Þjóðviljinn - 21.12.1988, Blaðsíða 8

Baráttukona og móðir
Bríet Héðinsdóttir
Strá f hreiðríð
Svart á hvftu 1988
352 bls.
Saga íslenskra kvenna er enn
að mestu órannsökuð og óskráð
þótt merkileg sé. Sögubækumar
eru heldur þöguiar og uppflettirit
sem geyma merka atburði segja
tæpast eða alls ekki frá ýmsu því
sem valdið hefur byltingu í lífi
kvenna. Ævisögur kvenna eru
heldur ekki margar miðað við
þau ógryggni æviminninga sem
hellast yfir okkur ár hvert. Því er
hvert það rit sem bætir einhverju
við þekkingu okkar á sögu
kvenna mikill fengur og gleður
þau hjörtu sem finnst að mörg
konan hafi alit of lengi legið
óbætt hjá garði.
Fyrir nokkrum ámm hófst
Briet Héðinsdóttir handa við að
kanna bréf ömmu sinnar Bríetar
Bjamhéðinsdóttur sem eins og
allir vita var í forystu íslenskra
kvenréttindakvenna um áratuga-
skeið. Bréfin ná yfir tímabilið frá
1910-1917 þegar böm Bríetar,
Laufey og Héðinn Valdimars-
böm vom við nám í Kaupmanna-
höfn. Bríet yngri velur úr bréfa-
bunkanum ýmist brot eða iengri
kafla, fyllir upp í og tengir saman
þannig að til verður heildstæð lýs-
ing á ævi Bríetar Bjarnhéðins-
dóttur frá 1856-1940 með áhersiu
á þau ár sem bréfin spanna.
Það er spurning hvemig eigi að
flokka þessa bók. Hún er ekki
ævisaga, til þess er hún alltof per-
sónuleg frá hendi höfundar. Hún
er ekki sagnfræðirit í venjulegum
skilningi, höfundur setur sig ekki
í stellingar fræðimanns þótt hún
vinni sitt verk af mikilli samvi-
skusemi og nákvæmni og afli víða
fanga. Bókin er fyrst og fremst
frásögn og túlkun Bríetar Héð-
insdóttur á ævi ömmu hennar
með persónuiegum frásögnum og
skýringum sem enginn annar
hefði getað lagt til, jafnframt því
sem hún velur það sem henni
finnst bitastæðast í bréfunum.
Það er mikil og merkileg saga
af því hvemig bláfátæk sveita-
stúlka norðan úr Húnavatnssýslu
tók sig tii árið 1885 og birti fýrst
kvenna grein í blaði um réttleysi
kvenna og takmarkaða menntun-
armöguieika þeirra. Síðan gekk
hún fyrst kvenna fram á sviðið í
Gúttó og flutti lært erindi í árslok
1887, þá leynilega trúlofuð Vald-
imar Asmundssyni ritstjóra Fjall-
konunnar. Hún hóf útgáfu
kvennablaðs og var með í að
stofna Hið íslenska kvenfélag
sem fyrst félaga hafði kvenrétt-
indi á stefnuskrá sinni. Bríet
Bjamhéðinsdóttir stóð árið 1907
fyrir stofnun Kvenréttindafélags
íslands, var um árabil í bæjar-
stjórn Reykjavíkur, kjörin af
kvennalista og tók þátt í alþjóð-
iegum samskiptum þeirra kvenna
sem börðust fyrir kosningarétti
konum til handa. Það væri alit of
iangt mál að telja upp allt hennar
lífsverk, um það má fræðast í
bókinni.
Það sem eflaust skipti sköpum í
lífi Bríetar var að hún komst í tæri
við þær merku félagshreyfingar
sem blómstmðu í Þingeyjarsýsl-
um á síðustu áratugum 19. aldar.
Bríet var vinnukona á Halldórs-
stöðum í Laxárdal og kennari á
Húsavík þegar kappar eins og
Benedikt frá Auðnum og Jakob
Háifdanarson ásamt fjölda karla
og kvenna héldu uppi iestrarfé-
lögum, stofnuðu kaupfélag og
ræddu pólitík af miklum móð.
Það sést af fyrirlestri Bríetar frá
Að allri umræðunni um dag-
legt líf er mikill fengur og má
margt út úr henni lesa. Frá sjón-
arhóli baráttusögu íslenskra
kvenna finnst mér þó mest gaman
að frásögnum Bríetar af
stjórnmálabaráttunni, væringun-
um í Kvenréttindafélaginu og
áliti Bríetar á ýmsum samtíma-
mönnum hennar. Sá sem mest
kemur á óvart er Hannes Haf-
Bríet Bjamhéðinsdóttir
1887 að hún hefur lesið mikið af
bókum og aflað sér fróðleiks sem
ásamt réttlætiskennd hennar og
skapsmunum gerðu hana að
þeirri baráttukonu sem hún síðar
varð. Hjónaband hennar og
Vaidimars Ásmundssonar og
þeir umbrotartímar sjálfstæðis-
baráttu og þjóðfélagsbreytinga
sem hún lifði á lögðu sitt til líka.
Þegar bréfaskriftimar milli
Reykjavíkur og Kaupmanna-
hafnar hefjast haustið 1910, er
Bríet orðin ekkja, hún situr í bæj-
arstjórn Reykjavíkur og gefur út
Kvennablaðið. Það er margt sem
hún þarf að segja dóttur sinni
Laufeyju um bæjarlífið, pólitík-
ina, Kvenréttindafélagið, en þó
fyrst og síðast að brýna barnið sitt
til ástundunar og heilbrigðs líf-
ernis. Hún predikar mikið yfir
dótturinni og leggur henni lífregl-
umar um það hvenær hún eigi að
l'ara að sofa, klæðnað og fleira í
þeim dúr. Það er gaman að bera
saman viðhorf hennar til sonarins
þegar hann er kominn út líka. Af
honum hefur hún engar áhyggj-
ur, hann bjargar sér og hún gerir
stóriega upp á miili bamanna.
Kostulegar em lýsingamar á fat-
apælingum þeirra mæðgna, efni,
snið, útsölur og verðlag koma
mikið við sögu, þó að Bríet yngri
taki fram að hún gefi aðeins sýn-
ishorn af þeirri miklu milliríkj-
aumræðu. Fyrir okkur nútímak-
onur sem sumar hverjar emm
veikar fyrir sniðum og fötum er
það huggun að eiga sálufélaga í
kempunni Bríeti.
KRISTÍN
ÁSTGEIRSDÓTTIR
stein. Ég vissi að hann átti tölu-
verðan hlut í þeim réttarbótum
sem ísienskar konur fengu á
fyrstu áratugum aldarinnar, en
bréfin draga ljóslega fram að sá
þáttur var mun stærri en áður var
haldið þó að þess sé að engu getið
í ævisögu Hannesar. Samband
þeirra Hannesar og Bríetar er
afar merkilegt og hann hefur
jafnan verið tilbúinn að bera
fram hennar hugmyndir á þingi
og styðja hana á annan hátt.
Kostuleg er frásögnin af því þeg-
ar Hannes fær stjómarstyrk til að
senda Bríeti á alþjóðaþing kosn-
ingaréttarfélaga (I. W.S. A.) í Bú-
dapest 1913. Hann leggurá ráðin
um það hvað hún þurfi að fá sér af
fötum, vill að hún sé í silkikjólum
en skilji íslenska búninginn eftir
heima. Ráðherranum var fátt
óviðkomandi.
Baráttan fyrir rétti kvenna til
embætta, náms og styrkja tekur
mikið pláss í bréfunum til
Laufeyjar árið 1911 svo og bar-
áttan fyrir kosningarétti kvenna
til alþingis. Þar kemur vel fram
að Bríet hefur stundað mikinn
„lobbyisma", situr á þingpöilum,
eltir þingmenn um húsið og agit-
erar. Eins og löngum síðar var
neðri deild alþingis tii vandræða.
Um hana segir Bríet: „Henni er
trúandi til alls“, (bls 125), en þeg-
ar á reyndi brást neðri deildin
konum ekki.
Þá má nefna að í bréfunum er
að finna merka frásögn af verk-
falli fiskverkunarkvenna í Hafn-
arfirði 1912, en þess er hvergi get-
ið í uppflettiritum, þótt það sé
senniiega fyrsta stóra verkfallið
sem háð var hér á landi. Bríet
fýigdist vel með því og telefoner-
aði iðulega í Hafnarfjörð til að
heyra af gangi mála.
Ég gæti tíundað hér endalaust
atriði sem koma við sögu og veita
lesendum innsýn í hugarheim
Bríetar, en vil að lokum nefna
sárindin sem skína í gegnum á
nokkrum stöðum. Það var nefni-
lega erfitt að vera baráttukona í
upphafi aldarinnar. Það stóð ekki
á skítkastinu og þeir sem áttu að
vera samherjar voru ekki bam-
anna bestir. „„Buxur og ekkert
annað“ er þeirra heróp“ segir
hún um stallsystur sínar sem taka
pólitíkina fram yfir kvennabar-
áttuna (bls 160). Bríet segir á ein-
um stað frá undirbúningi bæjar-
stjórnarkosninganna 1914, það
gengur mikið á og Bríet er ófús að
vera í fyrsta sæti. Hún verður þó
við óskum um það og er kosin.
Hún skrifar Laufeyju: „Mig lang-
aði ekkert í bæjarstjórn nú. Hefi
alls ekkert fylgst með síðan ég fór
þaðan og gaf ekkert um það held-
ur. Ég var líka farin að verða heil-
mikið „populær" fyrir mína fyrri
framkomu. Ég væri sú einasta
sem „talandi væri um“ o.s.frv.
Nú verð ég aftur að sætta mig við
að verða álitin bæði vitlaus og
ærulaus eins og aðrir í bæjar-
stjóminni.“ (bls. 252).
Fyrst og síðast lýsa bréfin sam-
bandi móður og barna, ljúfsám
sambandi móður og dóttur sem
em harla ólíkar. Dóttirin á að
láta þá drauma rætast sem ekki
fengust uppfýlltir í æsku Bríetar,
hún á að menntast og verða að
manni. Hugur Laufeyjar stóð til
sköpunar sem hinni jarðbundnu
móður leist ekki allskostar á.
Sonurinn komst hins vegar til
mikilla metorða, enda sonur
móður sinnar.
í bréfunum er margt sem aldrei
var ætlað annarra augum, en veri
Bríet Bjamhéðinsdóttur ævin-
lega blessuð fyrir að hafa varð-
veitt þessi bréf og bamabam
hennar lofsungið fyrir að hafa
gert okkur söguþyrstum og for-
vitnum kleift að skyggnast inn í líf
og hugarheim baráttukonunnar
og móðurinnar Bríetar. Þeir sem
áhuga hafa á kvennasögu svo og
sögu hins dagiega lífs ættu ekki að
láta bókina um Bríeti Bjamhéð-
insdóttur fram hjá sér fara. Hún
er forvitnileg, skemmtileg, upp-
lýsandi og persónuiegt verk, sem
varpar ljósi á liðinn tíma, tíma
sem kemur okkur við, fólk sem
við eigum skuld að gjaida.
Frásöguþættir
Þorsteins Matt-
híassonar
í annríki fábreyttra daga heitir
bók eftir Þorstein Matthíasson
sem Skjaldborg gefur út.
Þetta er þriðja bókin í þessum
bókaflokki. Þetta er saga fólksins
sem lætur lítið yfir sér frá degi til
dags. En í frásögu þess birtist
saga lands og þjóðar. Þessir segja
frá: Jón á Stapa, Sigríður B. ÖI-
afsdóttir, Helgi Gestsson, Mar-
grét Þórarinsdóttir, Friðrik Rós-
mundsson, Þórlindur Magnús-
son, Þórey Jóhannesdóttir,
Steinn Þórðarson, Bjarni M.
Jónsson og Eiríkur Guðmunds-
son.
Tvær skemmti-
sögur frá Hildi
Dumbrauði fáikinn eftir Söru
Hilton. Sara Hilton er mjög víð-
lesinn höfundur í hinum ensku-
mælandi heimi. Auk þess sem
bækur hennar hafa verið gefnar
út á fjölmörgum öðrum tungu-
málum. í þessari bók sækir Sara
efnivið sinn til glæsilífs og skurð-
goðadýrkunar aðalsins í Mið-
Evrópu á árunum fyrir
heimsstyrjöldina fyrri.
Sporðdrekar í Monte Carlo
eftir Ib H. Cavling. Bækur Cavl-
ings hafa um langa hríð notið vin-
sælda íslenskra lesenda sem
mætur hafa á viðburðaríkum ást-
arsögum.
Nýjar bækur — Nýj
Golda Meir
Sjálfsævisaga
Goldu Meir
Hjá Bókrún hf. er komin út
sjálfsævisaga Goldu Meir í þýð-
ingu Bryndísar Víglundsdóttur.
Bókin heitir Golda Meir - ævi
mín eftir Goldu Meir og er um
450 síður með nær 40 ljósmynd-
um úr einkasafni barna Goldu.
Þau fylgja bókinni úr hlaði með
fáeinum ávarpsorðum til ís-
ienskra lesenda.
Golda Meir fæddist 1898 í
Rússlandi en fluttist 8 ára gömul
til Bandaríkjanna þar sem hún
menntaðist sem kennari. Rúm-
lega tvítug fluttist hún nýgift til
Palestínu og vann þar að hugsjón
sinni: stofnun ríkis fsraelsmanna.
Golda var einn skipuleggjenda
þess og stofnandi árið 1948 og var
kölluð til æðstu trúnaðarstarfa
fyrir þjóð sína, síðast forsætisráð-
herra 1969-1974.
Golda lést 1978, þremur árum
eftir að hún lauk ritun ævisögu
sinnar. Kvikmynd eftir bókinni
með Ingrid Bergmann í hlutverki
Goldu hefur verið sýnd í Sjón-
varpinu.
Kristján Albertsson
Ritgerðasafn
eftir Kristján
Albertsson
Menn og málavextir eru annað
ritgerðasafti Kristjáns Alberts-
sonar. Hið fyrra, Igróandanum,
kom út 1955.
Meiri hluti ritgerðanna fjallar
um menningarmál, bókmenntir
fomar og nýjar, íslenska tungu,
íslenska náttúru o.s.frv. Ýmsar
þeirra hafa orðið víðkunnar svo
sem um Einar Benediktsson,
Áma Pálsson, Thor Jensen, Þró-
un íslenskunnar, svo eitthvað sé
nefnt. Auk þess em ritgerðir um
margvísleg efni önnur, og þá ekki
síst stjómmál.
„Kristján Albertsson hefur
aldrei lagt í vana sinn að þegja
yfir því sem hefur hrifið hann né
látið það óátalið sem honum hef-
ur fundist rangt. Þess sjást glögg
merki í hini litauðugu bók,
Mönnum og málavöxtum," segir
m.a. í bókarkynningu.
Bókin Menn og málavextir er
343 bls. að stærð.
8 SÍÐA - ÞJÓÐVILJINN Ml&vlkudagur 21. desember 1988