Þjóðviljinn - 16.08.1989, Blaðsíða 4

Málgagn sósíalisma, þjóðfrelsis og verkalýðshreyfingar
KLIPPT OG SKORIÐ
Samkomulag um Nicaragua
og Bandaríkin
Fyrir skömmu var haldið upp á tíu ára afmæli byltingar
Sandinista í Nicaragua. Sú bylting hefur notið gagnrýninnar
samúðar víða um heim hjá þeim sem telja sig vinstra megin
við miðju í hinu pólitíska litrófi: Menn vildu sýna samstöðu
með þeim sem ráku frá völdum gjörspillta einræðistjórn
Somozafjölskyldunnar, um leið vildu menn ógjarna að enn
ein byltingin sigldi inn í þann skammgóða vermi sem víta-
hringur flokksræðisins er. Þessi afstaða hefur reynst
skynsamlegri og gagnlegri vafalaust en sú fyrirvaralausa
aðdáun á fjarlægum byltingum sem oft hefur gripið menn -
aðdáun sem fyrr eða síðar leiðir til slæmra pólitískra timbur-
manna.
Margir Sandinistar hafa og gert sér sæmilega grein fyrir
þeim hættum sem leynast í alræði byltingarflokks. Því er
það, að þrátt fyrir einokun á stærstu fjölmiðlum og önnur
tilhlauptil ritskoðunar, sem menn hafa réttlætt með borgara-
stríðsástandi í landinu, þá hafa ráðamenn í Managua ekki
gert sér forræði flokks síns að því trúaratriði að aðrar raddir
mættu ekki heyrast í landinu. Þessi afstaða hefur svo greitt
fyrir því, að loks hefur tekist að semja um að leysa upp
hersveitir gagnbyltingarsinna, sem herjað hafa á Nicar-
augua frá Honduras með bandarískum vopnum og á kostn-
að bandarískra skattþegna. í fyrri viku gerðu forsetar fimm
Mið-Ameríkuríkja samkomulag þar að lútandi í Honduras.
Þar með sér loks fyrir endann á ófriði sem hefur þegar
kostað fimmtíu þúsundir manna lífið að sögn stjórnar Nicar-
agua.
Áður en af þessu yrði höfðu Sandinistar gengið frá
samkomulagi við um tuttugu flokka og samtök stjórnarand-
stæðinga í landinu um það, hvernig ganga skuli til almennra
kosninga í landinu í febrúar á næsta ári. Með því tryggja
Sandinistarstjórnarandstöðunniaðgang aðfjölmiðlum.fella
niður herskyldu og fallast á alþjóðlegt eftirlit með fram-
kvæmd kosninganna. Á móti kemur að stjórnarandstæðing-
ar hvetja til þess að gagnbyltingarliðið verði leyst upp sem
fyrst og þá fyrir væntanlegar kosningar.
Það fer vitanlega ekki á milli mála hvílíkt fagnaðarefni
þessi sáttagerð er. Það hyllir undir langþráðan frið í stríðs-
hrjáðu landi, þeim löndum fækkar um eitt þar sem frændur
berast á banaspjót - um leið og þeir reynast vera einskonar
staðgenglar í heimstafli stórvelda. Og nú líður að því að
bylting Sandinista geti sýnt til hvers hún dugir - það hefur
verið mjög erfitt að leggja hlutlægt mat á það, sem reynt
hefur verið í Nicaragua: að hve miklu leyti var bágt efna-
hagsástand að kenna mistökum og miðstýringartrú Sandin-
ista, og hve miklu réði það tjón sem fjandskapur Bandaríkj-
anna og hernaður gagnbyltingarsveita ollu?
Einn er sá aðili sem hefur beitt sér gegn því samkomulagi
sem náðist í Honduras, en það erstjórn Bush Bandaríkjafor-
seta. Hún mun að vísu sætta sig við orðinn hlut með semingi
- en meðan hægt var reyndi hún að þæfast fyrir. Bandaríkja-
stjórn vildi að kontraskæruliðar væru áfram undir vopnum í
Honduras að minnsta kosti fram yfir kosningarnar í febrúar. í
þeirri afstöðu kemur fram eina ferðina enn tregða ráða-
manna í Washington við að hverfa frá þeim sið, að nýta til
hins ýtrasta í pólitísku hagsmunaskyni þær sveitir sem þeir
hafa séð fyrir vopnum. Þessi tregða kemur einnig fram í
stuðningi við herstjóra í Afganistan, sem engum líkjast meir
en erkiklerkum í íran, sem og í því, að enn er hinum illræmdu
Rauðu khmerum haldið til streitu sem aðilum að framtíðar-
stjórn í Kampútseu. Þessi fastheldni bandarískra ráða-
manna á ýmis viðhorf ættuð úr köldu stríði er um þessar
mundir ein alvarlegust hindrun í vegi sáttagerðar um svo-
kölluð staðbundin stríð, sem hafa lifað til skamms tíma
blóðugu lífi á mögnuðum fjandskap risaveldanna.
Vöruskorturinn
í Sovétríkjunum
í fréttapistlum frá Sovétríkjum
Gorbatsjov ber mest á þessum
áherslum hér: glasnost, málfrels-
ið, er blómlegt, en það nærist
ekki af árangri perestrjokunnar,
umbóta í efnahagsmálum. Pví
bera m.a. vitni auðar hillur í búð-
um - vöruskortur er feiknalegur,
verðbólga fer ört vaxandi.
Dagblaðið ízvestija birti á dög-
unum fróðlegt viðtal við einn af
höfundum perestrojkunnar, hag-
fræðinginn Abel Aganbegjan,
um það hvernig bregðast skuli við
þessum vanda. f viðtalinu, sem
birt er undir fyrirsögninni „Hvar
á að taka þessa miljarði?“ segir
Aganbegjan á þessa leið:
Það má alls ekki hækka verðið
á nauðsynjum (eins og margir
aðrir hagfræðingar hafa mælt
með í nafni markaðslögmála).
Það mundi skerða verulega þau
kröppu kjör sem flestir búa við.
Verðbólgan er komin á þungan
skrið, fólk treystirekki peningum
og „flýr frá þeim“ með því að
kaupa hvað sem vera skal. I raun-
inni ber ríkinu skylda til að
hækka verulega greiðslur til
þeirra sem verst verða úti í verð-
bólgunni - ellilífeyrisþega og
þeirra sem hafa lágt fastakaup.
Seljum húsnæði!
Aganbegjan telur að um 150
miljarðir rúblna séu nú „á lausu“
- peningar sem eru að leita sér að
vöru, fjármagn sem þyrfti að
beina á nytsamlegar brautir í stað
þess að láta það þjarma að verð-
lagspólitíkinni eða leika lausum
hala á svarta markaðnum.
Hann leggur það til að ríkið
skeri niður fjárfestingar sínar í
nýjum verksmiðjum (sem hafa
verið miklar á undanförnum
árum og skilað sér illa) um amk.
20 %. Þetta eru um 25 miljarðir á
ári. Af þeim ætti að taka tíu milj-
arða og byggja fyrir húsnæði.
Fyrir þessa peninga mætti byggja
á ári tvær miljónir herbergja.
Þessi „herbergi“ á að selja fólki
með því móti, að fólk afhendir
smærri íbúð og fær stærri og
kaupir mismuninn. (Ekki eiga
allir fyrir heilli íbúð í samvinnu-
blokk en flestir geta keypt sér
slfka stækkun). Með þessum við-
skiptum við almenning, segir
hagfræðingurinn, má „binda" um
þrjátfu miljarði rúblna.
Bílar og
bílskúrar
Þá leggur hann til að aukin
verði framleiðsla bifreiða til
einkanota og peningar bundnir
um leið með því, að láta þá sem
nú eru í biðröð eftir bflum greiða
andvirði þeirra fyrirfram (gegn
ríkistryggingu sem er ávísun á bif-
reið). Þrjá eða fjóra miljarða af
því fé sem sparast í stórum fjár-
festingum vill Aganbegjan taka
og byggja fyrir þá bílskúra (Það
vantar núna tíu miljónir bílskúra í
landinu). Þessi sala getur gefið af
sér 20-30 miljarði rúblna á ári.
Aganbegjan leggur og til að
tugir miljarða rúblna verði
bundnir með því að gera sérstakt
átak til að auka framboð - fyrir
hærra verð en nú, því eftirspurn
er meiri en nóg - á myndbands-
tækjum, símum, þjónustu sumar-
dvalarstofnana, húsgögnum og
svo framvegis.
Tvöfalda inn-
flutning neysluvöru
Þá telur hagfræðingurinn
nauðsynlegt að tvöfalda innflutn-
ing á neysluvarningi. Eins og er
nemur slíkur innflutningur um
fimmtán prósentum af innflutn-
ingi Sovétríkjanna, en lagt er til
að hann fari upp í þrjátíu prósent.
Þetta megi að vísu ekki gera með
því að safna skuldum í útlöndum,
þær skuldir séu þegar farnar að
nálgast hættumarkið. (Þess má
geta hér að enn eru erlendar
skuldir Sovétríkjanna tiltölulega
miklu lægri en skuldir t.d. Ung-
verja og Pólverja). Þess vegna
vill Aganbegjan breyta hlutföll-
um í innflutningi - skera niður
innflutning til dæmis á korni
(hann treystir þá væntanlega fjöl-
skyldubúskapnum nýja til að
rétta við matvælaskortinn) og svo
innflutning á ýmsum tæknibún-
aði til fyrirtækja. Síðasta ráðlegg-
ingin getur hljómað undarlega í
landi þar sem talið er mikilvægt
að hressa upp á eigin fram-
leiðslukerfi. En þá er þess að
gæta, að mikið af innfluttri tækni
hefur ekki nýst sem skyldi í Sov-
étríkjunum, meðal annars vegna
þess að of mikið af stórfyrirtækj-
um hefur verið í smíðum í einu,
og tæknibúnaður aðfluttur kann-
ski legið ónotaður eða undir
skemmdum árum saman.
Aganbegjan treystir ekkki sov-
éska verslunarkerfinu fyrir stór-
auknum innflutningi neysluvarn-
ings. Þess vegna vill hann stofna
mikla verslunarsamsteypu sov-
éskra og erlendra fyrirtækja, sem
selur sérlega eftirsóttan erlendan
og sovéskan varning beint til
neytenda eftir pöntunarlistum.
Gerir hann ráð fýrir því að slík
samsteypa gæti velt 60-80 milj-
örðum rúblna á ári. Þess má geta
hér að við sovéskar aðstæður er
sala á innfluttum neysluvarningi,
sem er lygilega dýr á svörtum
markaði, afar fljótvirk aðferð til
að ríkið geti krækt í þá ráðvilltu
peninga sem fólkið hefur unnið
sér inn og veit ekki hvað skal við
gera.
Ennfremur leggur hagfræðing-
urinn það til, að það verði gert
eftirsóknarverðara en nú að
geyma fé í sparisjóðum. Þar hafa
vextir verið mjög lágir, neikvæðir
reýndar, svo notaður sé orða-
leppur sem íslendingar kannast
vel við. En nú er mælt með hærri
vöxtum á reikningum, bundnum
til nokkurs tíma.
Mikið liggur við
Abel Aganbegjan telur, að
með slíkum og þvílíkum ráðstöf-
unum megi gera tvennt í senn:
„binda“ peninga fólksins - og
skapa sjóði sem þarf til að berjast
við fátæktina, fyrir kjörum þeirra
sem verst fara út úr þróuninni.
Hann telur að þrjátíu miljarða
rúblna megi „frelsa“ til þeirra
hluta á ári - og leggur þá sérstaka
áherslu á nauðsyn þess að sett sé
ný lög um ellilaun og lágmarks-
laun hækkuð. Að lokum segir
hann á þá leið í samtali sínu við
blaðamann fzvestíja, að hann
geri ekki tilkall til að hafa fundið
svar við öllum spurningum sem á
mönnum brenna. Hitt viti hann,
að mikið liggi á að gerðar séu ráð-
stafanir sem um munar því „að
hika er sama og tapa“.
Þjóðviljinn
Síöumúla 6 ■ 108 Reykjavík
Sími 681333
Kvöldsími 681348
Útgefandl: Útgáfufélag Þjóöviljans.
Ritstjórl: Árni Bergmann.
Fróttastjórl: Lúövík Geirsson.
Aðrlr blaðamenn: Dagur Þorleifsson, Elías Mar (pr.), Guðmundur
Rúnar Heiðarsson, Hildur Finnsdóttir (pr.), Jim Smart (Ijósm.),
Kristófer Svavarsson, Ólafur Gíslason. Siguröur Á. Friöþjófsson
(umsjm. Nýs Helgarblaðs), Þorfinnur Ómarsson (íþr.), ÞrösturHar-
aldsson.
Framkvœmdastjórl: Hallur Páll Jónsson.
Skrif8tofuatjóri: Sigrún Gunnarsdóttir.
Skrifstofa: Guörún Geirsdóttir, Kristín Pótursdóttir.
Auglýsingastjóri: Olga Clausen.
Auglýsingar: Guðmunda Kristinsdóttir, Unnur
Ágústsdóttir.
Símavarsla: Sigríöur Kristjánsdóttir, ÞorgeröurSiguröardóttir. •
Bílstjóri: Jóna Sigurdórsdóttir.
Húsmóðir: Erla Lárusdóttir
Útbreiðslu-og afgreiðslustjóri: Guðrún Gísladóttir.
Afgrelðsla: Bára Sigurðardóttir, Halla Pálsdóttir, Hrefna
Magnúsdóttir.
Innheimtumaður: Katrín Bárðardóttir.
Utkeyrsla, afgreiðsla, ritstjórn:
Síðumúla 6, Reykjavík, símar: 681333 & 681663.
Auglýsingar: Síöumúla 6, símar 681331 og 681310.
Umbrot og setning: Prentsmiðja Þjóöviljans hf.
Prentun: Blaöaprent hf.
Verð I lausasölu: 90 kr.
Nýtt Helgarblað: 140 kr.
Askrfftarverð á mánuði: 1000 kr.
4 SÍÐA - ÞJÓÐVILJINN Miðvikudagur 16. ágúst 1989