Þjóðviljinn - 29.09.1988, Blaðsíða 9

Selma Dóra Þorsteinsdóttir
Setjum á oddinn launamálin og að skapaður
verði stöðugleiki í mannahaldi
Síðustu ár hefur hlutfall fóstra
af starfsfólki dagvistarheimila
farið lækkandi og var það komið
niður í 34,8% árið 1986. Af 1.215
stöðugildum á dagvistarstofnun-
um um land allt voru 423 mönnuð
fóstrum. Til samanburðar voru
344 fóstrur í 848 stöðugildum árið
1981, eða 40,6% starfsmanna.
Selma Dóra Þorsteinsdóttir,
formaður Fóstrufélags íslands,
var innt eftir því hver væri skýr-
ingin á þessari þróun. - Því er
ekki að leyna að fjöldi útskrif-
aðra fóstra hefur ekki haldist í
hendur við uppbyggingu dagvist-
arheimila, frá um 1980 og fram
undir þetta. Það hefur dregið
verulega úr uppbyggingunni
núna, en hún var hröð frá 1980-
82. Það var ekki brugðist við og
reynt að auka á aðsókn í Fóstru-
skólann, en það er ekkert sem
segir að skólinn geti ekki tekið
fleiri nemendur ef þannig er að
honum búið.
- Síðustu 2-3 ár erum við að
finna fyrir því, að það er aukinn
flótti úr stéttinni. Alltaf stærri og
stærri hópur sem íhugar að fara
og fer í önnur störf, sagði Selma
Dóra og lét þess getið að fljótlega
yrðu birtar niðurstöður könnun-
ar, sem Fóstrufélagið hefur gert á
störfum og stöðu fóstra.
Hún sagði að flóttann úr stétt-
inni mætti rekja til launa og að-
búnaðar og tiltók nýlegt dæmi um
fóstru, sem skipti yfir í starf í
bakaríi og hækkaði við það um
10-15 þúsund i launum. Varð-
andi aðbúnað nefndi hún að dag-
vistarheimilin væru mjög mis-
jafnlega búin til að þar væri hægt
að reka eitthvert skynsamlegt
uppeidisstarf. - Síðan eru hlutir
eins og viðverutíminn í barna-
hópnum, sem er mjög langur. Oft
er bent á mismun milli fóstra og
kennara í því sambandi. Undir-
búningstíminn til að skipuleggja
þetta uppeldisstarf, sem er í al-
gerri mótun í þessu þjóðfélagi,
hann er bara til hlæja að. Þrír
tímar á viku. Ekki síst nú, þar
sem fóstrur hafa í auknu mæli
þurft að nota þennan tíma til að
þjálfa nýtt starfsfólk.
- Við setjum launamálin og að
það verði skapaður stöðugleiki í
starfsmannahaldi á oddinn, sagði
Selma Dóra og taldi að óstöðug-
leikinn í mannahaldi ætti ekki
síður en launin þátt í því að fóstr-
ur væru í auknu mæli að velta
fyrir sér að ganga úr því ævistarfi,
sem þær hefðu valið sér. - Fóstr-
ur hafa ekki lengur þrek til að
standa frammi fyrir börnum og
foreldrum og bjóða upp á þennan
aðbúnað. Alltaf með óvant fólk
eða ekkert.
Ætti að vera
auðveldara að
semja nú
í vor ákváðu fóstrur að gera
Fóstrufélag íslands að sérstöku
stéttarfélagi, en áður voru þær
dreifðar í hinum ýmsu félögum
starfsmanna ríkisins og bæjarfé-
laga. Selma Dóra var spurð hvort
fóstrur teldu sig nú eiga meiri
möguleika á að bæta kjarasamn-
inga sína.
- Við ákváðum náttúrlega að
gera þetta félag að stéttarfélagi í
þeirri trú, að viðsemjendur ættu
auðveldara með að semja við
okkur. Stjórnvöld hafa hvað
mest skýlt sér á bak við það, að
ekki sé hægt að semja við okkur
því þá komi allir hinir. Nú erum
við búin að leysa það vandamál
fyrir viðsemjendur okkar.
- Við erum sannfærðar um að
við komum til með að ná fram
ýmsum sérhagsmunamálum er
eingöngu varða þessa stétt, en
ekki strætisvagnabílstjóra eða
einhverja aðra. Það hefur verið
erfitt að koma með þessi mál í
kröfugerð, vegna hinna ólíku
hópa sem unnið hafa að henni.
Selma Dóra taldi ekki síður
þörf á að endurskoða launamál
aðstoðarfólks á dagvistarheimil-
unum, til að draga úr óstöðug-
leika í starfsmannahaldi. - Þá er
ekki verið að tala um 1-2 launa-
flokka, heldur þarf gjörsamlega
að endurskoða launamál, vinnu-
tíma og vinnuskilyrði hjá bæði
fóstrum og aðstoðarfólki, ef það
er ósk þjóðarinnar að halda uppi
einhverju skynsamlegu starfi.
Þetta er búið spil eins og það er í
dag.
Skilningur en
kjarkinn vantar
Selma Dóra taldi erfitt að
henda reiður á hvort skilningur
væri á því uppeldisstarfi sem fram
fer á dagvistarheimilum, meðal
þeirra sem ráða ferðinni. - Á
hátíðarstundum er rætt um mikil-
vægi þessara stofnana og að þessi
stétt lifi í landinu. í raunveruleik-
anum er tæplega hægt að sjá mik-
inn vilja. Eins og ég þekki best til
í borgarkerfinu í dag finnst mér
þó vera ákveðinn skilningur á
því, að hlúa þurfi að þessu starfi.
Hjá Dagvist barna fannst
henni helst vera vilji til að bæta
aðbúnaðinn, t.d. húsnæði og
vinnutíma. - Hins vegar hvað
varðar þessi launamál, sem við
teljum meginorsök vandans, þá
er ákveðinn skilningur á því að
þetta eru smánarlaun og ekki þol-
andi. En þegar kemur að því að
gera eitthvað, þá brestur fólk
kjark. Það er eins og fólkið sé í
einhverri klemmu með að fylgja í
raun sínum eigin skoðunum.
Fóstruliðanám
og fóstruháskóli
Nefnd á vegum menntamála-
ráðuneytisins, vinnur nú að hug-
myndum um breytingar á námi
þeirra er stunda uppeldisstörf.
Að sögn Selmu Dóru hefur
Fóstrufélagið lagt til að farið
verði að mennta aðstoðarfólk á
dagvistarheimilum og er í því
sambandi talað um að bjóða upp
á fóstruliðanám í fjölbrauta-
skólum. Hún varaði við því við-
horfi, að það yrði einhver alls-
herjar lausn á starfsmannavand-
anum að mennta unglinga til að-
stoðarstarfa. Fleira þyrfti að
koma til.
Fóstrur leggja einnig áherslu á
að Fóstruskólinn verði settur á
háskólastig. - Dagvistaruppeldi
er orðið ein fræðigrein, sem
kennd er sérstaklega við fóstru-
háskóla erlendis. Þá hafa kennar-
ar möguleika á að stunda rann-
sóknir, en rannsóknaþátturinn er
algerlega fyrir borð borinn á
meðan skólinn er ekki viður-
kenndur sem háskóli. Það er
smánarlega lítið, sem lagt hefur
verið af peningum til þess að
vinna að íslenskum rannsóknum
um forskólauppeldi, sem tengjast
þá okkar sérmenningu, tungu-
máli og fleiru.
mj
8 SÍÐA - ÞJÓÐVILJINN Fimmtudagur 29. september 1988
Dagvistarmál
Vandim látinn hramast upp
Sífellt erfiðara að fá starfsfólk og biðlistar eftirplássi lengjast. Ástandið einna verst í Reykjavík
Flestir eru sammála um að
eitthvað verði að gera til að bæta
dagvistarmál í landinu, til að
koma til móts við þær breytingar
sem orðið hafa í þjóðfélaginu. Nú
eru um 80% íslenskra kvenna
komnar út á vinnumarkaðinn og
þó margar þeirra kysu eflaust að
vera heima hjá börnum fyrstu
árin, hefur þróunin orðið sú að
tekjur eins aðila duga í fæstum
tilfellum til að framfleyta fjöl-
skyldu og atvinnulífið getur ekki
án starfskrafta kvenna verið.
Fjöldi einstæðra foreldra á
ekki annarra kosta völ en að fela
öðrum umsjá barna sinna stóran
hluta dagsins. Þeir töldust vera
um 9.400 árið 1986 og hafa vafa-
laust átt mörg börn á forskóla-
aldri. Sama ár var rými á dagvist-
arheimilum fyrir um 9.900 börn
undir 6 ára aldri.
Eins og langir biðlistar eftir
dagvistarplássi sýna hefur upp-
byggingin ekki verið í takt við
þessa þróun. Biðlistarnir sýna
heldur ekki raunverulega þörf,
því fyrir aðra en forgangshópa er
varla nokkur von að fá inni á dag-
heimilum með heilsdagsvistun og
skóladagheimili.
Síðustu ár hefur síðan reynst
sífellt erfiðara að manna þær dag-
vistarstofnanir sem þó eru til f
landinu. Fóstrustörf flokkast
undir umönnunarstörf sem konur
hafa sinnt kauplaust í gegnum
tíðina og einhver tregða virðist
vera hjá þeim sem um stjórnar-
taumana halda að gera sér ljóst,
að úti á vinnumarkaðnum vilji
fólk fá þessi störf metin til launa á
við önnur mikilvæg störf.
Um 450 rými
ónýtt í Reykjavík
Á fundi borgarstjórnar
Reykjavíkur 15. september,
lögðu fulltrúar stjórnarandstöð-
unnar fram tillögu um að tafar-
laust yrði gripið til aðgerða, til að
leysa það neyðarástand sem ríkir
í dagvistarmálum vegna skorts á
starfsfólki.
í máli Krístínar Á. Ólafsdótt-
ur, Alþýðubandalagi, kom fram
að í undangenginni viku var ekki
hægt að vista börn í um 450 rými á
dagvistarheimilum borgarinnar
vegna skorts á starfsfólki. Alls
eru um 4.100 rými á vegum borg-
arinnar og því yfir 10% þeirra,
sem standa auð. Starfsfólk vantar
í rúmlega 70 stöðugildi, en í raun
þýðir það mun fleira fólk.
Meðan þetta alvarlega ástand
ríkir, hafa biðlistar ekki verið
lengri. Þann 1. september biðu
rúmlega 2.000 börn eftir að kom-
ast að og hafði fjölgað um 100 á
biðlistum frá því um áramótin.
Dagmæðrum á skrá hefur á sama
tíma fækkað og fleiri þeirra vilja
einungis taka að sér bamagæslu í
hlutastarfi. Kristín benti á að við
þessar aðstæður væri mikill þrýst-
ingur á dagmæðrakerfið og alltaf
hætta á að vistuð væru fleiri börn
en leyfi segði til um. Auk þess
væri dagmæðrakerfíð oft ótrygg
vistun fyrir foreldra. Þvf til stuðn-
ings tók hún dæmi af eins og hálfs
árs bami einstæðrar móður, sem
var að byrja í vist hjá þriðju dag-
mömmunni á sínum stutta ævi-
ferli.
Tillaga stjórnarandstöðunnar
fólst í því að veita allt að 35 milj-
ónum króna til að laða að mann-
skap í störf á dagvistarheimilum
og halda þeim sem fyrir eru.
Mikil hreyfíng er á starfsfólkinu
og í fyrra hættu 426 störfum, sem
er um 60% af starfsfólkinu.
Hæstu laun
tæp 70 þúsund
Sem dæmi um þau laun sem
fólki á dagvistarheimilum bjóð-
ast í dag, þá eru byrjunarlaun 23
ára starfsmanns tæpar 40 þúsund.
Þeir sem eru 16-17 ára fá allt nið-
ur í 34 þúsund. En það em ein-
mitt mest ungar stúlkur og mæð-
ur ungra barna, sem helst forvitn-
ast um störf hjá Dagvist barna.
Margar segjast því miður ekki
hafa efni á að taka starfið er
launin em nefnd, sagði Kristín.
Byrjunarlaun fóstm em um
45.000 krónur og bætast um 4.000
við ef viðkomandi er deildar-
fóstra, eins og algengast er í
starfsmannaskortinum. For-
stöðumenn á stærstu heimilun-
um, með fullan starfsaldur og
framhaldsmenntun komast upp í
tæplega 70 þúsund á mánuði.
Aðstoðarfólki á Sóknartöxtum
hefur verið boðið upp á 3 nám-
skeið, sem hækka viðkomandi
um 5 launaflokka. í sumar var
síðan boðið upp á sameiginlegt
námskeið fyrir alla starfsmenn
heimilis, en engin hækkun fékkst
út á þau. Kristín talaði um að
eitthvað af því fé, sem stjómar-
andstaðan í borgarstjórn vildi
veita í starfsmannahaldið, mætti
nota til að meta þetta námskeið
og einnig námskeið sem fóstrur
hafa sótt. Auk þess mætti endur-
skoða vinnufyrirkomulag, fjölga
tímum til undirbúnings og endur-
meta umbun fyrir álag á undir-
mönnuðum deildum.
í máli sínu kom Kristín inn á
það, að nú væri verið að leita
lausna til að bjarga undirstöðuat-
vinnuvegi þjóðarinnar og sagðist
hún telja þann vanda, sem snéri
að börnum þessa lands jafnvel
enn hættulegri undirstöðunni.
Með því að horfa framhjá sí-
aukinni þörf á góðri dagvistun
fyrir börn útivinnandi foreldra,
væri verið að bjóða heim hætt-
unni á auknum félagslegum
vandamálum. - Það er hlutskipti
fjölda ungra barna að tætast úr
einni vist í aðra. Það á ekki að líða
og getur beinlínis verið hættu-
legt, sagði Kristín og benti á að
samanburður milli tímabila sýndi
mikla fjölgun erfiðra bama-
vemdunarmála á þessum áratug.
- Erfiðleikamir eiga enn eftir að
aukast ef stjómendur átta sig
ekki á þessu samhengi.
Júlíusi Hafstein, sem er einn af
fulltrúum Sjálfstæðisflokksins í
stjórn Dagvistar barna, fannst
þetta allt hinn kynlegasti mál-
flutningur og sagðist ekki skilja
hvað stjórnarandstaðan gæti
alltaf verið óábyrg í umræðunni
um fjármál, bendandi á ráðhús
og aðrar merkar framkvæmdir til
samanburðar. Lagði hann til að
tillagan yrði felld og stjórnarand-
staðan léti sér detta eitthvað
snjallara í hug til að laða að
starfsfólk á dagvistarheimilin.
Reynt að taka
börn inn smásaman
Reykjavíkurborg rekur nú 61
dagvistarheimili og eru stöðugildi
þar um 600. Til viðbótar eru 80
störf á gæsluvöllum. Bergur Fel-
ixson, forstöðumaður Dagvistar
barna, sagði blaðamanni Þjóð-
viljans að í júlí hefðu áætlanir
gert ráð fyrir, að starfsfólk vant-
aði í 202 stöðugildi. í byrjun sept-
ember hefði enn vantað í rúm 70,
þannig að nokkuð vel hefði
gengið að ráða fólk.
Hann sagði að skipta mætti
starfsfólkinu í þrennt. í 30-40%
starfanna væri fagfólk, sem ekki
væri mikil hreyfing á. Fólk flyttist
þó alltaf eitthvað milli heimila.
Um helmingur af aðstoðarfólk-
inu væri fastalið, sem flest er búið
að sækja einhver námskeið tengd
starfinu. í þriðja hópnum er
lausafólkið, um 200 manns og er
þar oft á ferðinni ungt fólk, sem
er enn að líta í kringum sig eftir
ævistarfi.
Mörgum þeirra bama sem
fengið hafa vilyrði fyrir plássi á
dagvistarheimilum borgarinnar,
hefur ekki verið hægt að gefa á-
kveðna dagsetningu á upphafi
vistunar. Þau verða kölluð inn
smám saman eftir því sem úr ræt-
ist með ráðningar starfsfólks. Að
sögn Bergs getur því verið daga-
munur á fjölda ónýttra rýma, en
úttekt verður gerð á stöðunni nú í
lok mánaðarins.
Þessa dagana er verið að opna
dagheimilisdeild fyrir 17 börn í
nýjasta heimili borgarinnar,
Jöklaborg í Seljahverfi. Þar eru
einnig 72 leikskólarými, sem
tekin verða í notkun eftir því sem
starfsfólk fæst.
*
Ahersla
á leikskóla
Bergur sagði að hjá Reykjavík-
urborg væri skortur á öllum teg-
undum dagvistarheimila, en
stefnan væri að byggja upp leik-
skóla sem öllum stæðu til boða. í
skoðun væri að bæta þjónustu
leikskólanna, t.d. með því að
lengja vistun og hafa opnunar-
tíma sveigjanlegri. Húsnæði
gömlu leikskólanna stæði þeim
áformum þó nokkuð fyrir
þrifum.
Hann sagði að þessi áhersla á
leikskóla væri hluti af þjóðfélags-
umræðunni í dag. Margir eldri
forstöðumenn teldu of mikið að
láta börnin vera í vistun 9 tíma á
dag og ýmsir vildu mæta þörfum
foreldra og barna á annan hátt.
Atvinnurekendur gætu t.d. kom-
ið meir til móts við fjölskyldufólk
með sveigjanlegum vinnutíma og
það væri spurning hvort þeir ættu
ekki að taka þátt í að greiða dag-
vistargjöldin. Það væri borin von
að sveitarfélögin gætu ráðið við
mæta þörfinni á dagvistarrýmum,
nema til kæmi mikil hækkun áv
vistgjöldum. Allar lausnir væru
pólitískar ákvarðanir og margir
stjórnmálamenn skildu þetta
ekki sem vandamál.
mj
Kristjana Stefánsdóttir, Kópavogi
Tími kominn á breytingar
Dagvistarkerfið sprungið bœði ísambandi við
starfsmannahald og rekstur. Viðhorfforeldra
könnuð og starfshópur vinnur að nýjum hug-
myndum
í Kópavogsbæ er nú verið að Kristjana sagði að greitt væri
ljúka vinnu við könnun meðal eftir sveitarfélagasamningum og
foreldra, á dagvistarþörf og við-
horfum foreldra til dagvistar-
mála. Könnunin er unnin í tengsl-
um við félagsvísindadeild og
verða niðurstöður birtar í lok
september.
Að sögn Kristjönu Stefáns-
dóttur, dagvistarfulltrúa hjá
Kópavogsbæ, er starfshópur á
vegum bæjarfélagsins að vinna að
hugmyndum um breytingar á
rekstri, uppeldisstarfi og þjón-
ustu dagvistarheimila og eru nið-
urstöður könnunarinnar hugsað-
ar sem veganesti í þeirri vinnu.
- Það er ýmislegt sem fólki
finnst kominn tími á að breyta og
ákveðin krafa í þjóðfélaginu að
brjóta kerfið upp. Það er stað-
reynd að sveitarfélögin eru að
springa undan þessum rekstri,
með því að eiga alfarið að standa
undir70% af kostnaði sjálf. Hlut-
deild sveitarfélaganna í rekstri er
langt yfir því sem stendur í lögum
og reglugerðum um dagvistarm-
ál. Ríkið hefur gefið línuna í sam-
bandi við gjaldskrá og haldið
gjöldum niðri, m.a. vegna þess
að þau reiknast inn í vísutölu-
grunn. Sveitarfélögin eru mjög
ósátt við það, því þetta stendur
náttúrlega í vegi fyrir uppbygg-
ingunni og þau treysta sér ekki til
að halda henni áfram með sama
kostnaði.
- Ég held að það sé ekki lengur
ágreiningur um hvort það eigi að
vera dagvistarheimili, heldur um
það hvernig þau eigi að vera og
hver eigi að borga, sagði Krist-
jana og væri nú víða áhugi á að
finna fjölbreyttari rekstrarform.
Hún taldi að icerfið væri ekki bara
sprungið varðandi rekstur heldur
einnig starfsmannahald. - Eitt-
hvað verður að gera meðan aukin
krafa er frá samfélaginu um að
sjá eigi öllum fyrir þessari þjón-
ustu og að bömin eigi rétt á að fá
forskóla.
Bæta laun,
vinnutíma og
vinnuskilyrði
Kristjana sagði að Kópavogs-
bær hefði haft orð á sér fyrir að
standa í fararbroddi a.m.k með
innra starf á dagvistarheimilum
og haft fleira fagmenntað starfs-
fólk en önnur sveitarfélög.
- Núna gengur ekki nógu vel að
fá fóstrur. Við höfum alltaf sett
það markmið að vera með 2 upp-
eldismenntaða starfsmenn á
hverri deild, en síðustu 2 ár hefur
það ekki gengið eftir. í dag höf-
um við samt enn uppeldis-
menntáð fólk á öllum deildum
nema/tveimur eftir hádegi og er
það nokkuð vel af sér vikið miðað
við/nágrannasveitarfélögin. Við
erum þó ekki ánægð, því nú er
hlíitfall faglærðra starfsmanna
fomið niður í 60% en var 75%
yrir 5 árum.
væru launin ívið hærri en t.d. hjá
Reykjavík. Mestu munaði á því
að fóstrur fengju námskeið metin
til launa og hefði fólk náð að hífa
sig upp á námi. En launin væru þó
ekki nógu há til að tækist að halda
á fólki. - Fóstrustarfið er mjög
krefjandi en launin ekki miðuð
við það. Ég held að fleira þurfi
líka að breytast en bara launin,
s.s. vinnutíminn og vinnuskil-
yrði. Það er alltaf verið að gera
meiri kröfur um að á dagvistar-
heimilum fari fram ákveðið nám
og fóstrur fá lítinn tíma til að
undirbúa það starf. Þær sem eru
virkilega áhugasamar vinna þetta
samt sem áður i sínum frítíma og
það gengur í fólk.
- Það getur verið erfitt að fá
fólk til að viðurkenna að í þessu
starfi sé ekki bara verið að passa
börn, eins og sagt er. Eftir því
sem við búum betur að starfsfólki
og höfum fleira faglært fólk eru
gerðar meiri faglegar kröfur.
Heimilin verða betur rekin og
uppeldisstarfið meira.
Ahersla á leikskóla
ekki í takt
við tímann
Á vegum Kópavogsbæjar eru
nú fyrir hendi 466 leikskólarými,
155 dagheimilisrými og 40 á
skóladagheimilum.
- Áhersla hefur verið lögð á
leikskólauppbyggingu til að
þjóna fleirum, en við teljum það
ekki vera í takt við tímann. Það
eru svo mörg börn sem þyrftu að
vera lengur en 4-5 tíma á dag, en
verða að fara til dagmæðra hinn
hluta dagsins. Maður heldur alla
vega að þannig sé ástandið í dag
og verður fróðlegt að sjá hvort
könnunin staðfestir það.
Kristjana sagði að helst væru
það 2-3 ára böm sem væm á bið-
listum, bæði eftir plássum á dag-
heimilum og leikskólum. - Það
má segja að við fullnægjum þörf-
inni fyrir 4-5 ára böm en stönd-
um illa að vígi varðandi skóladag-
heimilispláss. Þar fá aðeins for-
gangshópar inni. Manni finnst að
þróunin verði í þá átt, að skólinn
lengi viðvemna og þörfin verði
ekki eins mikil fyrir skóladaghei-
mili.
Eitt dagheimili á vegum Kópa-
vogsbæjar er opið öllum en á öðr-
um gildir það sama og annars-
staðar, að aðeins þeir sem skil-
greindir em í forgangshóp, þ.e.
böm einstæðra foreldra og náms-
manna, komast að. Kristjana
sagði að þetta væri spuming um
áherslupunkta. Margt fólk með
mjög erfiðar aðstæður stæði fyrir
utan og mætti ekki sækja um.
Fólk sem ætti í peningabasli og
þyrfti að vinna baki brotnu, en
fengi aðeins hálfsdagspláss.
ny
Flmmtudagur 29. september 1988 ÞJÓÐVIUINN - SfÐA 9
Aukinn flótti úr
fóstrustéttinni