Þjóðviljinn - 21.09.1989, Page 5

VIÐHORF
I tilefni af Alþjóða friðardeginum
Ingibjörg Daníelsdóttir skrifar
Arlegur friðardagur Sam-
einuðu þjóðanna er 20. septem-
ber. Jafnvel nafnið eitt gleður
mitt dapra hjarta. Því það er svo
sérkennilegt að meðal okkar frið-
elskandi Islendinga virðast býsna
margir satt að segja ekki hafa trú
á friði, alla vega ekki nema þá
tímabundið, eða á ákveðnum
svæðum. En að búast við friði um
allan heim samtímis og það
jafnvel til frambúðar, það þykir
ósköp barnaleg óskhyggja, - „því
mannskepnan er jú söm við sigog
það verður seint sem heimurinn
breytist”.
Þó kannast ég ekki við að við
þjáumst af bældri stríðsþörf, né
að heimurinn standi í stað. Þvert
á móti breytist tilveran svo stans-
laust fyrir augunum á okkur, að
við höfum ekki við að átta okkur.
Við vitum eiginlega ekki hvert
við erum að fara, hvert við viljum
fara, né hvert við getum farið.
Breytingarnar hafa t.d. orðið
miklar á stríðsrekstri, en við
erum ekki viss um hvað við eigum
að ráða út úr þeim breytingum.
Vopnabirgðir eru reyndar meiri
en nokkru sinni. Samt er það að
ein þjóð herji á aðra ekki lengur
regla og almenningur styður ekki
slíkar hernaðarhugmyndir. Óf-
riður er nú stundaður af smærri
einingum en áður og er ekki jafn
samfelldur. Það finnst mér benda
til að hann sé í rénun og friður
komist á. En eins og löngum þor-
um við ekki að trúa fyrr en við
tökum á. Þótt kenningar séu sett-
ar fram og tilraunir gerðar, hættir
okkur til að afskrifa hugmynd
sem ranga eða óraunsæja ef
árangurinn kemur ekki strax og
helst fyrirhafnarlaust. „Hvernig
fór ekki með esperantóið”, segir
fólk, eins og það sé endanlega
fyrir bí, þótt því hafi ekki enn
verið veitt það brautargengi að á
það reyndi.
Þegar við þekkjum jrróun get-
um við beðið róleg eftir árangri.
Þegar börnin mín byrjuðu að
ganga þurfti ég ekki að óttast við
hverja byltu að kannski myndu
þau aldrei geta gengið. Ég mátti
„Friðurinn erekki
aðeins í höndum
þeirra sem semja um
afvopnun, heldur
okkar sem erum
samfélagið. “
vita að heilbrigt barn lærði að
ganga og ég vissi líka að það
myndi kosta marga byltuna.
Ég held að það hjálpi mikið að
líta þessum augum á heimsmálin.
Ég er sannfærð um að heilbrigt
fólk getur lifað í heilbrigðu sam-
félagi. Við þekkjum ekki
ofbeldislausan heim og erum því
óróleg. En við þekkjum ýmis
friðsöm samfélög og getum borið
þau saman við hin þar sem óöld
ríkir. Og þá getum við séð að á-
kveðin grundvallaratriði eru for-
senda friðar, atriði, sem felast
ekki aðeins í ytri ramma sam-
félagsins, svo sem lögum og öðr-
um stjórnarfarsaðferðum, heldur
viðhorfum og öllu mannlífi fólks-
ins.
Allar gerðir okkar byggjast á
viðhorfum, hversu skýrt eða
óljóst sem við gerum okkur grein
fyrir þeim. Ef forsendur friðar
komast á mun friður komast á.
Þegar við áttum okkur á þessu
rennur jafnframt upp fyrir okkur
að friðurinn er ekki aðeins í
höndum þeirra sem semja um af-
vopnun, heldur okkar sem erum
samfélagið. Hversdagslífið vegur
kanski þyngra en friðargöngurn-
ar, hversu ágætar sem þær annars
eru. Allar viljayfirlýsingar þurfa
að koma fram í verki.
Eigi heil samfélög að láta sér
semja, þurfa einstaklingarnir að
kunna að láta sér semja. Lög og
reglur eru nauðsyn í samskiptum
nrenntun allra forsenda þess að
fólk geti staðið jafnfætis við
mótun samtelagsins, eða ef við
viljum orða það svo, forsenda
lýðræðis. Við íslendingar ættum
ekki að láta okkur nægja að búa í
ríkja ekkert síður en einstak-
linga, en virðing milli manna hef-
ur þó enn meira að segja, virðing
milli kynja, milli kynþátta, virð-
ing fyrir ólíkum störfum, lífsstíl
og menningu. Sönn virðing og
vinátta útrýmir togstreitu, jafnt
hjá kjarnafjölskyldunni, sem
fjölskyldu þjóðanna. Virðing
eyðir kynþáttastefnu, öfgafullri
þjóðernishyggju, arðráni og
óréttlæti.
Nú virist ég kannski farin að
tala eins og í draumsýn og ósk-
hyggja ráði ferðinni, en munum
að lögmálið um orsök og afl-
eiðingu giidir alveg jafnt um
sálarástand okkar og athafnir,
sem um áþreifanlegri hluti.
Til þess að virða þurfum við að
þekkja til. Alþjóðlegt hjálpar-
tungumál er eitt þeirra tækja sem
geta auðveldað og flýtt kynnum
milli ólíkra þjóða. Eins er
lýðræðisríki, við þurfum að búa í
lýðræðisheimi.
Nú þegar framundan er
„Alþjóðlegt baráttuár gegn
ólæsi”, en Sameinuðu þjóðirnar
hafa ákveðið að árið 1990 verði
helgað baráttu gegn ólæsi, er
okkur hollt að hugsa til
inenntunar, ekki aðeins hvort
fólk er læst og skrifandi, sem er
bara fyrsta skrefið, heldur horfa á
menntun sem það að rækta
manneskjuna, ekki aðeins
greindina, heldur ailar þær
eigindir sem við erurn sköpuð
með. Það mun leiða til þess að við
byggjum réttlátari, skilnings-
ríkari og friðsamari heim. Það er
ekki fjarri mér að ætla að einmitt
alþjöðlegt ár lestrarkunnáttu
muni færa okkur í friðarátt.
Alþjóðlegt baráttuár gegn
ólæsi og friðardagurinn eru góð
dæmi um vel útfærðar og já-
kvæðar starfsaðferðir Sameinuðu
þjóðanna, þar sem höfðað er
bæði til grasrótarinnar og stjórn-
valda og ekki fer á milli mála, að
það sem unnið er að er velferð
almennings í heiminum.
Ef við skoðum aðeins nánar
hvers vegna hugmyndir ná ekki
lengra en raun ber vitni þótt þær
væru mannkyni óneitanlega til
heilla ef þær bara kærnust í fram-
kværnd, þáermikill hluti skýring-
arinnar áreiðanlega fólginn í því
að okkur hefur skort samræmi og
heildarsýn. Þau hugmyndakerfi
sem þekktust eru nægja ekki í
þessu tilliti. Það sem hefur opnað
mér nýjan hugmyndaheim og
gefið mér tilefni til bjartsýni er að
hafa kynnst Bahá’í trúnni, þar
sem lífssýnin er ein heild. Eðli
mannsins er útskýrt og raunhæfar
starfsaðferöir kynntar út frá því.
Margir munu kannast við friðar-
ávarp Bahá’í trúarinnar, sem
kom út í tilefni friðarárs Samein-
uðu þjóðanna. Þar er útskýrt að
friður rnuni óhjákvæmilega kom-
ast á, en því fyrr sem við áttum
okkur á þeim forsendum sem við
þurfum að vinna út frá, þeim mun
fyrr munum við ná árangri.
Höfundur er húsinóöir á ísafirði
Leiðrétting
I viðhorfsgrein eftir Helga
Seljan sem birtist í blaðinu í gær,
miðvikudag, var meinleg villa
sem ber að leiðrétta. Neðst í mið-
dálki er setning sem á að hljóða
svo: Þetta er ósköp ólíkt þeim
Halldóri, sem égþekki. í prentun
hafði ó-ið í ólíkt fallið niður og
snúið merkingunni gersamlega
við. Þeir Helgi og Halldór eru
beðnir velvirðingar á þessurn
mistökum.
Tilhvers heilsuliða?
Sigríður Kristinsdóttir skrifar
Nýverið hafa komið fram til-
lögur um heilsuliða sem vinna
eiga á heilsugæslustöðvum vítt og
breitt um landið. Þau drög sem ég
hef séð, og eru undirrituð af Stef-
áni Þórarinssyni héraðslækni á
Egilsstöðum, eru til þess fallin að
vekja úlfúð milli starfsstétta. Tel
ég enga þörf á því að búa til nýja
starfsstétt því sjúkraliðar geta
unnið öll þau störf, sem heilsulið-
um eru ætluð í drögum læknisins,
og hafa þar að auki betri
menntun en þar er gert ráð fyrir,
- hvað sem líður þeim ummælum
Guðjóns Magnússonar aðstoðar-
landlæknis í Tímanum 14. sept.
síðastliðinn að sjúkraliðar séu
ekki menntaðir eða þjálfaðir til
að vinna „um það bil helming
þeirra starfa sem ráð væri fyrir
gert að heilsuliðar önnuðust”.
Menntun sjúkraliða hefur
lengst talsvert á undanförnum
áratug. Sjúkraliðar hafa samið
um það í samningum, að þeir eigi
rétt á bæði þriggja mánaða námi
og eins árs viðbótarnámi eftir að
þeir hafa fengið starfsheitið
sjúkraliði. Þeir hafa aldrei fengið
þetta árs nám því það hefur alltaf
strandað á heilbrigðisráðuneyt-
inu að framkvæma það. Af ein-
hverjum undarlegum ástæðum
hefur enginn áhugi verið fyrir
hendi í því ráðuneyti til að standa
við gerð samningsins þrátt fyrir
ítarleg mótmæli Starfsmannafé-
lags ríkisstarfsmanna, sem er
samningsaðili fyrir sjúkraliða, og
að Sjúkraliðafélag íslands hafi
lagt mikla vinnu í að fá fram
aukna menntun sjúkraliðum til
handa. Því tel ég að ef Guðjóni
Magnússyni finnist vanta á
menntun sjúkraliða væri ábyggi-
lega hægt að koma á viðbótar-
námi fyrir sjúkraliða og þá yrði
jafnframt staðið við gerða samn-
eru af viðkomandi heilsugæslu-
stöð“ en síðar gæti viðkomandi
einhvern tíma í framtíðinni feng-
ið það nám sem þurfa þætti í fjöl-
brautaskólum landsins, en ekki
að það kæmi strax. Eins og ástatt
er nú þá telur læknirinn á Egils-
stöðum að húsmóðurstörf væru
launakvennastéttinni í viðbót í
heilbrigðiskerfinu, stétt sem
þyrfti að berjast áfram innan
kerfisins til að ná réttindum sín-
um. Þekki ég þá þrautagöngu of
vel sem gamall sjúkraliði til að
ætla öðrum að þurfa að standa í
því.
,Þessar tillögur um starfog nám heilsuliða eru
tilþess einsfallnar að upp verði komið einni
láglaunakvennastéttinni í viðbót í
heilbrigðiskerfinu, stétt semyrði að berjast
áfram innan kerfisins tilþess að ná réttindum
sínum. “
inga við SFR. Raunar kem ég
ekki í fljótu bragði auga á hvað
það er sem sjúkraliðar geta ekki
unið á heilsugæslustöðvunum
samkvæmt þessum drögum að
námsskrá heilsuliða sem koma
austan af héraði.
í þeim drögum var ýmislegt
sem kom spánskt fyrir sjónir þeg-
ar urn er að ræða jafn þýðingar-
mikil störf og hljóta að vera unn-
in á heilsugæslustöðvunum. í
drögunum stendur t.d. um til-
högun náms heilsuliða, að til að
mæta brýnni þörf í dreifbýli yrði
um að ræða „persónubundna
þjálfun einstaklinga sem valdir
æskilegur undirbúningur fyrir
þetta fag en að t.d. krafa um að
hafa lokið öðrum bekk í fram-
haldsskóla eða fjölbrautaskóla
gæti verið of mikið.
Þó er nú rúsínan sú í pylsuend-
anum á þessari námstillögu þar
sem stendur orðrétt: „Gera verð-
ur kröfu um áreiðanleika og þag-
mælsku eftir því sem við verður
komið.“ Ég hélt að það væri
mikilvægt að sérhver heilbrigðis-
starfsmaður gætti ýtrustu þag-
mælsku í starfi.
Þessar tillögur um starf og nám
heilsuliða eru til þess eins fallnar
að upp verði komið enn einni lág-
Samkvæmt nýjum lögum sem
samþykkt voru í vor um verka-
skiptingu ríkis og sveitarfélaga sé
ég ekkert því til fyrirstöðu að
sjúkraliðar verði ráðnir á heilsu-
gæslustöðvar. Þaðhefurstrandað
á því, að ríkið hefur ekki greitt
laun sjúkraliðanna, eins og ann-
arra starfsmanna stöðvanna, en
samkvæmt nýju lögunum á ríkið
að greiða allan rekstrarkostnað
þeirra.
En hvers vegna hafa sjúkralið-
ar ekki unnið á heilsugæslustöðv-
um? Það er vegna þess að þegar
fram fór heildarendurskoðun á
heilbrigðislögum árið 1983 var í
upphaflega frumvarpinu gert ráð
fyrir því að sjúkraliðar væru með-
al þeirra starfsstétta sem þar
ynnu og taldir nauðsynlegir, og
að ríkið mundi greiða laun
þeirra. Ekki veit ég til þess að
landlæknisembættið hafi mót-
mælt því. En í síðustu umræðu í
þinginu féll starfsheitið sjúkraliði
út. Á þeirn tíma sat ein fjölmenn-
asta starfsstétt heilbrigðisþjón-
ustunnar stíft niðri á þingi'og
fylgdist með. Þegar ég spurði
einn af okkar háttsettu þing-
mönnum af hverju sjúkraliðar
féllu út úr frumvarpinu þá svaraði
viðkomandi: „Því hafa sjúkralið-
ar ekki setið hér jafn fast og aðr-
ir?“ Það virtust einu rökin.
Stefán læknir sagði í viðtali við
Tímann að sjúkraliðar væru
hörgulstétt (þ.e. að það vantaði
sjúkraliða til starfa). Skýringin á
sjúkraliðaskortinum er sú að
vinnutíminn er erfiður, fólk vill
vinna í dagvinnu eins og á heilsu-
gæslustöðvunum, og að launin
eru of lág, en því bjargar nú heil-
brigðisráðuneytið ekki. Ég vil
benda á að um 2.000 sjúkraliðar
hafa útskrifast á l^ndinu en þar af
eru ekki nema um 1.100 í starfi,
liðlega 50%. Held ég að nær væri
að virkja þá sem sjúkraliðs-
menntun hafa en stofna fleiri lág-
launastéttir kvenna.
Höfundur er sjúkraliði
Fimmtudagur 21. september 1989 ÞJÓÐVILJINN — SÍÐA 5