Þjóðviljinn - 01.08.1989, Qupperneq 5

MINNING
Guðrún Guðjónsdóttir
F. 24. des. 1903 - D. 25. júlí 1989
Amma mín, Guðrún Guðjóns-
dóttir fæddist í Reykjavík 24.
desember 1903. Foreldrar henn-
ar voru Guðjón Brynjólfsson
verkamaður og Guðlaug Eyjólfs-
dóttir húsmóðir. Guðrún ólst upp
í Reykjavík og lauk þar barna-
skólanámi. Árið 1919 tók hún
inntökupróf í Verslunarskólann í
Reykjavík en fátækt kom í veg
fyrir lengri skólagöngu. Námsfer-
ill hennar hélt þó áfram því hjá
Guðrúnu fór saman opinn hugur
og góðar gáfur. Hún var gædd
heilbrigðu sjálfstrausti og horfð-
ist óhrædd í augu við heiminn. Á
unglingsárum réðst hún eitt sinn í
vist á „betra heimili" í Reykjavík.
Þegar hún komst að því að henni
var ekki ætlað að matast við sama
borð og fjölskyldan hætti hún
vistinni og sagði móður sinni að
þangað færi hún aldrei aftur.
Þetta litla atvik sem Guðrún
sagði mér frá finnst mér lýsa vel-
skapgerðareiginleikum hennar.
Henni var í blóð borin sterk rétt-
lætiskennd og vakandi áhugi fyrir
mannlegu samfélagi. Hún ólst
upp við kröpp kjör og hreifst ung
af hugsjónum sósíalismans. Sósí-
alistahreyfingin varð vettvangur
hennar í löngu og miklu félags-
starfi og starfaði hún m.a. með
Kvenfélagi sósíalista, Menning-
ar- og friðarsamtökum íslenskra
kvenna og MÍR. Aðalstarf henn-
ar á sviði félagsmála var þó innan
KRON en hún sat í stjórn félags-
ins 1945-1969.
Guðrún var verslunarmaður í
Reykjavík 1919-1923 og síma-
kona hjá Bæjarsímanum í
Reykjavík 1923-1932, með
nokkrum hléum. Árið 1926 giftist
Guðrún Stefáni Jakobssyni
(f.1895, d. 1964). Fyrsta árið eftir
að þau giftu sig bjuggu þau að
Galtafelli í Hrunamannahreppi,
þar sem Stefán hafði tekið við búi
eftir föður sinn. Ári síðar fluttust
þau til Reykjavíkur og bjuggu
þar til æviloka. Stefán lagði fyrir
sig múraraiðn og varð múrara-
meistari um 1940. Þau eignuðust
Mánudagurinn 24. júlí rann
upp og það sást loks til sólar í
Reykjavík. Hugurinn var bund-
inn við birtu þessa f agra dags þeg-
ar helfregnin barst og allt varð
dimmt og kalt.
Það er oft erfitt að skilja þetta
líf og maður spyr í vanmætti sín-
um: Hver er eiginlega tilgangur-
inn með þessu öllu? Og það fæst
ekkert svar. Lífi ungs manns er
lokið og minningarnar streyma
fram. Ég man það eins og gerst
hafi í gær þegar ég sá Óskar Örn
nýfæddann í vöggu sinni á Sól-
vangi og frá þeirri stundu átti
hann hluta hjarta míns. Þetta var
fyrsta barnabarnið og það eina í
næstu átta ár. Hann var frum-
burður sonar okkar, Jóns Grétars
Óskarssonar og fyrri konu hans,
Lilju Guðmundsdóttur. Þau voru
ung og bæði í námi svo ömmunni
var trúað fyrir þessum litla snáða.
Hann var ljúfur og brosmildur
við ömmu sína en grenjaði þeim
mun hærra á nóttunni fyrstu mán-
uði ævinnar og það var oft ósofin
móðir sem fór í skólann en aldrei
var skrópað. Mér fannst ég alltaf
eiga meira í þessum dreng en
ömmu á að finnast og söknuður-
inn varð því mikill þegar fjöl-
skyldan fór til nokkurra ára dval-
ar í Kanada. Það bætti þó úr að
það kom bréf frá Grétari í hverri
viku öll þessi ár og við gátum
fylgst með þroska drengsins úr
fjarlægð. Svo lá leiðin til fslands á
ný. Samband okkar við Óskar
Örn var alltaf mikið og það
breyttist ekki við skilnað þeirra
Lilju og Grétars. Eftir það var
drengurinn í umsjá móður sinnar
og var aðnjótandi allrar þeirrar
ástar og umhyggju sem góð móð-
ir getur veitt.
Óskar Örn las mikið á
bernskuárum sínum en hann
hafði líka gaman af öllum rebbas-
ögunum sem afi hans bjó til um
leið og þær voru sagðar. Ég fylgd-
ist oft með þessari sagnagerð og
eitt sinn þegar rebbi var sérlega
slæmur og átti allt illt skilið þá
þrjá syni, Hreggvið (f.1927),
Hrafnkel (f. 1930, d. 1983) og
Stefán Má (f. 1938). Mikil vand-
virkni einkenndi öll störf Guð-
rúnar og á heimili þeirra Sefáns
ríkti smekkvísi og reglusemi. Þó
grunar mig að húsmóðurstörf
hafi aldrei verið ömmu minni sér-
staklega hugleikin. Áhugi hennar
á lífinu var óþrjótandi og listir og
menning skipuðu stóran sess í
huga hennar. Guðrún hafði
ákveðnar skoðanir og var hrein-
skilin og hreinskiptin í orði og
verki. Hún lá ekki á skoðunum
sínum og átti það til að segja
mönnum óþvegið til syndanna og
fór þá ekki í manngreinarálit. En
þó Guðrún væri skapmikil kona
var hún manna sáttfúsust og tók
aldrei þátt í illdeilum. Heiðar-
leiki var hennar einkunnarorð.
Hún hafði eigin sannfæringu að
leiðarljósi í hverju því sem hún
tók sér fyrir hendur og máttu þá
aðrir hugsa og segja hvað þeir
vildu. Allur heimurinn og allir
menn komu henni við. Með sama
hlýhug orti hun til bræðra sinna í
Víetnam og Afríku, til japan-
skrar móður, drengs í Kóreu og
til vina sinna og ættingja. Hún
trúði á stórar hugsjónir. Og þó
framkvæmd þeirra færi stundum
á annan veg en hún óskaði, og
stríð og böl mannkynsins gengi
henni nærri, kom uppgjör aldrei
til greina. Mér finnst sálarstyrkur
hennar koma vel fram í vísu sem
hún orti um ljósið:
Pú ert Ijósið, sem lýsir mér
skærast
þú ert Ijósið sem yfir mér skín,
ég mun sýna og santia öllum
heimi,
að um síðir ég kemst upp til þín.
bað drengurinn honum vægðar
og sagði: „Afi, ekki láta hann
deyja“. Óskar Örn fór ungur að
vinna með afa sínum og stundum
að vinnudegi loknum hurfu þeir
nafnar, en ef ég lagði við hlustir
þá heyrði ég í þeim skrafið úti í
garði, þar sem rótað var eftir
ormum og síðan var haldið til
veiða í eitthvert vatnið í grenn-
dinni. Þetta eru ljúfar minningar.
Árin liðu. Óskar Örn varð fal-
legur ungur maður og góðum gáf-
um gæddur. En svo fór að draga
ský fyrir sólu. Hann veiktist
skyndilega þegar hann var 16 ára
gamall, en náði góðri heilsu á ný.
Þá kom annað áfall. Hann missti
föður sinn fyrir fjórum árum og
þar missti hann jafnframt sinn
besta vin. Um það leyti hafði
hann kynnst góðri stúlku og þau
stofnuðu heimili, en það sam-
band slitnaði.
Við erum oft minnt á hve stutt
er milli lífs og dauða og enginn
veit hver næstur fer. Það hvarfl-
aði síst að mér síðastliðinn sunnu-
dag þegar sonarsonur minn kom í
heimsókn með Ósk frænku sinni,
að hans ferð yfir landamærin væri
svo stutt undan. En enginn fær
snúið stundaglasinu við og í gær
var Óskar Örn lagður til hinstu
hvfldar við hlið föður síns. Eftir
sitja ættingjar og vinir og syrgja
góðan dreng.
Elsku Lilja, þú hefur alltaf ver-
ið okkur kær síðan þú dvaldir ung
á heimili okkar og við vitum hve
sorg þín er sár. Við Óskar og
börn okkar vottum þér og þínum
okkar dýpstu samúð.
Anna Jónsdóttir
Jólin nálguðust. í flestra hug-
um eru þau tími gleði, ástar og
Stundum þegar ég kom úr
heimsókn frá Guðrúnu ömmu
minni, gat ég ekki varist því að
bera saman stöðu okkar í tilver-
unni. Ég stóð ein en hún í fylk-
ingu hugsjónamanna og barðist
með fulltingi almættisins. Það var
ekki auðvelt að deila við slíka
konu.
Þó lífskraftur Guðrúnar væri
mikill átti hún einnig til þíða og
viðkvæma strengi. Hún var Iist-
hneigð og hafði yndi af ljóðum.
Þegar tími gafst, undi hún við
ljóðalestur, ljóðaþýðingar og
ljóðagerð. Tvær ljóðabækur
komu út eftir Guðrúnu, Opnir
gluggar (1976) og Gluggar mót
sól (1988). Hún skrifaði einnig og
þýddi barnasögur og ævintýri.
Alls birtust 10 bækur eftir Guð-
rúnu á prenti, frumsamdar og
þýddar.
Vefnaður og handíð var Guð-
rúnu áhugamál. Hún litaði band
úr íslenskum jurtum og óf úr því
dúka og myndir. Einnig prjónaði
friðar en hjá þeim sem hafa elsk-
að og misst eru þau oft sá tími sem
minningarnar sækja fast á og
söknuðurinn er hvað sárastur. Ég
var í miðjum jólabakstrinum þeg-
ar útidyrnar opnuðust á þennan
sérstaka hljóðláta hátt. Eitt
andartak hvarf ég fjögur ár aftur í
tímann og mér fannst Grétar vera
að koma heim úr vinnunni. í því
birtist bjart og sviphreint andlit
Óskars sonar hans í gættinni.
Hann settist við eldhúsborðið að
venju og við tókum tal saman.
Rólegt en þó spyrjandi andlitið
gaf til kynna að hann þyrfti að
segja mér eitthvað sérstakt. Það
var ekki fyrr en við kvöddumst að
hann rétti mér umslag. Hanp
hafði legið andvaka um nóttina
og reynt að skrifa það sem hann
var of dulur til að geta nokkurn
tíma tjáð.
Heitar tilfinningar streymdu
yfir arkirnar fyrir framan mig og
brenndu gómana. Sorgin og inni-
byrgður söknuður eftir föðurnum
fylltu síðurnar og flóðu fram f á-
kalli á styrk til að komast yfir það
hún og hannaði fatnað úr ís-
lenskri ull. Samhliða þessum
hugðarefnum sínum og félags-
störfum vann Guðrún við mót-
töku ferðamanna fyrir Ferða-
skrifstofu ríkisins 1950-1968, og
var gæslukona á Þjóðminjasafn-
inu og Listasafni Einars Jóns-
sonar í nokkur ár eftir 1971.
Nú er komið að leiðarlokum.
Að baki er löng og starfsöm ævi.
Lffið færði Guðrúnu sigra, og ef-
laust einnig vonbrigði. Sigrarnir
voru þó miklu stærri, því með
lífsreynslunni óx þroski hennar
og skilningur á mönnunum. Það
var því gaman og lærdómsríkt að
tala við ömmu. Andi hennar hélst
ungur þó líkaminn hrörnaði.
Fram undir það síðasta bjó
Guðrún í eigin fbúð en naut nábý-
lis við fjölskyldu Stefáns Más,
yngsta sonar síns, að Háteigsvegi
30. Síðastliðinn vetur fór heilsu
hennar hrakandi. í vor fluttist
Guðrún á heimili Stefáns Más og
konu hans Kristínar Ragnars-
dóttur að Stigahlíð 93. Ég fann
vel að það var henni Iéttir þó sam-
búðin hafi orðið styttri en við
hugðum.
Pegar Gleym-mér-ei lokar
auga sínu
og blærinn sefur rótt í
kvöldkyrrðinni
dreymir þröstinn í trénu
og við mœtumst í himin-
blámanum.
Af heilum hug þakka ég Guð-
rúnu ömmu minni samfylgdina,
og bið henni velfarnaðar á veg-
ferð sinni til ljóssins.
Ragnheiður Hrafnkelsdóttir
áfallt að missa þann sem við elsk-
uðum umfram aðra menn. Eng-
um hafði Óskar treyst jafnvel
enginn hafði verið honum slík
fyrirmynd. Honum fannst það
skarð sem dauðinn hafði hoggið í
líf sitt opið og óvarið og það yrði
aldrei fyllt.
Nú þegar þeir feðgar hafa náð
saman aftur minnist ég þess hve
Grétar var stoltur þegar hann
kynnti Óskar son sinn fyrir mér í
fyrsta skipti. Ég horfði framan í
myndarlegan dreng með
greindarlegan svip og skýrleg blá
augu. Það brá fyrir í þeim kímnis-
glampa sem átti eftir að þroskast
og dýpka með árunum. Skugginn
- sem seinna brá svo oft yfir svip-
hreint andlitið og varð fyrirboði
þess sem koma skyldi - sást ekki.
Engum duldist að hér fór efnis-
piltur gæddur góðum námsgáf-
um. Fram undan lá lífsins vegur
bj artur og breiður, varðaður góð-
um fyrirheitum.
Á fyrsta ári hans í menntaskóla
gripu örlaganornirnar í taumana.
Þá blossaði upp sá sjúkdómur
sem fylgdi honum þar til hans
stuttu ævi lauk. Hann vakti ógn
og skelfingu. Stundum veitti
hann grið en lá í vari og beið færis
að læsa klónum aftur f allt of ung-
an dreng til að hljóta slík örlög.
Óskar átti móður sem vafði
hann ást, umhyggju og hlýju,
föður sem hann virti og treysti
öðrum fremur. Þó að foreldrar
hans hafi slitið samvistum þegar
hann var níu ára gamall máttu
þau hvorugt af honum sjá. Eftir
skilnaðinn bjó hann þó lengst af
hjá móður sinni, Lilju Guð-
mundsdóttur, dagskrárstjóra hjá
Ríkissjónvarpinu. Tvö ár bjó
hann á heimili niínu og föður síns
Jóns Grétars Óskarssonar, lífeðl-
Mig langar til að minnast vin-
konu minnar Guðrúnar Guð-
jónsdóttur með nokkrum orðum.
Henni og manni hennar Stefáni
Jakobssyni kynntist ég áriðl951 á
sólbjörtum sumardögum, er við
hjónin dvöldum sumarfríið ásamt
þeim og fleira fólki við hinn fagra
stað Hítárvatn. Það voru dýrð-
legir dagar sem aldrei gleymast.
Ég fann það strax að við fyrstu
kynni mín af Guðrúnu að þar fór
mikilhæf og sérstæð kona, sem ég
vildi halda áfram að þekkja og
síðan höfum við ætíð haldið
kunningsskap. Það hefur verið
mér mikils vert gegnum árin að
hafa samband við hana, það var
ætíð svo fróðlegt og skemmtilegt
að tala við hana, hún var lista-
kona á mörgum sviðum hug-
myndarík og uppörvandi.
Á miðjum aldri fór hún að
skrifa bækur, fyrsta bókin hennar
barnabók, kom út árið 1972, síð-
an komu margar fleiri barna- og
unglingabækur bæði frumsamdar
og þýddar, mjö góðar að mínum
dómi og 2 ljóðabækur gaf hún út.
Ljóðabókin „Opnir gluggar“,
sem kom út árið 1976 var hennar
stærsta bók og hefir hún að
geyma mörg gullfalleg ljóð bæði
frumsamin og þýdd og vildi ég
benda þeim sem hafa gaman af
ljóðum á hana.
En ritdómarnir hafa að mér
finnst of lítið um bækur hennar
fjallað og hún var listakona á
fleiri sviðum, prjónaði saumaði
óf og málaði, í mörg ár vann hún
að listvefnaði óf veggteppi, púða,
dregla og myndir, mér er minnis-
stæð mynd sem hún teiknaði af
sonardóttur sinni og óf síðan í
veggteppi, allt var mjög vand-
virknislega gert sem hún vann
við. Það mætti margt af henni
^egja í sambandi við hugmyndir á
listasviðinu, en þessar línur mín-
ar áttu aðeins að vera þakklætis-
vottur minn fyrir góð og elskuleg
kynni á leið okkar í lífinu. Eftir
að við vorum báðar búnar að
missa eiginmenn okkar styttum
isfræðings. í Garðabæ biðu afi og
amma með opinn faðm alltaf
reiðubúin til að veita skjól og
elsku.
Minningarnar sækja á og kalla
fram myndir af föður og syni. Það
var yndislegt að sjá hvernig sam-
band þeirra feðga þróaðist upp í
nána vináttu þegar tímar liðu
fram. Vináttu sem var þeim báð-
um mikils virði. Grétar taldi
kjark í Óskar þegar á móti blés og
veitti honum styrk og öryggi. Þeir
áttu sameiginlegt áhugamál í
íþróttum. Þrisvar í viku æfðu þeir
og hlupu saman. Það voru gleði-
stundir. Á eftir var sest inn í eld-
hús og málin rædd lengi kvölds.
Þá var oft í för Ragna Jónsdóttir
unnusta Óskars frá þessum tíma.
Aldrei hafði samband feðganna
verið nánara, vináttan meiri og
tengslin sterkari.
Þá kom reiðarslagið. Jón Grét-
ar dó úr heilablóðfalli 12. mars
1985. Óskar missti ekki aðeins
föður heldur líka sinn besta vin.
Nú er Óskar farinn líka. Eftir
sitjum við harmi slegin. Hann tók
sína ákvörðun og hana ber að
virða.
Því er oss erfitt að dœma þann
dóm
að dauðinn sé hryggðarefni,
þó Ijósin slökkni og blikni
blóm.
Er ei bjartara land fyrir stefni?
(Einar Ben.)
Systkini hans fjögur eiga sínar
góðu minningar um stóra bróður.
Móður hans sem nú hefur misst
sína dýrmætustu gjöf, afa og
ömmu í Garðabæ - sem hann
dvaldi löngum hjá og átti ómæld-
ar ánægjustundir með - sendi ég
innilegar samúðarkveðjur. Einn-
ig föðursystkinum hans Ósk og
Ömari sem voru honum sem
systkin alla tíð.
Hvorki fjarlægð né tími lækna
slíkan missi. Það er einungis hægt
að læra að lifa með honum.
Kristín Jónsdóttir
Óskar Öm Jónsson
Fœddur 9.12. 1966 - Dáinn 24.7. 1989
Þriðjudagur 1. ágúst 1989 ÞJÓÐVILJINN - SÍÐA 5