þeirra hjúskapur jafnan óhægur og segja það flestir að hún ylli því meir en hann“ - svo kemur þessi einstaka setning - „en þó unni hún honum mikið." Jón: Svo reyna feðurnir að sætta þau með peningum eins og segir í sögunni: „... gáfu þeir þeim þá til samþykkis sín tuttugu hundrað hvor þeirra og var þó sem ekki gerði." Bergljót: Frásögnin af Gissuri og Ingibjörgu er hvorttveggja í senn falleg lýsing á þversögnum mannanna og höfðingjavaldinu í samfélaginu. Jón: ISturlunguerlíkalýstinn- heimtuaðferðum sem kannski er ekki vert að láta lögfræðinga komast í. Dufgus Þorleifsson átti fjárkröfu á hendur Þorgísli bónda í Skorarvík: „En um sumarið fór Dufgus og með honum Bjarni Árnason fylgdarmaður hans og nokkurir menn aðrir í Skorarvík og tóku Þorgísl í hvílu og drógu hann út og hétu honum fóthöggi ef hann vildi eigi að Dufgus einn réði þeirra á milli.“ Bergljót: í framhaldi af inn- heimtuaðferðum má nefna hvernig menn komast í álnir í Sturlungu. Örnólfur: Aðferðin er ekki ósvipuð þeirri sem nú tíðkast á verðbréfamarkaðnum þegar menn æxla fé úr öreigð. Bergljót: Gott dæmi er frá- sögnin af Sighvati. Órnólfur: Hann býr í Dölum, þó ekki á föðurleifðinni í Hvammi. Á Brjánslæk bjó Helga Gyðudóttir, „hún hafði búfé fátt en lendur góðar. Sighvatur lagði jafnan stórfé til bús hennar en tók í mót af lendum sem hann vildi og dróst með því stórfé undir Sig- hvat“ einsog segir í sögunni. Bergljót: Sighvatur hirðir með öðrum orðum af Helgu allan á- góðan. Þar við bætist að hann á vingott við hana, hann veitir henni munúð sína og tekur af henni féð í leiðinni. Er þetta ekki eitthvað dæmigert? Erlent vald Örnólfur: Þegar sjálfstæðis- baráttan var í algleymingi á 19. öld lásu menn sína Sturlungu sem dæmisögu um það hvernig ekki á að hegða sér. í henni er lýst flóknu valdatafli innlendra höfð- ingja sem dreymdi kannski alla Bergljót: Og af persónunum í Sturlungu getum við líka lært hvernig á að haida haus og gefast ekki upp. Þegar Kolbeinn ungi var að verða úti með menn sína í kafaldsbyl skipaði hann þeim að glíma til að halda á sér hita. Ein- hvern veginn finnst mér að við mættum muna oftar eftir Kol- beini í bylnum. Barist með grjóti Jón: Sumir halda því fram að efnahagsþróunin hafi ráðið miklu um framvinduna á Sturlungaöld. Efnahagur hafi þrengst og þjóðin átt í erfiðleikum með að nálgast erlendan nauðsynjavarning þar sem skipakostur var rýr og land- lægur skortur á gjaldeyri. Örnólfur: Og dæmi um þröng- an kost innanlands er rýr vopna- búnaður. Þrátt fyrir miklar her- farir og fjölmenni voru menn að vegast á með deigum vopnum og höfðingjar einsog Þórður kakali áttu í basli með að vopna liðið. Þá var gripið til elds eða grjóts. Bergljót: Það réð stundum úr- slitum í bardögum hver hafði sankað að sér mestu grjóti. Kol- beinn ungi hafði meira lið og stærri skip í Flóabardaga, en Þórður kakali hafði hvert sitt skip drekkhlaðið af grjóti og það skipti sköpum. Örnólfur: Á þessum tíma er einnig bryddað upp á ýmsum óþokkalegum aðferðum við liðs- öflun og beitt nýrri bardagalist. í íslendingasögum koma varla fyrir limlestingar og pyndingar. Þær er á hinn bóginn algengar í lýsingum Sturlungu, gamlir menn og lasburða eru fóthöggnir eða handhöggnir, unnið á konum og börnum, smælingjum smalað í herflokka með ógnum, og þannig mætti lengi telja. Jón: I bardögum eru ná- kvæmar lýsingar á því hvernig menn voru stungnir þar sem brynjur og stálhúfur hlífðu þeim ekki, t.d. í andlit og iður. Það væri fróðlegt að eiga hópmynd af þeim bardagamönnum sem eftir lifðu, t.d. frá 1270. Þeir hafa ekki verið frýnilegir, andlitin alsett ljótum örum eftir spjótalög og margir limlestir. Sturla Þórðarson Bergljót: Stofninn í Sturlungu er íslendinga saga Sturlu Þórðar- sonar. Sturla er auðvitað einn af merkustu rithöfundum okkar. Auk íslendinga sögu skrifaði hann m.a. sögur Hákonar Nor- egskonungs og Magnúsar laga- bætis, tók saman eina gerð Land- námu og sumir telja hann höfund Grettis sögu. Sturla er góður penni, næmur í lýsingum á mönnum og atburðum og snjall að leggja mönnum orð í munn. Hann er líka gott ljóðskáld eins- og Dalamenn eru yfirleitt og yrk- ir sjálfsagt fleiri vísur í Sturlungu en honum eru þar eignaðar. Örnólfur: Sturla er ekki síst að lýsa frændum sínum Sturlungum, hann dvelur hjá Snorra ungur, leggst í flakk með Órækju syni Snorra, er í liði Sturlu Sighvats- sonar í Apavatnsför og á Örlygs- staðafundi, hann berst síðar með Þórði kakala bróður Sturlu og loks með Þorgilsi skarða frænda sínum. Hann tekur þannig þátt í öllum helstu atburðum Sturl- ungaaldar og lifir hana af. Það sýnir að hann er ekki bara góður sagnaritari heldur einnig snjall í veraldarvafstri, ólíkt föðurb- róður sínum Snorra. Jón: Raunar hefur Sturla verið gagnrýndur fyrir þá mynd sem hann dregur upp af Snorra. En hann lýsir honum sem samsettum manni. Dregur hvorki úr hæfni hans til að koma ár sinni vel fyrir borð né vanhæfni hans til að halda sínum hlut, heldur á loft skáldfrægð hans og orðspori á er- lendri grund en sýnir í sömu mund hvernig skopast var að þeirri frægð hér heima, hann lýsir Snorra sem klókum ráðagerðar- manni sem stendur víða á bakvið tjöldin en sýnir líka hvernig Sig- hvatur bróðir hans getur nánast vafið honum um fingur sér þegar svo ber undir. Sturla dregur sjaldnast upp svart-hvítar myndir af því fólki sem við frásögn hans kemur. Einsog það hafi gerst í gœr Bergljót: Sturlunga lifir á áþreifanlegan hátt með þjóðinni. Menn eru enn að deila um hvað gerst hefði ef Sturla hefði drepið Gissur við Apavatn, hvort Sturla hefði getað komist hjá Örlygs- staðabardaga, hvort Snorri hefði getað unnið Bæjarbardaga hefði hann ekki runnið af hólmi, hver framvindan hefði orðið ef Þórður kakali hefði snúið heim frá sýslu- mannsembættinu í Noregi, o.s.frv. Meðan svo er lifir Sturl- unga. Jón: Rétt einsog hún hafi gerst í gær. -Sáf Bergljót Kristjánsdóttir: Sturlungar hafa skáldskapargáfuna örugglega frá Guðnýju. Forsíðumyndin er máluð af Erró og er úr myndröð sem hann hefur gert með hlið- sjón af íslenskum miðalda- bókmenntum.

x

Þjóðviljinn

Beinleiðis leinki

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Þjóðviljinn
https://timarit.is/publication/257

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.