Þjóðviljinn - 30.11.1988, Qupperneq 9

að þeir voru kosnir til að stjórna
breytingum sem máli skipta fyrir
líf fólks í borginni.
Það er ekki ætlun mín að gera
lítið úr nauðsyn þess að stjórna.
Mér er t.d. fullljóst að stjórn
efnahagsmála verður að vera í
sæmilegu lagi. En pólitískir
flokkar sem vilja umbreyta
samfélaginu - sem ég reikna með
að félagshyggjuflokkarnir vilji -
mega ekki skoða allt undir sjón-
arhorni praktískrar efnishyggju.
Efnahagskefið á að þjóna okkur
en ekki stjórna okkur. Það á að
þjóna okkur þannig að menntun,
menning, sjálfsvirðing og siðferði
styrki sig í sessi og lífsfylling
aukist. En í hvað sækjum við
lífsfyllinguna og í hverju felast
lífsgæði? Hvernig lífi viljum við
lifa í þessu landi? Hvernig viljum
við haga samskiptum og samá-
byrgð kvenna og karla? Hvernig
framtíð viljum við búa börnum
okkar? Hvað geta félagshyggjufl-
okkarnir boðið upp á í staðinn
fyrir afruglarana, bílasímana, ví-
deótækin og sólarlandaferðirnar
sem Jón Baldvin var að skamma
fjölskyldurnar í landinu fyrir í
gær? Hvernig geta stjórnmála-
menn skammað fólkið í landinu
fyrir efnishyggju þegar allar
þeirra hugmyndir og aðgerðir eru
gegnsýrðar af henni?
Það kann að vera að ég sé kom-
in út á villigötur í þessu framlagi
mínu hér á fundinum, en það sem
ég er að reyna að segja hér með
alltof mörgum orðum er, að fé-
lagshyggjuflokkarnir hafa
strandað hugmyndalega. Þeir
hafa glatað tilfinningatengslun-
um við uppruna sinn og ekki tek-
ist að mynda nein ný - nema þá
hver við annan. Þetta er ekki ný-
skeð en verður æ augljósara. Á
sama tíma hafa tveir straumar
verið í sókn - feminisminn og
frjálshyggjan. Félagshyggjufl-
okkarnir hafa daðrað við hið
síðarnefnda en reynt að einangra
hið fyrrnefnda. Ég er hins vegar
sannfærð um að félagshyggju-
flokkarnir eiga sér lítillar við-
reisnar von - og þá er ég að tala
um hugmyndalega viðreisn -
nema þeir sæki í smiðju til
Kvennalistans. Og ég er jafn
sannfærð um að Kvennalistann
rekur upp á sama sker og félags-
hyggjuflokkana ef hann lætur
hafa sig út í það að gera stjórnun
að aðal baráttumáli sínu.
Félagshyggjuöflin, þ.e.
Kvennalisti, Alþýðuflokkur, Al-
þýðubandalag og Framsókn eftir
atvikum, þurfa ekki fyrst og
fremst á því að halda að samein-
ast um að stjórna einhverju,
heldur þurfa þau að sameinast
um að leita sér næringar.
Óskar Gudmundsson
Frjálslyndir jafnaöarmenn
eru stærsti flokkurinn
íslenska flokkakerfið er úrelt.
Stjórnmálaflokkarnir eru tæki
fólks til að kom ákveðnum hug-
myndum í framkvæmd, farvegir
hugmynda fólks. Auðvitað getur
stjórnmálaflokkur aldrei fullnægt
öllum væntingum einstaklinga til
þeirra. Og í þjóðfélagi sem breyst
hefur jafn hratt og okkar, í
þjóðfélagi sem sífellt verður
flóknara, margþættara, eru ein-
staklingarnir sjálfir orðnir öðru-
vísi. Einstaklingurinn hugsar
eftir margvíslegum brautum og
tekur við margvíslegum boðum
frá umhverfi sínu og mótar af-
stöðu sína á fjölbreyttan hátt.
Þess vegna getur aldrei verið um
fullkomna samsömun að ræða
milli pólitískra viðhorfa einstak-
linga og stjórnmálaflokks. Sem
betur fer er manneskjan fjölþætt-
ari en svo.
En einstaklingar ganga í
stjórnmálaflokka eða veita þeim
liðsinni sitt þrátt fyrir það að þeir
geta ekki sett jafnaðarmerki milli
sín og flokksins. Það gera menn
vegna þess að stjórnmálaflokk-
arnir eru einna áhrifaríkustu
tækin til að hafa áhrif í þjóðmál-
um, þó flokkarnir séu fjarri því
að vera einu tækin til áhrifa. Ein-
staklingurinn á marga möguleika
til áhrifa, flokkarnir eru meðal
þeirra áhrifavalda í mótun þjóð-
félagsgerðar sem liggja beinast
við. Engu að síður gengur mikill
minnihluti einstaklinga til liðs við
stjórnmálaflokka og þeim hefur
stöðugt fækkað sem ganga til
starfa fyrir stjórnmálaflokkana. í
þeirri staðreynd felast ýmsar vís-
bendingar t.d. um breytingar á
þjóðfélaginu í átt frá flokkunum.
Stjórnmálaflokkarnir okkar
eru flestir til orðnir við ríkjandi
aðstæður frá 1916 til 1930 og hafa
skilað góðu opnu lýðræðisþjóðfé-
lagi til samtímamanna. Én ekki
virðist heldur litið fram hjá þeirri
staðreynd að flokkarnir eru sögu-
leg arfleifð. Og það er sagan,
fortíðin, sem skiptir fjölmörgu
fólki milli stjórnmálaflokka í dag.
Vissulega er margt og mikið hægt
að læra af fortíðinni, en það er
samtíðin og framtíðin sem skiptir
máli. Við viljum stjórnmála-
flokka sem vilja hafa áhrif á
hvernig framtíðin verður. Þess
vegna verðum við að losna úr
viðjum fortíðarinnar og vinna
okkur út úr gamla flokkakerfinu.
Stór flokkur og lítill
Staðreyndin er auðvitað sú að
oft á tíðum er fólk innan
stjórnmálaflokkanna meira ó-
sammála en milli flokkanna.
Flokkarnir endurspegla ekki lífs-
viðhorf fólks, jafnvel eigin
flokksmanna, betur en svo. Færa
má gild rök að því að samkvæmt
viðhorfum sé flokkurinn Frjáls-
lyndir jafnaðarmenn lang stærsti
flokkur á íslandi. Gallinn er bara
sá að sá flokkur er ekki til. Ekki
enn.
Meginreglan er sú að því stærri
sem flokkur er, þeim mun áhrif-.
ameiri ætti hann að vera. Slíkur
flokkur þarf ekki að verða nein
halelújasamkoma. En fólki þykir
áreiðanlega skárra að skiptast á
skoðunum í stórum flokki en litl-
um.
Margir meinbugir kunna að
vera á þessu ráði. En þeir eru
áreiðanlega færri en þeir sem
skipta fólki milli flokka í dag. Það
kann og að vera að arfleifðin,
forneskjan, sé sterkari í einum
flokki en öðrum. Sú forneskja,
kreddur og sósíalíska klisju-
pólitík, sem stundum gerir vart
við sig kann að verka sem tregðu-
lögmál á formleg endalok Al-
þýðubandalags og stofnun nýs
flokks. Það er meira en hugsan-
legt að lýðræðiskynslóðinni þar
hafi mistekist það sögulega hlut-
verk sitt eins og mörgum fyrir-
rennurum að fylgja „gamla
flokknum" til grafar. En forræði
gamalsósíalískra flokka er jafn
búið eftir sem áður. Klisjurnar
gerast ekki lífvænlegri, brattari
með árunum og öðlast ekki raun-
verulegt líf að nýju.
Sú arfleifð sem haldið hefur
fastast í ákveðinn part Alþýðu-
bandalagsins kann að vera það
sterk að sá hópur vilji ekki leggja
sjálfan sig niður til að stofna nýj-
an flokk með Alþýðuflokknum.
En er það ekki eðlilegur og e.t.v.
heilbrigður fylgifiskur uppstokk-
unar flokkakerfisins að til verði
2-4% flokkur þar sem kallað er
Ólafur Þ. Hardarson
Óskar Guðmundsson:
Flokkakerfið er úrelt.
yst til vinstri. Sömuleiðis er sjálf-
sagt til einhver hópur innan Al-
þýðuflokksins sem ekki getur
hugsað sér samstarf eða samein-
ingu við aðra jafnaðarmenn. En
hann hefur þá í önnur hús að
venda.
Hlutverk hreyfinga
Sú kenning er stundum viðruð
á hátíðisdögum að flokkur og
hreyfing, Alþýðuflokkur/Al-
þýðubandalag og verkalýðs-
hreyfing séu eitt. Og ég get ekki
stillt mig um að hnýta í þessa
kenningu. „Verkalýðsflokk-
arnir“ hafa þá stillt dæminu upp
með hliðstæðum hætti og sósíal-
demókrataflokkar og verkalýðs-
hreyfing í Skandinavíu. Staðr-
eyndin er hins vegar sú að
verkalýðshreyfing hér á landi er
„plúralístisk“, fjölþátta, þar ættu
margir stjórnmálaflokkar og ein-
staklingar að hafa áhrif. Því ættu
kostir íslenskrar verkalýðshreyf-
ingar að vera einmitt þessir, - að
þar hafi margir hópar og flokkar
áhrif, að enginn einn flokkur
hefði þar forræði. Hins vegar
hafa menn úr flokkum gert með
sér slík Singapore-samkomulag
um forræði verkalýðsfélaga að
kostirnir hafa ekki fengið að
njóta sín. Það er kominn tími til
að horfast í augu við að verka-
lýðshreyfingin á að vera verka-
lýðshreyfing, en flokkar flokkar.
Tímann tönn vinnur á flestum
mannanna verkum. Samvinnu-
hreyfing og verkalýðshreyfing
voru auðvitað burðarás framfara
og velferðar á íslandi um langan
aldur. En í dag hefur ýmislegt
breyst. Samvinnuhreyfingin í dag
er ekki sú sama, hún hefur öðru
mikilvægu hlutverki að gegna í
dag en fyrir áttatíu árum. Óðru
hlutverki. Verkalýðshreyfingin
hefur einnig annað hlutverk í
þjóðfélaginu í dag en í árdaga.
Þessar voldugu stofnanir hafa
fengið með tímanum eigið líf og
tilverugrundvöll sem þarf að
verja og sækja fyrir.
Þeir hagsmunir t.d. verkalýðs-
hreyfingar sem hún á sjálf og tel-
ur sig þurfa að berjast fyrir, þurfa
ekki að endilega að falla saman
við hagsmuni þeirra sem eru í
verkalýðsfélögunum. Mér er til
dæmis til efs að stefna verkalýðs-
hreyfingarinnar í vaxtamálunum
sem birtist í lífeyrissjóðapólitík
hennar séu þóknanlegar félögum
í verkalýðsfélögunum. í þeirri
vaxandi streitu milli þeirra sem
lána og þeirra sem skulda í ís-
lensku þjóðfélagi er verkalýðs-
hreyfingin báðum megin og
kannski of mikið hinum megin.
Það eru líka stundarhagsmunir
lífeyrissjóðanna. Hins vegar
kann þeim sem þarf að greiða allt
að 10% raunvexti af lánum frá
lífeyrissjóðunum að finnast
verkalýðshreyfing komin í annað
og ókristilegra hlutverk en henni
var í upphafi ætlað.
Flokkur frjálslyndra jafnaðar-
manna er fyrir löngu orðin nauð-
syn. Flokkurinn sem ætlar sér að
hafa áhrif á hvernig framtíðin
lítur út; við frjálslyndir jafnaðar-
menn eigum ekki einungis
systkin í lífsviðhorfum meðal Al-
þýðuflokks og Alþýðubandalags
heldur og meðal fylgismanna
Kvennalistans, Framsóknar-
flokksins, Borgaraflokksins og
Sjálfstæðisflokksins. Og það er
ekki verra fólk á miðjunni og til
hægri en á vinstri vængnum.
Frjálslyndir jafnaðarmenn er
stærsti flokkurinn. Frjálslyndir
jafnaðarmenn eiga mikið verk
fyrir höndum við mótun íslenska
þjóðfélagsins í framtíðinni.
Giftuleysið er ekki náttúrulögmál
í tölu Ólafs Þ. Harðarsonar á
fundinum reifaði hann í upphafi
muninn á stöðu vinstriflokka hér-
lendis og í grannlöndum. Annar-
staðar á Norðurlöndum og um
norðanverða Evrópu hefði einn
stór flokkur jafnaðarmanna haft
afgerandi áhrif á stjórnmálaþró-
un í marga áratugi. Þessir flokkar
væru iðulega með um 40 til 50
prósent fylgis. Hérlendis hefði
þessi fylking hinsvegar verið
klofin frá 1930 í tvo flokka sem
frá 1942 hefðu verið af svipaðri
stærð og að jafnaði haft um þriðj-
ung fylgis, mest unt 45 prósent
1978, en um þessar mundir að-
eins rúm 20 prósent samkvæmt
könnunum.
í heild mætti segja að þrátt fyrir
ýmis áföll standi flokkar jafnað-
armanna traustum fótum í grann-
löndum, nema helst í Bretlandi
þar sem ýmsar aðstæður hafa
orðið til að draga mjög úr styrk
Verkamannaflokksins á síðari
árum. Hérlendis hafi saga jafnað-
armanna einkennst í alltofmikl-
Ólafur Þ. Harðarson:
Giftuleysi og getuleysi.
um mæli af giftuleysi og getu-
leysi.
Við stöndum llí* frammi fyrir
því nú á tímum að gamla fjór-
flokkakerfið er í kreppu, sagði
Ólafur, og eru tvö einkenni henn-
ar skýrust þessa mánuðina. Ann-
arsvegar er það ástandið í Sjálf-
stæðisflokknum. Þar hafa menn
glímt við innri vandamál í um það
bil fimmtán ár, en í síðustu kosn-
ingum klofnaði mikilvægur fylg-
ishópur frá flokknum, og nýverið
hrökklast frá ríkisstjórn sem
hann hafði forystu fyrir. Flokkur-
inn kemst ekki í könnunum upp-
úr 30 prósentum í staðinn fyrir
þau tæplega 40 sem flokkurinn
gat reiknað með áður.
Hinsvegar er það uppgangur
Kvennalistans, sem að sumu leyti
er hægt að kenna til vinstri upp-
reisnar og á ýmislegt sameigin-
legt með græningjum og öðrum
slíkum hreyfingunt í grannlönd-
unum, en hefur náð mun meira
fylgi en þeir hafa víðast hvar,
einkanlega nú síðustu mánuði.
Árangur Kvennalistans er á
margan hátt til marks um ákveðið
getuleysi A-flokkanna, sagði
Olafur.
Raunsæi, réttlæti
- hæfileg blanda
Hann minnti á einkunnarorð
Alþýðuflokksþingsins sem um-
ræðufundurinn var hluti af:
Raunsæi, réttlæti. Alþýðuflokk-
urinn ætti langt í land með trú-
verðuga útfærslu á þessum ein-
kunnarorðum og hefði síðustu
árin lagt töluvert miklu meiri
áherslu á raunsæið en réttlætið, -
og það mætti segja um Alþýðu-
bandalagið og Framsóknarflokk-
inn líka. Kvennalistinn væri hins-
vegar allur fyrir réttlætið en hafi
hingað til látið raunsæið sigla sinn
sjó.
Sú nýja ríkisstjórn sem nú er
komin á veg hefur orðið mönnum
tilefni til að hugleiða á nýjan leik
samstarf félagshyggjuafla og sér-
staklega samvinnu og hugsanlega
sameiningú jafnaðarmanna-
flokka. Sé miðað við söguna síð-
ustu áratugi er útlitið hinsvegar
ekki bjart fyrir stjórnina. Hin sí-
gildu afdrif vinstristjórna séu að
leysast upp á miðju kjörtímabili
vegna innbyrðis deilna rneð þeirn
afleiðingum að Sjálfstæðisflokk-
urinn vinnur miicinn kosninga-
sigur. Þetta er samt ekkert nátt-
úrulögmál, sagði Ólafur, en til að
öðruvísi fari þurfa menn að vinna
saman á annan hátt en áður.
Forvígismenn félagshyggjuafl-
anna verði að læra að vinna öðru-
vísi. Forystumenn jafnaðar-
manna, til dæmis utanríkisráð-
herra að gefnu tilefni, verði að
fara að læra að hegða sér einsog
þeir séu forystumenn í stórum
flokki en ekki smáflokki, og
fylgja fram stefnu flokksins í
heild og ekki persónulegum
skoðunum sínum.
A-flokkarnir og öfl þeim skyld
hafa nú tækifæri til að brjóta í
blað, sagði Ólafur. Nýti þeir það
ekki má búast við að núverandi
ástand hafcslist í stórurn dráttum í
næstu framtíð: stór en veikur
Sjálfstæðisflokkur, fylgisdrjúgt
andófsafl sem tekur mið fyrst og
fremst af réttlæti en skorti raun-
sæi, - og tveir litlir og máttvana
krataflokkar sem þvælast hvor
fyrir öðrum.
ÞJÓÐVILJINN - SÍÐA 17