Þjóðviljinn - 04.07.1989, Side 4

Málgagn sósíalisma, þjóðfrelsis og verkalýðshreyfingar
KLIPPT OG SKORIÐ
Búlgarar,
Tyrkir, Kúrdar
Balkanskagi haföi lengi á sér þaö vafasama orö aö hánn
væri púðurtunna í Evrópu. Þar voru þjóöir margar og ólíkari
en góðu hófi gegndi og þau landamæri sem menn drógu á
milii þeirra um leið og Tyrkjaveldi skrapp saman og missti
mestalla fótfestu sína í Evrópu voru aldrei í anda fyllsta
réttlætis. Og enn í dag fáum viö inn á borö til okkar hörmu-
legt framhald af þeim skærum, sem leiddu til Balkanstyrj-
alda á árunum fyrir heimsstyrjöldina fyrri: það er ófriölegt í
Kosovo í Júgóslavíu. Og Tyrkir í Búlgaríu flýja land svo
tugum þúsunda skiptir.
Talsmenn búlgarskra yfirvalda hafa reynt að snúa því
dæmi sér í hag með því að segja sem svo, aö Tyrkir vilji fara
og megi það. Þeir fá ekki aö sleppa með slíka skýringu. Um
150 þúsundir manna tyrkneskrar ættar taka sig ekki upp í
skyndingu og flytja yfir landamærin af þeirri ástæðu einni aö
þeir hafi skyndilega fyllst heimþrá. Um alllanga hríð hafa
borist fréttir af viðleitni búlgarskra stjórnvalda til að „leiðrétta
söguna“ með þeim hætti að afmá tyrkneska minnihlutann í
landinu. Þau halda því fram að hér sé í raun um Búlgari að
ræða sem á fyrri öldum tyrkneskra yfirráða hafi verið neyddir
til að taka við íslam og hverfa frá sinni tungu. Þess vegna
hefur tyrkneska nú verið svo gott sem bönnuð í Búlgaríu og
fólk tyrkneskrar ættar neytt til að skipta um nöfn, og þeir sem
hafa andæft þessu offorsi hafa mátt sæta margskonar kár-
ínum.
Það ætti að vera óþarft að taka það fram að sú tilvísun í
sögulegt óréttlæti sem fyrr var greind er ekki gild rök í
málinu: ef á aðra miljón búlgarskra borgaratelja sig Tyrki og
eru það að tungu og siðum, þá er það þeirra óvefengjan-
legur réttur.
Flóttamannastraumurinn hefur vakið upp miklar geð-
sveiflur í Tyrklandi sjálfu eins og vænta mátti: á dögunum
fóru um fimmtíu þúsundir manna í kröfugöngu í Istanbul og
kröfðust þess að tyrkneski herinn marseraði af stað og til
Sofíu. Það er svo sem engin huggun flóttafólkinu - en Tyrkir,
ráðandi öfl í því landi, eru í engri siðferðilegri stöðu til að
belgja sig út sem svaramenn ofsótts minnihluta. Eins og
margir vita búa í Tyrklandi austanverðu miljónir manna af
hinni marghröktu þjóð Kúrda. En hvort sem í Tyrklandi hefur
ríkt opinskátt einræði herforingja eða þar hefur verið reynt
að halda uppi fjölflokkakerfi með kosningum, þá hefur þessi
þjóð aldrei fengið að vera til í landinu. Kúrdum hefur verið
bannað að nota mál sitt, hvað þá kenna það í skólum eða
gefa út á því bækur- þeir fá ekki einu sinni að heita Kúrdar,
heldur eru kallaðir Fjallatyrkir í bókhaldi ríkisins. En staða
þessarar þjóðar er svo hörmuleg að síðustu misseri hafa
Kúrdar flúið í stórum hópum til Tyrklands frá írak - þeir flýja í
réttleysi en undan beinum lífsháska. Enn einu sinni eru
stjórnvöld í Bagdad í þeim ham gegn Kúrdum að ekki verður
við annað líkt en tilraun til þjóðarmorðs.
Búlgaría kennir sig við sósíalisma, Tyrkland kennir sig
vafalaust við lýðræði og þykist verðugur sessunautur lýð-
ræðisþjóða í Nató og annarsstaðar. Hvað sem öðru líður er
allsendis óþarft að láta þessi ríki komast upp með slíkar
fegrunaraðgerðir. Það á vitanlega að vera öllum Ijóst, en sú
vísa verður samt kveðin eina ferðina enn hér: það samrým-
ist hvorki sósíalisma né heldur lýðræði að ganga á rétt
minnihlutaþjóða. í þessum dæmum sem öðrum verðurfyrst
og síðast að inna eftirframgöngu stjórnvalda á hverjum stað
í mannréttindamálum, sé hún blygðunarefni mun flest ann-
að og verða í skötulíki.
Hellt úr koppum
reiðinnar
í umræðum um söluskattsinn-
heimtur hafa menn tekið óvenju-
stórt upp í sig í Morgunblaði og
DV þegar þeir hafa ausið úr
koppum sinnar reiði yfir Ólaf
Ragnar Grímsson fjármálaráð-
herra. Því er fram haldið með
margvíslegum hætti, að annað
eins fól hafi aldrei í ráðherrastól
setið. Þorsteinn Pálsson lætur að
því liggja í gamalkunnri viðleitni
Sjálfstæðisflokksins til að deila
og drottna, að Ólafur Ragnar sé
eiginlega miklu verri kommi en
til dæmis Svavar Gestsson. í
leiðara í DV var kveinað hátt og
lengi yfir því, að fjármálaráð-
herra berði og biti fast með of-
beldi, hótunum og lögreglu til að
„koma umfangsmikilli starfsemi
á kné“. Ekki var ljóst hvers vegna
Ólafur Ragnar beitti þvílíkum
bolabrögðum, það var ekki einu
sinni látið að því liggja að þetta
gerði hann til þess að gera einka-
framtakinu ólíft í landinu, þetta
var barasta einhverskonar óút-
skýrð illmennska eins og í has-
armyndunum. Hitt mátti vera
ljóst af öllu saman, að eittthvað
hafði Ólafur Ragnar gert af sér,
einhvern frið hafði hann truflað,
einhverja hefð, sem borgara-
blöðunum fannst sárt að missa.
Týndur friður
fyrirgreiðslunnar
Hvað var það sem glatast
hafði?
í fyrrnefndum leiðara í DV,
sem Éllert Schram, fyrrum þing-
maður Sjálfstæðisflokksins,
skrifaði, er fróðlega klausu að
finna sem getur kannski vísað á
svar við þeirri gátu. En hann
segir:
„Sumir fjármálaráðherrar hafa
litið á sig sem þjóna fólksins og
nýtt sér vald sitt til að veita al-
menningi og fyrirtækjum undan-
þágur gagnvart valdboði og ein-
strengingslegum reglugerðum.“
Skoði menn þessa klausu nán-
ar, þá ber hún í sér sjálfa formúlu
fyrirgreiðslupólitíkurinnar: að
stjórnmálamaður sitji í
ráðaherrastól til að „redda“ hin-
um og þessum. Formúlan er nátt-
úrlega flott að utan. Ráðherran-
um er lýst sem „þjóni fólksins“ -
þótt vitanlega liggi það í augum
uppi að enginn ráðherra stendur í
því að veita „fólkinu“ undanþág-
ur frá sköttum og aðflutnings-
gjöldum og guð má vita hverju.
Hann er að hygla sínum mönnum
eða þeim sem hæst jarma - og
kallar þá „litla manninn“ eða
eitthvað annað snyrtilegt rétt á
meðan. í annan stað er fyrir-
greiðslumaðurinn fegraður með
því að stilla honum upp sem
handhafa hins góða andspænis
einhverju „kerfi“ sem allir eiga
að halda að sé vont: hann veitir
ekki undanþágur frá sköttum og
skyldum og lögum jafnvel, held-
ur frá „valdboði og einstrengings-
legum reglugerðum". Allt í þeim
anda, að sá nkisbúskapur sem
ráðherra þarf að reka sé illur -
bæði þegar hann vill skatt taka
(þá tekur hann of mikið) og þegar
hann borgar velferðina (þá er
hann of nískur). Semsagt: ríkið er
vont og ráðherrann er til þess að
það hrekki MIG ekki. Þetta er
með öðrum orðum hugmynda-
fræði Hulduhersins - sem nær
náttúrlega miklu víðar um Sjálfs-
tæðisflokkinn en til manna Al-
berts Guðmundssonar.
Hafi Ólafi Ragnari nú tekist að
reyta þetta hugmyndakerfi til
reiði með sinni framgöngu í sölu-
skattsmálum þá er strax þess
vegna betur af stað farið en
heima setið.
Auglýsingar og
sannleikur
Við höfum stundum verið að
fjasa um þýðingu auglýsinga fyrir
málfrelsið. Vegna þess samheng-
is að auglýsingar bera svo mikinn
hluta af framleiðslukostnaði fjöl-
miðla, að það verður í reynd
auglýsingaheimurinn sem ræður
úrslitum um það hvort blað eða
sjónvarpsstöð eru til.
Þessi staða ýtir mjög á eftir því,
að málflutningur fjölmiðla lagi
sig í ósæmilegum mæli að þörfum
auglýsenda og þrengi þar með að
raunverulegum möguleikum
þeirra til gagnrýni.
Víkverji Morgunblaðsins kom
eitthvað inn á þessi mál á dögun-
um og hann sneri dæminu alveg
við. Þar var sú ályktun dregin af
misbrúkun kínverskra ríkisfjöl-
miðla á dögunum, þegar þeir
voru notaðir til að sverta málstað
námsmanna í andófi, að það fals
allt stafaði af auglýsingaskorti!
Eða eins og þar segir:
„Blöð í Sovétríkjunum og Kína
eiga ekkert undir auglýsingum,
þeim finnst heldur ekki nein þörf
á að segja sannleikann.“
Hér stendur allt á haus. í fyrsta
lagi er það ósvinna að leyfa sér að
tala svo um sovéska og kínverska
kollega, að þeim „finnist engin
þörf á að segja sannleikann“.
Blaðamenn í þessum löndum eru
náttúrlega misjafnir eins og
gengur - sumir önnum kafnir við
að pota sér áfram í sínu frama-
kerfi (og ættu menn að kannast
ofurvel við það úr nálægarí
byggðum). Aðrir eru hugvits-
samir og áræðnir baráttumenn
fyrir „þörf“ og rétti til að segja
sannleikann beiska og óþægilega,
og hafa í þeim efnum lagt sig í
háska sem við þekkjum ekki
nema af afspum.
í annan stað er svo hin raun-
verulega útkoma - þeas hve vel
eða illa mönnum gengur að segja
sannleikann - alls ekki háð því
hvort auglýsingar em í sovéskum
og kínverskum blöðum (þær eru
reyndar til í báðum löndum,
meira að segja auglýsingar frá al-
þjóðlegum stórfyrirtækjum).
Hún er háð almennu pólitísku
ástandi í löndunum og þar með
valdi ritskoðunar - hvort hún er
ströng eða á undanhaldi eða þá
að mestu horfin eins og í Sovét-
ríkjunum nú. Fjárhagslega þurfa
t.d. sovésk blöð hvorki að vera
háð ríkisstyrkjum né auglýsing-
um. Spurningin er svo fyrst og
fremst um samband þeirra við hið
pólitíska vald. Og að því er varð-
ar „þegnlegt hugrekki“ þá skal
það fullyrt hér, að á undanförn-
um misserum hafa sovéskir
blaðamenn unnið afrek sem kol-
legar þeirra úr hefðbundnu mál-
frelsi Vesturlanda mega vel
öfunda þá af. Því þeir hafa ekki
aðeins verið að skrifa um erfið
fortíðarmál: þeir hafa dregið
margt stórlega viðkvæmt fram úr
nútíðinni um spillingu í háum
stöðum, um hrottalega meðferð á
afbrotaunglingum og svo á nýlið-
um í hernum, um glæpi gegn
náttúrunni og margt fleira. Þeir
eiga að sönnu eftir að losa sig við
hömlur á nokkrum sviðum - og
þá fyrst og fremst á sviði utanrík-
ismála þótt einnig þar hafi verið
um miklar og örar breytingar að
ræða. Þeir hafa til dæmis verið
feimnir við ótíðindin frá Kína að
undanförnu. En úr þeirri feimni
verður ekki bætt með auglýsing-
um, það er víst og satt. ÁB.
Þjóðviljinn
Síðumúla 6*108 Reykjavík
Sími 681333
Kvöldsími 681348
Utgefandi: Útgáfufélag Þjóðviljans.
Ritstjórl: Ámi Bergmann.
Fréttastjóri: Lúðvík Geirsson.
Aðrlr blaðamenn: Dagur Þorleifsson, Elías Mar (pr.), Guðmundur '
Rúnar Heiðarsson, Hildur Finnsdóttir (pr.), Jim Smart (Ijósm.),
KristóferSvavarsson, ÓlafurGíslason, Páll Hannesson, SigurðurÁ.
Friðþjófsson (umsjm. Nýs Helgarblaðs), ÞorfinnurÓmarsson (íþr.),
Þröstur Haraldsson.
Framkvæmdastjóri: Hallur Páll Jónsson.
Skrifstofustjóri: Sigrún Gunnarsdóttir.
Skrifatofa: Guðrún Geirsdóttir, Kristín Pótursdóttir.
Auglýslngastjórl: Olga Clausen.
Auglýslrvgar: Guðmunda Kristinsdóttir, Unnur
Ágústsdóttir.
Símavarsla: Sigríður Kristjánsdóttir, Þorgerður Sigurðardóttir.
Bflstjóri: Jóna Sigurdórsdóttir.
Húsmóðlr: Eria Lárusdóttir
Útbreiðslu- og afgreiðalustjórl: Bjöm Ingi Rafnsson.
Afgreiðsla: Halla Pálsdóttir, Hrefna Magnúsdóttir.
Innheimtumaður: Katrín Bárðardóttir.
Útkeyrsla, afgreiðsla, rltstjórn:
Sfðumúla 6, Reykjavík, símar: 681333 & 681663.
Auglýsingar: Síðumúla 6, símar 681331 og 681310.
Umbrot og setning: Prentsmiðja Þjóðviljans hf.
Prentun: Blaðaprent hf.
Verö í lausasölu: 90 kr.
Nýtt Helgarblað: 140 kr.
Áskrlftarverðámánuði: 1000kr.
,4 SÍÐA - ÞJÓÐVIUINN I Þriðjudagur 4. júlí 1989