Þjóðviljinn - 31.08.1989, Blaðsíða 5

í hvítamyrkri milli
grafanna héma
Sigurlaugur Elíasson
Blýlýsi
Norðan° niður, 1989
Myndir, hðf.
Það má vart á milli sjá hvor er
meiri, myndlistarinn eða ljóðar-
inn í þessari þriðju bók Sigur-
laugs og vil ég af þeim sökum
nefiía eftirfarandi kvæði:
Ó morgungyðja
(él og sól á hrísgrjónapappír)
Andráin úr afar dauflitaðrí japanskri tréristu
eftir kviðristuna
cemti ei ligg og vaki
fuffa glaðbeittur: fuff fuff fyuff
spanna ristuna: hálf önnur
á fimm alda fresti koma fleiri hendur
fálma inní vökuna þreifa stinga
skrafa rólega koma mínútu síðar
á fimm alda fresti til morguns
Pá koma þínar
blíðari geishuhöndum
greiða úr aðrennslis-frárennslislögnum
vceta stykki og strjúka mjúklega
um leggi og kvið sleppa engu kankvísar
þurrka upp blóðfarvegi og á meðan hlakka ég til
miljón slíkra morgna en rétt í því vegur
pattaraleg janúarsólin sig upp á sólbekkinn
fer þá að gruna annað framhald og finn
hendur þínar síðast
þennan morfína morgun
Fálmað í svefnrofann
(lágstafaskáldi)
Elsku besti hvíldu ekki
þessi þúsundföldu augu
á grefils molasykurspakkanum . . .
. . . Æi
gleymdir að strika aftur innan með opna
faginu á efsta loftinu hvarernú flugna-
penninn vasaljósið í búrinu (fœrð þér
hnefa af rúsínum í leiðinni). Vœgt
frost og jarðlýsi loftnetsgreiðan
kembir nálokk frá auga einmana
skýrakka álgljáandi fárboði
ristur í náttbók . . . mundar
sendingarvarann . . . hvaða
hvaða . . . jafnvel fjar-
stýrðustu sendingar
geta misfarist
Risti
risti
þér
A
(1988)
Þetta ljóð er dásamlegt brjál-
æði, s/h óhugnaður líkt og mynd-
efni grafíkverka þessa pilts, sem á
ættir að rekja til galdramanna á
Borgarfirði eystri. í kvæðinu eru
dauði, nótt, eitur og líkami á sól-
baðsstofu, þar sem sólin kemur
upp, og er blíðari en geisha og fer
(1988)
höndum um náinn; tréristann og
kviðristann. - Austurlensk dul-
úð.
Kvæði bókarinnar eru ekki
allra, flest torskilin og sýna fjöl-
skyldubönd á ljósmyndum og
eftirprentunum. Lítum á þetta
brot úr ljóðinu Við slátt:
Gerir sýnilegan engil sem breiðir verndarvœng
yfir stuttbuxnadreng liggjandi ógætilega tœpt
á holbakka og réttir straumnum höndina, systir
hans er orðin mjög óróleg. Bronsaður ramminn
hangir naumt.
Nei þetta dugar ekki. Þarna tístir tœkið aftur.
Kem þá bara seinna. Kem hvort eð er seinna.
(1987/89)
Samspilið milli drengsins á
vatnsbakkanum og rammans,
sem hangir naumt er þaulhugsað
og skýrt. Ramminn undirstrikar
hættuna sem drengurinn er í.
Tvær síðustu línurnar gætu bent
til þess að drengurinn sé látinn og
hann sé að vitja þess staðar sem
hann dó á. En það er eitthvert
tæki sem tístir og virðist kalla
hann til sín.
MAGNUS GESTSSON
Orðaleikurinn í titli kvæðisins,
rofi í merkingunni takki til að
kveikja og slökkva og það að losa
svefn er laglegur og laus við þá
vélgengni sem oft verður í þvílíku
spaugi. Það er alvarlegur tónn
kvæðisins sem veldur því.
Það er gaman að velta fyrir sér
umfjöllunarefni þessa kvæðis
enda kemur margt til greina t.d.
sjónvarpsútsending, uppvakning
á draugi eða einhver sem verst
illri sendingu með hjálp sending-
arvarans. Stundum er talað um
sjónvarpsdraug ef myndin er tvö-
föld eða þreföld á skjánum. Svo
má hugsa sér að fólk á filmu eða
myndbandi sé vakið upp frá
dauðum þegar því er rennt í gegn-
um tækin, að filmur og mynd-
bönd séu hinn mikli kirkjugarður
því þar hvfla allir kyrrir þegar
filmumar liggja uppi á hillu. Er
sjónvarpið og það sem í því sést,
hin illa sending sem okkur ber að
verjast? Hvað sem því líður er
líkingamál Sigurlaugs með mikl-
um glæsibrag. Sjónvarpsloftnetið
er greiða og gljáandi galdrastafur
ristur í nóttina sem líkt er við
svarta bók - galdraskræðu. í
þessu kvæði er listilega leikið
með tækni, galdra og þjóðtrú.
Kvæðið Páskar MCMLXXXI-
II, segir frá Lech Walesa sem í
X
Rétt nýsloppinn inn
búinn að taka allt úr sambandi
lykta tvisvar að spennubreytinum
við ísskápinn og taka til
sælgœtisskammtinn Brenndan Bismark og
rönd af Petit súkkulaði og leggja
inn á náttborðsröndina
kannski ég líti samt
í helvíska hnífaparaskúffuna
brimljóðakveðskapur hvort eð er
enginn í kvöld aðeins kurteislegur súgur
en muggan var þeim mun dimmri
sá ekki djarfa fyrir Ijósakrossinum
uppá brekkunni og það leggur
óhugnanlega fýlu inn yfir
þorpið frá sjónum einsog
útúr óvenju andfúlu sæskrímsli
Búinn að tvílœsa
(1985/88)
Því oftar sem ég les kvæðin, og auka hugarflug lesandans.
þeim mun drukknari verð ég og Kápumynd og önnur myndlist
þess betur ljúkast þau upp fyrir bókarinnar hitta beint í mark.
mér. Kvæðin eru margræð og Ég óska Sigurlaugi til hamingju.
flókin afkvæmi frjórrar hugsunar Magnús Gestsson
kattarlíki stekkur niður á sæng
páfa og þaðan ofan í kistu, þar
sem farið er „að bryðja af
rymjandi/áfergju,“ og
Mölkúlurnar mínar
hugsar páfinn í draumi sínum.
Eftirfarandi kvæði sem er nr. X
í bálkinum Indíánavetur, sýnir
aðra hlið á Sigurlaugi en t.d.
Fálmað í svefnrofann. Frásögnin
er einföld og skýr og lýsir dauða-
beig og öryggisæði því sem grípur
margt fólk á leið í háttinn eða út
úr húsi. Þetta efni er skáldum hug-
leikið og nefni ég Þórberg sem
dæmi.
Við málfræðingar erum oft og
tíðum taldir heldur smámuna-
samir, einkum í málfarslegum
efnum. Ég veit ekki hvort þetta á
við rök að styðjast, en ætla þó að
biðja menn að velta nafni þessa
dálks fyrir sér. Getur verið að
það sé hreinræktuð danska að
segja eitthvað skera í eyra?
Auðvitað geta læknar skorið í
eyra án þess að eiga á hættu
skammir, en að orðin sker í eyra í
óeiginlegri merkingu skeri í eyra,
ætli það geti verið?
Fólk sem lifir af því að tala í
útvarp og rita í blöð verður sífellt
fyrir þvflíku aðkasti að mér of-
býður. Það er eins og öllum sé
heimilt að ata þetta fólk auri.
Margar lægstu hvatir manna og
andlegt ójafnvægi bitnar á fjöl-
miðlafólki. Hjá siðmenntuðu
fólki væri þetta réttilega kallaður
dónaskapur. En íslendingar virð-
ast stundum telja það heilaga
skyldu við sögu, þjóð og tungu að
hrakyrða fjölmiðlafólk. Athygl-
isvert er að sjaldnast er skammað
fyrir hvað er sagt heldur hvemig
það er sagt. Umbúðirnar skipta
miklu meira máli en varan. Að-
eins hluti málsins er í brenni-
depli. Þetta er býsna hættulegt
vegna þess að í versta falli getur
svona framkoma leitt til þess að
ekki skipti máli hvað er sagt - og
raunar eru þegar á lofti teikn sem
benda til að sumir fjölmiðlamenn
hræðist ofstækismenn þessa
meira en sannleiksást. Sorglegust
er sú staðreynd að blaðagreinar
vemdara tungunnar em oftar en
ekki á máli sem höfundar hefð-
bundinna kennslubóka hafa lengi
bannfært.
Þetta em hörð orð. Sannleik-
urinn er oft napur. Iðja sú sem
hér hefur verið lýst á ekkert skylt
við málrækt. Þó efast enginn um
tilgang. Því er nöldur og fjas af
þessu tagi misskilningur, þegar
best lætur. Hann verður að upp-
ræta og engin leið er greiðari til
þess en fræðsla. Skólakerfið hef-
ur að nokkm leyti bmgðist en
þarf nú að bregðast við.
íslenska er eitt fjölmargra
tungumála sem töluð em hér á
jörðu. Hún hefur sérstöðu eins
og öll önnur tungumál, hvert
tungumál er ólíkt öðram á ein-
hvem hátt og því em þau nefnd
ýmsum nöfnum. Tungumál
heims eiga það sameiginlegt að
fólk grípur til þeirra þegar því
dettur í hug að rabba við ein-
hvem, rita kunningja bréf ellegar
semja skáldsögu. Rabb er stund-
um kallað talmál til aðgreiningar
frá ritmáli sem fólk notar oftast í
einrúmi. Á þessu tvennu er regin-
munur. í fyrsta lagi er talmál
miklu eldra en ritmál. í öðm lagi
getur yfirgnæfandi meirihluti
mannkyns talað en miklu færri
geta ráðið þau tákn og þær mynd-
ir sem kallast ritmál. Þess vegna
er talmál sameign hvers mál-
samfélags en ritmál er séreign
þeirra sem lært hafa að nota það.
Það er heldur sjaldgæft að allir
sem kunna að tala tiltekið tungu-
mál geti einnig lesið og ritað. Þó
em dæmi þess að mjótt sé á mun-
um og á það t.d. við um íslensku.
Þar liggur hundurinn grafinn. Þar
er ógæfa íslenskrar tungu. Við
höfum nefnilega fallið í þá gryfju
að álíta ritmál æðra talmáli. Eftir
þessu hefur auðvitað skólakerfið
hlaupið og afleiðingin er sú að
flestir íslendingar hafa nánast
enga leiðsögn fengið í meðferð
mælts máls. Mál er að linni.
Heiri þættir skipta máli fyrir
tungu okkur og framtíð hennar
en þeir sem hér hefur verið tæpt
á. Enginn efast um að sú menn-
ingarbylting sem nú fer sem eldur
í sinu um hinn vestræna heim hafi
áhrif á tungutak manna. En þau
áhrif verða okkur öllum til góðs
ef við nennum að taka eftir
aflvaka byltingarinnar: Tækn-
inni. Við getum ekki látið það
líðast að sjónvarp kasti framan í
okkur snoturri ensku á meðan við
rembumst eins og rjúpan við
staurinn að kenna fólki kýr kú
kýr. Það er ekki andspyma. Það
er að leika á fiðlu á meðan Róm
brennur.
Nú stendur yfir málræktarátak
menntamálaráðherra. Þessi ára-
tugur hefur einkennst af mörgum
menntamálaráðhermm og jafn
mörgum ráðstefnum um vanda
íslenskrar tungu. Loks virðist
röðin komin að menntamála-
ráðherra sem ekki sér andspymu
fólgna í ráðstefnu bar sem mál-
rækt er stunduð með því að tala
illa um fólk. Málræktarátak 1989
er metnaðarfull tilraun til að láta
verkin tala. Fullsnemmt er að
spyrja að leikslokum.
Málræktarátak 1989 er þó ekki
hugarfóstur eins eða fleiri
menntamálaráðherra. Á undan-
fömum misseram hafa margir
velt fyrir sér hvemig mætti koma
til móts við málnotendur, t.d.
með leiðbeiningarritum og upp-
sláttarbókum. Einn þeirra er Sig-
urður Jónsson frá Amarvatni.
Hann hefur samið orðabók
handa bömum. Útkomu þessarar
bókar má fagna því hér er á ferð-
inni einhver mesti virðingarvott-
ur sem tungunni hefur lengi verið
sýndur. Nú em þeir loks settir í
öndvegi sem einir hafa það f
hendi sér hvort hér verði rabbað
saman á íslensku í framtíðinni.
Böm verða nefnilega fullorðin
fyrr en varir og tala alltaf það mál
sem þau námu í æsku. Breytist
íslenska hratt nú um stundir
munu þær breytingar ná yfir-
höndinni innan fárra áratuga.
Þeir sem nú era þrítugir mega þá
búast við ýmsu misjöfnu í eyra
það sem þeir eiga ólifað. Ég vil
því biðja Sigurð Jónsson frá Am-
arvatni að taka upp þráðinn þar
sem honum sleppir í þessum
pistli. Mega þeir sem nú era mjög
skorair á eyra búast við því að
málbreytingar verði gerðar aftur-
reka, t.d. með útgáfu handbóka
handa bömum?
Sigurður Konráðsson
Flmmtudagur 31. ágúst 1989 ÞJÓÐVILJINN - SÍÐA 5