Þjóðviljinn - 31.08.1989, Blaðsíða 7

Strandsiglingar
Þjónustan má ekki rýma
Guðmundur Einarssonforstjóri Skipaútgerðar ríkisins: Bókhaldsleg útkoma ekki það sama og þjóðhagslegur
ávinningur. Samvinna skipafélaganna má ekki leiða tilþess að dregið verði úrþjónustu við norðausturhornið
Fyrir réttri viku var undirritað
samkomulag um aukna samvinnu
þriggja skipafélaga - Eimskipa,
Skipadeildar Sambandsins og
Ríkisskipa - á sviði strandsigl-
inga. Markmiðið með þeirri sam-
vinnu er að ná fram aukinni hag-
kvæmni í þessum flutningum sem
skipta verulegu máli fyrir afkomu
fólks á landsbyggðinni og byggða-
þróun í landinu.
Við undirritun samkomulags-
ins ræddu forstjórar Eimskipa og
Skipadeildarinnar um að með
aukinni samvinnu mætti ná fram
meiri hagkvæmni. Það kom einn-
ig fram hjá samgönguráðherra að
afráðið væri að selja eitt af þrem-
ur skipum Ríkisskipa fljótlega og
jafnvel fleiri síðar. En hvernig
lítur þetta samstarf út af sjónar-
hóli Guðmundar Einarssonar
forstjóra Ríkisskipa? Eru tíma-
mót framundan í rekstri fyrirtæk-
isins?
Ekki hœgt að
auka nýtinguna
„Það gæti farið svo. Við höfum
á undanförnum árum reynt að
koma á auknu samstarfi við hin
skipafélögin og það hefur verið
töluverð samvinna milli okkar og
Skipadeildarinnar og á sínum
tíma Hafskipa en minni við Eim-
skip. í fyrra vorum við langt
komnir með að gera samning við
Skipadeildina um samstarf sem
hefði sparað tugi miljóna í rekstr-
inum en því var slegið á frest þeg-
ar samstarf fyrirtækjanna þriggja
komst á dagskrá.
Hins vegar sé ég ekki alveg
hvað átt er við með því að auka
nýtinguna í þessum rekstri.
Skipin okkar hafa rúmlega 90%
hleðslunýtingu frá Reykjavík og
það er ekkert hæft í því að skip
félaganna þriggja sigli tóm hvert
á eftir öðru inn á hafnir landsins.
Veikasti hlekkurinn í flutnings-
keðjunni er norðausturhornið en
í vikulegum ferðum Esju austur
um til Raufarhafnar er skipið
vissulega hálftómt síðasta spöl-
inn. En það fyllist fljótt á baka-
leiðinni. Til dæmis eru miklir
flutningar á gámafiski frá
Austfjörðum til Vestmannaeyja
og skipið er iðulega fullt milli
Hafnar og Eyja.“
Lítil sem engin
samkeppni
„Sannleikurinn er sá að það er
engin samkeppni milli fyrirtækj-
anna nema á stærstu höfnunum
og þá eingöngu á Vestfjörðum og
Norðurlandi vestanverðu. Ríkis-
skip eru ein um hituna á
Austfjörðum og við höldum uppi
reglulegum siglingum á fjölda
hafna sem hin félögin sinna alls
ekki.
Ég get ekki séð að það sé raun-
hæft að ná öllu meiri nýtingu á
flutningsgetu en nú er hjá okkur.
Hins vegar er möguleiki að ná
sparnaði með samvinnu, ef eitt af
okkar skipum er seit og samein-
ast um rekstur á einu stærra, eða
ef unnt er að bæta flutningum
okkar skips á þau stóru skip sem
Sambaridið og Eimskip reka á
sömu flutningaleið. Við könnun
á þessu atriði miðað við flutninga
eins og þeir voru í fyrra virtist
þetta hægt. Á þessu ári hafa
flutningar aukist mikið og þarf
því auðvitað að athuga þetta aft-
ur. Hvað strandferðaskip ríkisins
snertir er því frekar um að ræða
hagkvæmni stærðarinnar en
aukna nýtingu."
Verkaskiptingu
breytt
„Hins vegar er svo um að ræða
fyrirkomulag vöruafgreiðslu hér í
Reykjavík sem aðilar eru ekki
sammála um. Vissulega er hægt
að ná fram hagræðingu í vöruaf-
greiðslu með auknu samstarfi. í
viðræðum okkar við Skipadeild
Sambandsins í fyrra var rætt um
samnýtingu á tækjakosti ofl.
Vöruafgreiðsla okkar er mjög
frábrugðin afgreiðslu millilanda-
skipa. Hjá okkur er vörumót-
takan að sumu leyti líkari vöruaf-
greiðslu flutningabfla en skipa.
Mikið er um smáar sendingar og
sendingar sem eiga að fara á
marga staði, þótt einnig sé um að
ræða móttöku á stærri gámum.
Þegar skip kemur og fer
fulllestað, sem er algengt, geta
losaðar og lestaðar einingar farið
upp í 800. Gámaskipin sem Eim-
skip og Sambandið reka á strönd-
inni taka hins vegar eitthvað um
200 gáma og nánast allur flutn-
ingur þeirra er í gámum. Vinnu-
aðferðir við afgreiðslu skipanna
eru því ólíkar.
í mars árið 1984 tókum við
fyrstir skipafélaga upp ábata-
skiptakerfi í vöruafgreiðslunni en
það er ein útgáfa af afkastahvetj-
andi launakerfum. Þetta keiífi
hefur reynst ákaflega vel og
skilað mikilli framleiðni-
aukningu. í góðri samvinnu við
starfsmenn og Dagsbrún hefur
okkur tekist að eyða gömlum
hefðum um verkaskiptingu. Nú
hafa hin skipafélögin tekið upp
sams konar kerfi. Við getum
tekið við fulllestuðu skipi, losað
það og lestað fullt aftur á einum
degi. Ef vöruafgreiðsla okkar
yrði lögð niður myndi þessi ár-
angur glatast.
I vikulegum ferðum Esju
austur um land er farið allt til
Raufarhafnar og snúið við. Ef
aftur þarf tvo daga til afgreiðslu
skipanna í Reykjavík geta þær
ferðir ekki náð lengra en til
Seyðisfjarðar eða Vopnafjarðar.
Þjónustan við norðausturhornið
yrði því í hættu.“
Hlutur strand-
flutninga stóraukinn
- Hefur ekki orðið töluverð
breyting á flutningamynstrinu á
undanförnum árum?
„Jú, og þvert á það sem haldið
er fram í mjög ófagmannlegri
skýrslu frá Byggðastofnun í fyrra
hafa flutningar með skipum á
vegalengdum yfir 300 km aukist
gífurlega. í sömu skýrslu er því
haldið fram að vegna lagningar
bundins slitlags hafi flutningar
færst í stórum stfl frá strandferða-
skipum til flutningabfla en því fer
fjarri. Það hafa orðið mikiar
breytingar á samgöngukerfinu og
þær hafa ieitt til mikillar aukning-
ar á strandflutningum. Helsta
breytingin er sú að millilanda-
skipin sem áður höfðu viðkomu
víða á landsbyggðinni koma nú
aðeins við á örfáum höfnum og
langmest í Reykjavík. Á þessum
höfnum er vörunum safnað sam-
an og dreift um landið.
Það er erfitt að fullyrða um
hlutfallið á milli flutninga með
skipum og bflum vegna þess að
það hefur engin heildarkönnun
verið gerð á bflaflutningunum.
En árið 1967 fóru tveir þriðju
hlutar vöruflutninga á vegalengd-
um yfir 300 km fram með bílum
en þriðjungur með skipum. Nú
virðist þetta hafa snúist við.
Skipin flytja yfir 60% af vörunum
en bflarnir liðlega þriðjung. Og
inn í þessar tölur vantar olíuflutn-
ingana sem fara svo til eingöngu
fram með skipum. Ef þeir eru
teknir með er hiutfall skipanna
75-80%.
Hins vegar eru hæðir og lægðir
í þessum flutningum eins og öðr-
um atvinnugreinum. Til dæmis
má heita að flutningar á bygging-
arefni út á landsbyggðina hafi
lagst af eftir 1983, það hefur sára-
lítið verið byggt síðan. Um svipað
leyti drógust flutningar á skreið
verulega saman. Þrátt fyrir þann
samdrátt sem nú rikir hefur orðið
aukning á flutningunum hjá okk-
ur um 13% fyrstu sjö mánuði
þessa árs, og þegar allt er talið var
14 miljón króna hagnaður af
rekstrinum fyrstu sex mánuðina.
Við breyttum siglingakerfinu
hjá okkur fyrir uþb. áratug en
það byggist mikið á þjónustu
rnilli landshluta. Margir höfuð-
borgarbúar eiga erfitt með að
skilja að nokkur staður úti á landi
geti haft þörf fyrir flutningasam-
band annað en til Reykjavíkur.
Þótt flutningsmagnið sé mest
milli Reykjavíkur og landsbyggð-
arinnar eru mikilvægir flutningar
td. milli Akureyrar og Austur-
lands. Flutningsþörf Akur-
eyringa verður því ekki leyst með
ferðum milli Reykjavíkur og Ak-
ureyrar eingöngu."
Hallinn úr 60%
í 12,5%
- Hvernig hefur afkoma fyrir-
tækisins verið?
„Hún hefur farið batnandi á
undanförnum árum. Við höfum
þurft að fá styrk úr ríkissjóði og
þurfum þess enn. Eigin tekjur
fyrirtækisins hafa hins vegar orð-
ið æ stærri hluti heildarteknanna.
Fyrir nokkrum árum var hallinn
sem ríkið þurfti að brúa tæplega
60% af heildarútgjöldum fyrjr-
tækisins og voru þá fjármagns-
gjöld og afskriftir ekki taldar með
en á fyrstu 6 mánuðum þessa árs
var það aðeins 12,5%. f fyrra
þurfti ríkið að greiða 60 miljónir
króna með rekstri fyrirtækisins
og í ár stefnir það í 50 miljónir.
Þessu til viðbótar þarf ríkið að
greiða 130 miljónir króna í af-
borganir og vexti af lánum sem
tekin hafa verið vegna fjárfest-
inga.
Það skekkir hins vegar mynd-
ina að fyrirtækið hefur safnað
upp vanskilum við ríkisábyrgða-
sjóð vegna eldri skulda. Það staf-
ar að verulegum hluta af því að á
árunum 1982, 1983 og 1985 var
framlagið til fyrirtækisins skorið
niður við fjárlagagerð þannig að
það var í engu samræmi við raun-
hæfar áætlanir um reksturinn.
Einnig kom til talsvert tap sem
við urðum fyrir við gjaldþrot
Hafskipa, en við fluttum mikið
fyrir það fyrirtæki á sínum tíma.
Alls nema þessi vanskil 484 milj-
ónum en þar af eru dráttarvextir
319 miljónir.
Það er ekki um það að ræða að
ríkið skuldi einhverjum þessa
peninga heldur er hér nánast um
að ræða bókhaldsatriði milli
tveggja deilda ríkisins. Á sínum
tíma hefur ríkisábyrgðasjóður
fengið aukafjárveitingar til að
greiða af þessum lánum. Hefðu
þær komið til okkar í staðinn væri
ekkert vandamál, en eins og mál-
in standa skekkir þetta útkomuna
hjá okkur. Ég nefndi td. áðan að
fyrstu sex mánuði þessa árs hafi
orðið rekstrarhagnaður upp á 14
miljónir króna. Það er þrátt fyrir
að til gjalda hafi verið færðir
dráttarvextir til ríkisábyrgða-
sjóðs að fjárhæð 52 miljónir."
Stuðlað
að hagvexti
„Það er svo annað mál hvort
um er að ræða taprekstur út frá
þjóðhagslegu sjónarmiði. Þar
þarf að taka fjölmarga þætti inn í
myndina.
í fyrsta lagi er verulegur sparn-
aður af þessari þjónustu. Fyrir
því finnur Vegagerð ríkisins ekki
minnst. Eftir að við breyttum
siglingakerfinu fyrir áratug segist
Vegagerðin hafa sparað verulega
fjármuni sem áður runnu til
snjóruðninga auk þess sem hægt
hefur verið að standa fastar á
þungatakmörkunum á vorin.
í öðru lagi hefur þjónusta okk-
ar þau áhrif að halda niðri vöru-
verði á landsbyggðinni þvf það er
allt að helmingi ódýrara að flytja
vörur með skipum á lengstu
leiðunum en með bflum.
í þriðja lagi stuðlar þjónusta
okkar beinlínis að hagvexti. Þar
má nefna dæmi af Steinullar-
verksmiðjunni á Sauðárkrók og
Stál hf. á Seyðisfirði. Stál hf. tók
fyrir nokkrum árum þátt í alþjóð-
legu útboði á gerð bræðslukerja
fyrir áiverið í Straumsvík og fékk
verkið. Það hefði verið óhugs-
andi ef fyrirtækið hefði ekki notið
hagstæðra flutningskjara hjá
okkur.
í sambandi við samvinnuna við
hin skipafélögin vil ég taka fram
að við erum full áhuga á slíkri
samvinnu. Það þarf að vanda
mjög til hennar þannig að árang-
urinn verði sá sem að er stefnt.
Það sem vekur áhyggjur hjá okk-
ur eru ýmsar tillögur sem fram
hafa komið og gætu leitt til lakari
þjónustu og jafnvel meiri kostn-
aðar fyrir ríkissjóð en nú er. Mest
hætta er á að þjónustan geti
versnað mjög þar sem hún er
veikust fyrir, svo sem á norð-
austurhorninu. Það má ekki
verða,“ sagði Guðmundur Ein-
arsson forstjóri.
-ÞH
Hlutdeild skipa og bíla í vöruflutningum
á löngum leiðum (>300 km) innanlands 1967 og 1988
Flug Flug
1967
1988
Guðmundur Einarsson forstjóri með Esjuna í baksýn. Mynd: Jim Smart.
Fimmtudagur 31. ágúst 1989 ÞJÓÐVILJINN - SÍÐA 7