Þjóðviljinn - 22.03.1989, Blaðsíða 4

Málgagn sósíalisma, þjóðfrelsis og verkalýðshreyfingar
KLIPPT OG SKORIÐ
Handafl bakvið
hávextina
Bankarnir hafa undanfariö hækkaö nafnvexti verulega og
bera viö aukinni veröbólgu eftir aö veröstöövun lauk 1.
mars.
Þaö má til sanns vegar færa aö eftir langt veröstöövunar-
tímabil hefur verðbólgan tekiö talsveröan kipp. Þaö kemur
hinsvegar enn einu sinni í Ijós að þ’eir sem ráöa fyrir banka-
kerfinu eru miklu sneggri í snúningum þegar verðbólga
eykst en þegar verðbólga minnkar.
Ef dæma má af opinberum yfirlýsingum telja bankastjórar
á íslandi sig raunar vera einskonar heilsugæslulækna fyrir
efnahagslífið. Vaxtastigið - sem bankarnir ákveða sjálfir -
sé ekki annað en efnahagslegur hitamælir eöa hjartalínurit;
af því megi ráða í heilsu sjúklingsins, en sjálfir hafi vextirnir
ekkert gildi fyrir þá sömu heilsu.
Þaö þarf enga sérstaka hagfræðilega menntun til aö sjá
að vextir hafa tvöfalt eðli í efnahagslífinu - einsog reyndar
flestar skepnur aðrar á þeim bær. Akvörðun um vexti - hvort
sem hana tekur ein ríkisstjórn, handfylli bankastjóra eöa vel
mötuð tölva - er vissulega svar viö staðreyndum í efnahags-
lífi almennt og á peningamarkaði sérstaklega.
En þessi ákvörðun er líka efnahagsleg athöfn sem lýsir
ákveönum vilja og tilgangi og hefur mikil áhrif á gang mála.
Engum utan landsteinanna dettur í hug aö halda ööru fram,
allra síst í gósenlandi kapítalismans, sjálfum Bandaríkjun-
um.
Eftir aö ákvörðunartaka um vexti var færö inní bankana
viröast menn þar halda aö sú hagstærð sé þeirra einkamál
án nokkurrar samfélagsábyrgöar. Þaö er til dæmis merki-
legt að bankarnir skuli leyfa sér að hækka nafnvexti um
7-10% á tæpum þremur mánuöum, frá janúar til mars,
meöan laun hafa hækkaö um 1,25% á sama tíma. Hitt er
svo enn merkilegra aö margt bendirtil þess að bankakerfið
haldi vöxtunum uppi meö handafli eftir aö þeir ættu að vera
fallnir samkvæmt venjulegum lögmálum margívitnuðum.
Lausafjárstaða bankanna er aldrei þessu vant alveg skín-
andi góö og miklu betri en bankarnir vilja. Lausafé haföi
aukist um helming frá áramótum frammí febrúarlok.
Þetta stafar meöal annars af því aö lífeyrissjóðirnir hafa
keypt bankabréf í stórum stíl, fest fé sitt hjá bönkunum
vegna reiptogsins viö ríkisstjórnina um vísitölu og vexti, en
mest af því að mjög virðist hafa dregið úr lántökum framanaf
árinu, - eftirspurn minnkar. Ein helsta ástæöan er auövitað
sú aö hvorki fyrirtæki né einstaklingar hafa efni á þeim
okurvöxtum sem bankakerfið býður.
Minnkandi eftirspurn þýöir í hagfræðibókunum lægra
verð, sem merkir í peningabransanum lægri vexti.
En vextir hafa ekki lækkað. Raunvextir - vextir umfram
verðtryggingu - haldast samir og áður og nafnvextir stór-
hækka.
Vaxtaþráhyggjan er þannig komin í vítahring, sem kemur
niöur þar sem síst skyldi, - á þeim sem bankarnir hafa öll ráö
þeirra í hendi sér. Bankarnir þráast við að lækka raunvextina
á innlánum og bæta sér upp tapið með því að halda uppi
óraunhæfum raunvöxtum á útlánum, og meö því aö hækka
nafnvextina umfram alla hemju. Þeir sem liggja inni með lán
hjá bönkunum og geta vegna breytilegra vaxta ekki boriö
hönd fyrir höfuö sér eru látnir blæöa fyrir fullkomlega óraun-
hæfa og vitlausa hávaxtastefnu.
Fróðlegt væri aö kanna ástæöur þeirrar þráhyggju að
bankarnir skuli halda með handafli uppi hávöxtum. Þær
ástæöur þurfa nefnilega aö vera vel pottþéttar til að bera
uppi ábyrgð þeirra sem halda uppi okurvöxtunum og eru að
eyðileggja hvert atvinnufyrirtækið af öðru, hvert heimilið af
ööru.
-m
Union Carbide must pay for BhopaP
On February 14, In-
dia's Supreme Court
ordered the US company,
Union Carbide, to pay $ 470
million compcnsation to thc
victims of the disaster at the
company's Bhopal chcmical
plant. The ruling brought to
an cnd the four-year long Ie-
gal battle that followed the
world's worst industrial
accident. On Dccember 3
1984, a leak of deadly gas
from the plant killed 2,500
cision. The following day,
demonstrators stormnH the
zens Commission on Bhopal,
a rt'"''" -r sn American
large-scale industrial acci-
dents. A trade union report on
thc disaster had identified
cost-cutting and neglect of
basic safety standards as thc
biggest contributory factors.
The ruling did not address it-
self to those issues, and all
further civil and criminal suits
against Union Carbide and its
execulives were now to be
droppcd as part of the court's
decision. The ICEF’s vie^
...... n thnl "tVir» novt DÉÉH
Þungbærarfur
nýlendutíma
Við freistumst kannski til þess
að halda að nýlendustefnan svo-
nefnda heyri fortíðinni til. Það er
að sönnu rétt, að sá tími er liðirin
að mikill hluti heimsins lyti fjar-
stýringu nokkurra Evrópuríkja.
Árið 1948 fékk nýlendan mesta
og stærsta, sjálfur gimsteininn í
bresku krúnunni, Indland, sjálf-
stæði. Og á eftir kom hvert landið
á fætur öðru, heimskortið
breyttist, álfurnar fylltust af ný-
frjálsum ríkjum og sú þróun
hleypti mörgum kappi í kinn:
Gott ef menn fóru ekki að trúa
því að einmitt í þessum nýfrjálsu
ríkjum mundu þjóðirnar taka
undir sig mikil stökk og lenda fag-
urlega í sósíalismanum miðjum.
Það hefur ekki gengið eftir
nema að mjög litlu leyti. Hvort
sem höfðingjar ríkjanna hafa
hallað sér í austur eða vestur um
aðstoð og fyrirmyndir, þá hafa
flestar nýlendur fyrrverandi
dragnast fram á þennan dag með
erfiðan arf nýlendutímans, sem
hefur gert þeim marga skráveifu.
Sá arfur kemur bæði fram í ein-
hæfu og þar með viðkvæmu efna-
hagslífi og um leið í afar óhag-
stæðum viðskiptaháttum. Lönd
hins ríka norðurs eru komin
nmeð mikið forskot í efnahags-
þróun. Svo mikið reyndar að
margir telja að það verði aldrei
saxað á það - síst nú þegar svo
mjög er farið að ganga á náttúr-
legar auðlindir heims.
Mengun flutt út til
þriðja heimsins
Sá arfur sem áður var nefndur
hefur með margvíslegum hætti
skert frelsi og möguleika ríkja
þriðja heimsins. Þau hafa orðið
að sætta sig við margt sem þróuð
ríki ekki vilja: til dæmis hættu-
lega og mengandi framleiðslu án
tilhlýðilegra öryggisráðstafana:
Ef þið eruð með öryggismúður,
þá fáið þið engar fjárfestingar!
Þessi útflutningur á mengun
frá hinum ríku til hinna fátæku
hefur hvergi komið fram með
hörmulegri hætti en í Bhopal á
Indlandi. Þar varð í desember
árið 1984 mikil sprenging í efna-
verksmiðju í eigu bandaríska
auðhringsins Union Carbide.
Mikið af eitraðri gastegund
flæddi út frá verksmiðjunni, 2500
manns létu lífið þá þegar og um
1000 hafa látist síðar en alls munu
um 20 þúsundir manna hafa beð -
ið alvarlegt heilsutjón í þessu
slysi.
Dæmt í
Bhopalmálinu
Nú er gráu bætt ofan á svart:
fólkið í Bhopal er vegið og metið:
líf þess og heilsa er miklu „ódýr-
ari“ en líf þeirra sem í ríka
heiminum búa. Svonefnd Borg-
aranefnd um Bhopal ( samband
um fimmtíu bandarískra sam-
taka) hafði reiknað það út, að
það væri við hæfi að Union Carbi-
de greiddi eftirlifendum í Bhopal
15 miljarða dollara í skaðabætur.
Indverska ríkisstjórnin var hóg-
værari miklu og fór (þegar mála-
ferli um Bhopalslysið hófust fyrir
fjórum árum) fram á 3,3 miljarða
dollara skaðabætur. Nú loks er
dómur fallinn í málinu. Hæsti-
réttur Indlands hefur úrskurðað,
að Union Carbide skuli borga
fórnarlömbum eitursprenging-
unnar aðeins 470 miljónir dollara
eða um sjöunda part af því sem
indverska stjórnin fór fram á. Og
er ekki nema von að þessum tíð-
indum hafi verið tekið með mikil-
li reiði á Indlandi: mótmælendur
höfðu hátt við byggingu Hæstar-
éttar, ævareiðir yfír þeim svikum
sem þeir töldu að stjórnvöld
hefðu gert sig sek um í þessu
veigamikla prófmáli.
Boðið upp á
ný slys
Alþjóðleg verklýðshreyfing
telur og ills viti hvernig farið hef-
ur í þessu máli. Talsmaður ICEF,
Alþjóðasamtaka verkafólks í
efnaiðnaði, komst svo að orði, að
ákvörðun Hæstaréttar Indlands
hefði í engu svarað spurningum
um það, hver beri ábyrgð á meiri-
háttar framleiðsluslysum. En
skýrslur sem verklýðssamtökin
gerðu um Bhopalslysið greinir
einmitt frá því, að viðleitni fyrir-
tækisins til að spara framleiðslu-
kostnað og þá m.a. með úreltum
útbúnaði og vanrækslu í örygg-
ismálum, hefði ráðið einna mestu
um að eitrið braust út.
Það kemur á daginn að í dómi
Hæstaréttar Indlands er alls ekk-
ert farið út í þessa sálma. Auk
þess felur úrskurður réttarins það
í sér, að allar frekari ákærur gegn
Union Carbide og yfirmönnum
þess á staðnum eru látnar niður
falla. Verkalýðssambandið ICEF
kemst því að þeirri dapurlegu
niðurstöðu að „næsta Bhopalslys
getur gerst hvar sem er“.
En hlutabréfin
hækka!
En eins og að líkum lætur: ekki
' eru allir jafn hnuggnir yfir dómi
þessum. í kauphöllinni í Wall
Street hafði fréttin um úrslit
málsins þau áhrif, að verð á
hlutabréfum í Union Carbide
rauk upp, margfaldaðist reyndar
-úr2,25 dollurumí 31.375. Bisn-
ess er bisness....
ÁB
Þjóðviljinn
Síðumúla 6-108 Reykjavík
Sími 681333
Kvöldsími 681348
Útgefandi: Útgáfufólag Þjóðviljans.
Ritstjórar: Árni Bergmann, MörðurÁrnason, Silja Aðalsteinsdóttir.
Fróttastjóri: Lúðvík Geirsson.
Aðrir blaðamenn: Dagur Þorleifsson, Elías Mar (pr.), Elísabet
Brekkan, Guðmundur RúnarHeiðarsson, Hildur Finnsdóttirípr.), Jim
Smart(ljósm.), KristóferSvavarsson, Magnús H. Gíslason.Ólafur
Gíslason, Páll Hannesson, SigurðurÁ. Friðþjófsson (umsjm. Nýs
Helgarblaðs), SævarGuðbjörnsson, ÞorfinnurÓmarsson (íþr.),
Þröstur Haraldsson.
Framkvæmdastjóri: Hallur Páll Jónsson.
Skrlfstofustjóri: Jóhanna Leópoldsdóttir.
Skrifstofa: Guðrún Geirsdóttir, Kristín Pétursdóttir.
Auglýsingastjóri: Olga Clausen.
Augiýsingar: Guðmunda Kristinsdóttir, Unnur
Ágústsdóttir.
Símavarsia: Sigríður Kristjánsdóttir, Þorgerður Sigurðardóttir.
Bílstjóri: Jóna Sigurdórsdóttir.
Húsmóðir: Erla Lárusdóttir
Útbreiðslu- og afgreiðslustjóri: Björn Ingi Rafnsson.
Afgreiðsla: Halla Pálsdóttir, Hrefna Magnúsdóttir.
Innheimtumaður: Katrín Bárðardóttir.
Útkeyrsla, afgreiðsla, ritstjórn:
Síðumúla 6, Reykjavík, símar: 681333 & 681663.
Auglýsingar: Síðumúla 6, símar 681331 og 681310.
Umbrot og setning: Prentsmiðja Þjóðviljans hf.
Prentun: Blaðaprent hf.
Verð í lausasölu: 80 kr.
Nýtt Helgarblað: 110 kr.
Askriftarverð á mónuði: 900 kr.
4 SÍÐA — ÞJÓÐVILJINN Miðvikudagur 22. mars 1989