Þjóðviljinn - 27.09.1989, Blaðsíða 5

VIÐHORF
Jafnrétti hverra?
Jón Torfason skrifar
Nú á dögunum gáfu Jafnréttis-
ráð og félagsmálaráðuneytið út
bækling sem nefnist „Hvernig
næst jafnrétti í atvinnulífinu?”
Þar eru upplýsingar um misjafna
stöðu karla og kvenna á vinnu-
markaðinum, hugmyndir um
hvernig megi jafna aðstöðu
þeirra og sagt frá jafnréttis-
áætlunum nokkurra ríkis-
stofnana. Við lestur ritlings þessa
vakna ýmsar spurningar.
Þar segir: „Krafan um fleiri
konur í stjórnunar- og ábyrgðar-
störf hefur alltaf verið hávær í
jafnréttisbaráttunni” (bls. 8).
Margar aðrar kröfur hafa þó risið
hærra, eins og krafan um frjálsar
fóstureyðingar, dagheimili fyrir
öll börn, úrbætur í húsnæðis-
málum, launajöfnuð og ábyrgð
feðra á heimilisrekstri og uppeldi
barna. Rauði þráðurinn í bækl-
ingi Jafnréttisráðs hins vegar
snýst um völd, áhrif og ábyrgð.
Nokkur dæmi:
„...konur gegni þar (í
ráðuneytunum) svokölluðum
millistjórnunar- og ábyrgðar-
stöðum og þá langflestar í krafti
sinnar menntunar” (bls. 8). Rætt
er um „Réttlátari skipting valda
og áhrifa” (bls. 10?). Hvatt er til
þess að „jafna hlut kvenna og
karla og þá aðallega hvað varðar
stjórnunar- og ábyrgðarstörf’
(bls. 11). „Reynsluna fá þær ekki
nema að þeim verði treyst fyrir
ábyrgð og stjórnun” (bls. 13).
út af fyrir sig gott að fólk, í þessu
tilfelli kvenfólk, „komist áfram” í
lífinu en það segir bara ekki alla
söguna. A bls. 7 er súlurit sem
sýnir hlutfallslega §kiptingu
launafólks eftir atvinnustéttum
fólk. 1 þeim hópi eru 60% vinn-
andi karla og nærri 95% kvenna.
Gerum nú ráð fyrir að jafn-
réttisáætlanir í anda Jafnréttis-
ráðs nái fram að ganga. Trúlega
mundi konum í iðngreinum (þ.e.
„Þetta jafnréttisplagg miðast við jafnrétti
sumra kvenna á við suma karla en varla er
minnst á láglaunafólk“
Völdum og ábyrgð fylgja ævin-
lega hærri laun en á þau er nánast
ekkert minnst í bæklingnum.
Jafnréttisáætlunum þeim, sem
um ræðir í plaggi þessu, er eink-
um ætlað að stuðla að því að fleiri
konur veljist til áhrifameiri starfa
en hingað til hefur verið. Það er
árið 1986. Þar sést að 15% vinn-
andi karla eru forstjórar, verk-
stjórar og sérfræðingar en konur
af því tagi aðeins 1%. Faglærðir
karlar eru um 25% en konur rúm
2%. Stærsti hópur launþega af
báðum kynjum er ófaglært verka-
fólk, afgreiðslu- og skrifstofu-
Húsnæðismál (slenskrar getspár
Mér þykir rétt að byrja
greinarkorn þetta á því að óska
Islenskri getspá til hamingju með
árangurinn af starfseminni. í
þessu happdrættisglaða landi hef-
ur þeim tekist að afla lottóinu
mikilla vinsælda til hagsbóta fyrir
umbjóðendur sína og er gott til
þess að vita að mikill hagnaður af
starfi fyrirtækisins rennur til ör-
yrkja, íþrótta og ungmannafélag-
anna.
Hins vegar varð óneitanlega
dálítið skrítin umræða um vænt-
anlegar aðgerðir fyrirtækisins í
húsnæðismálum sínum. Forráða-
menn fyrirtækisins hugðust
byggja meir en 2000 fermetra hús
í Laugardalnum í Reykjavík og
heyrðust kostnaðartölur um 130
miljónir króna. Einhverjum öðr-
um en mér þótti þetta hátt enda
voru Smárahvammsmenn fljótir
að bjóða þeim sambærilega stærð
húsnæðis fyrir um það bil 20 milj.
krónum lægra verð.
Þá varð maður þess áskynja að
forráðamenn íslenskrar getspár
höfðu kannað húsnæðismarkað-
inn í Reykjavík og af öllu því at-
vinnuhúsnæði sem á boðstólum
er á Reykjavíkursvæðinu fannst
ekkert sem hentaði og manni
skilst á kollegum sínum í Reykja-
vík að til sölu séu á annað hundr-
að þúsund fermetrar af atvinnu-
húsnæði af ýmsu tagi.
Þess vegna hefi ég með bréfi
boðið íslenskri getspá húsnæði
hér á Akureyri sem ég ætla að
geti hentað vel fyrir starfsemi
fyrirtækisins. Þetta eru allt vel
byggð hús, raunar mismunandi
gömul og í mismunandi ástandi,
en geta vafalaust hýst tölvukerfi
íslenskrar getspár svo og
skrifstofu- og fundaaðstöðu sem
þeir eflaust þurf. Húsnæði það
sem ég hef boðið f.h. umbjóð-
enda okkar er frá 1200 og upp í
rúml. 2000 fermetra og á verði
sem er frá 40-60 milj.
Starfsemi íslenskrar getspár er
með þeim hætti, að ég efast ekki
um að fyrirtækið verði jafnvel
staðsett á Akureyri og þar sem
það er nú á Reykjavíkursvæðinu.
Eins og að framan greinir þá geri
ég ráð fyrir að hentugt húsnæði
megi finna. Tölvukerfi eins og
það sem þjónar íslenskri getspá
Pétur Jósefsson skrifar
og íslenskum getraunum er
jafnvel staðsett á Akureyri og á
Reykjavíkursvæðinu - ekki síst
þar sem ljósleiðari verður kom-
„Starfsemi íslenskrar
getspár er með þeim
hœtti, að ég efastekki
um aðfyrirtœkið
verði jafnvelstaðsettá
Akureyri og þarsem
það er nú, á Reykja-
víkursvœðinu“
inn á milli Akureyrar og Reykja-
víkur á næsta ári. Hér er auðvitað
unnt að skapa starfsfólki ís-
lenskrar getspár ákjósanlega
starfsaðstöðu, - og þegar
stjórnarmenn fyrirtækisins þurfa
að koma saman til fundar þá eru
góðar flugsamgöngur að sunnan
engu síður en suður, en Akur-
eyringar eru alvanir að sækja
fundi og reka margvísleg erindi á
Reykjavíkursvæðinu og þykir
engum þar það neitt tiltökumál.
Svo er það náttúrlega einnig dá-
lítil tilbreyting frá hversdagslífinu
í Reykjavík að bregða sér
norður. Samkvæmt framansögðu
þykir mér einsýnt að þjónusta ís-
lenskrar getspár yrði ekki síðri
þótt hún vær rekin héðan frá Ak-
ureyri.
Hér er tækifæri til þess að leysa
húsnæðismál íslenskrar getspár
með góðum hætti og skapa um
leið fjölbreyttara atvinnulíf á Ak-
ureyri.
Akureyri, 11. september 1989
Pétur Jósefsson er sölustjóri
Fasteigna- og skipasölu Norðurlands
faglært verkafólk) fjölga hægt því
það tekur tíma að opna konum
braut í gegnum iðnskóla og verk-
menntaskóla. Þó mætti reikna
með að hundraðshluti kvenna í
þeim flokki gæti hækkað
eitthvað, varla þó meira en upp í
5-10% á næstu árum.
Hins vegar mætti hugsa sér að
fjölga konum í flokki verkstjóra,
forstjóra og sérfræðinga á til-
tölulega skömmum tíma, þ.e. í
þeim hópi sem ber ábyrgð, hefur
völd og nýtur jafnframt hæstra
launa. Með samstilltu átaki gætu
konur í slíkum stöðum komist
upp í 10% vinnandi kvenna á
nokkrum árum.
En eftir sem áður væru 75-80%
kvenna á vinnumarkaði í af-
greiðslu- og skrifstofustörfum og
flokknum ófaglært verkafólk. En
þeir hópar eiga það sameiginlegt
að vera verst launaðir. Fyrir yfir-
gnæfandi hluta kvenna á vinnu-
markaði hefði framgangur svona
jafnréttisáætlana því enga þýð-
ingu. Konurnar væru áfram á
kössunum í mörkuðunum, að
skúra spítalana og tína beinin úr
fiskinum. Fyrir hvern er slíkt
kvennajafnrétti?
Staða láglaunahópanna er vita-
skuld viðurkennd í bæklingnum.
Þar segir þegar fjallað er um
endurmenntun: „Hætt er við að
þeir sem minna mega sín á vinnu-
markaðnum, t.d. ófaglært launa-
fólk og almennt skrifstofufólk
fari halloka í þessari þróun. Það
eru fyrst og frernst konur sem
vinna þessi störf og því hætta á að
þær verði þolendur og staða
þeirra versni” (bls. 12). Með öðr-
um orðum þá á að kippa nokkr-
um konum upp úr neðstu stéttun-
um, verst borguðu og leiðinleg-
ustu störfunum, og færa þær ofar
í virðingar- og launastigann. Eða
eiga kannski allar konurnar á
kössunum í Hagkaupi að verða
deildarstjórar og allar skrifstofu-
stúlkurnar í ráðuneytunum að
verða skrifstofustjórar?
Það er einkennilegt að lesa sig í
gegnum plag, sem á að fjalla um
jafnrétti, og sjá nánast hvergi
minnst á laun, hvað þá lág laun. í
jafnréttisáætlunum nokkurra
ríkisstofnana, sem hirtar eru,
kemur fram að ætlunin sé einkum
að fjölga konum í ábyrgðar- og
valdameiri stöðum. Það er aðeins
í jafnréttisáætlun Vinnueftir-
litsins að tekið er af skarið með
lágu launin: „Störf þeirra sem
vinna láglaunastörf verði endur-
metin með tilliti til launa” (bls.
28).
I heild virkar jafnréttisáætlun
þessi þannig að hún sé miðuð við
konur, sem hafa aflað sér ákveð-
innar menntunar, eru langskóla-
gengnar eða faglærðar, og þurfa
að komast í góðar og vel launaðar
stöður. Því miður hefur líka sá
þáttur í störfum Jafnréttisráðs,
sem mest ber á, verið klögumáí
vegna menntaðra kvenna sem
hafa mátt þola það að karlmaður
hafi verið ráðinn í starf sem þær
höfðu augastað á. Ég man ekki til
þess að hafa heyrt í ráðinu vegna
skamms uppsagnarfrests fisk-
verkakvenna, vegna réttinda-
mála sveitakvenna, vegna er-
lendra verkakvenna sem hafa
verið sviknar um laun og lífeyris-
sjóðsgreiðslur né um að nauðsyn-
legt sé að aðstoða innfluttar kon-
ur sem vegna ókunnugleika á ís-
lensku þjóðfélagi hljóta oft að
vera í verri réttarstöðu en aðrir.
En kannski er það bara mis-
minni.
Til að draga dæmin saman má
segja að þetta jafnréttisplagg
miðist við jafnrétti sumra kvenna
við suma karla. Hins vegar er
eina leiðin til að koma á
raunverulegu jafnrétti allra
kvenna og allra karla sú, að
hækka lægstu launin verulega
þegar í stað, draga úr mun hæstu
og lægstu launa og stefna þannig
að launajöfnuði.
Jón Torfason er íslenskufræðingur
Sjúkir fangar og lyfjaneysla
eftir Ólaf Ólafsson landlækni
í fangelspm hér á landi er því
miður vistað fólk sem vegna lé-
legs heilsufars ætti heima á geð-
sjúkrahúsum. Landlæknis-
embættið o.fl. hefur freistað þess
að opna augu manna fyrir því
ófremdarástandi er ríkir í þessum
málum (1,2,3,4,5). Um 25%
fanga á Litla-Hrauni eru ýmist
haldnir geðveiki á háu stigi, geð-
truflun og/eða langvarandi fíkn. í
fangelsi er meðferð á framan-
greindum sjúkdómum og kvillum
oftast aðeins orðið tómt, þar eð
starfsfólk sem vissulega sinnir
föngum eftir bestu getu, er ekki
þjálfað í meðferð sjúkra. Læknar
og aðrir heilbrigðisstarfsmenn
koma aðeins í stuttar heimsóknir
og þess vegna verður lítið úr
hefðbundinni geðlæknismeðferð
þar. Lyfjagjafir verða því oftar en
ekki þrautalendingin enda eru til
lyf sem veita mönnum hjálp.
Vissulega skal sparlega farið með
þessi lyf en ef læknir á ekki ann-
arra kosta völ þá ber honum að
ávísa lyfjum. Annars bregst hann
læknisskyldu sinni. Hér á eftir er
tafla er sýnir gefið magn róandi
lyfja (NOc+NOA á Litla-
Hrauni og í 4 fangelsum í Skand-
inavíu.
nauðsynlcgt en svo langt má ekki
ganga að menn líði miklar and-
legar þjáningar vegna skorts á
meðferð. f þessu máli dæma þeir
best sem gjörþekkja til ástands í
fangelsum og líðan fanga. Af
framangreindri töflu má ráða að
Lyfjaneysla í fangelsum
> Fjöldi fanga Dagsskammtur
á100 fanga
Fangelsið Litla-Hrauni 55 30,9
Fangelsið Kalmar 45 131,9
Fangelsið Norrköping 36 53,3
Fangelsið Kumla 205 60,0
Fangelsið Hindeberg 85 96,6
I þessum löndum er geðsjúkt
afbrotafólk þó ekki vistað í fang-
elsum heldur ýmist á almennum
geðsjúkrahúsum eða réttar-
geðsjúkrahúsum. Lyfjaneysla í
fangelsum er mikið vandamál
enda meiri að vöxtum en utan
veggja þeirra. Gott aðhald er
læknar Litla-Hrauns ávísa lyfjum
hóflega.
Ég fagna því að blað yðar virð-
ist vera komið í hóp okkar sem í
áratug höfum óskað eftir rót-
tækum breytingum á þessu á-
standi. Því miður hefur lítið mið-
að í rétta átt þar til nú á síðustu
1-2 árum. Enn virðist skorta
herslumun þ.á m. fjármuni. Sýn-
ist mér að heimatökin ættu að
vera hæg hjá yður! Sjálfsagt verð-
ur því svarað til að ríkissjóður sé
„fátækur” en verið minnugur
þess að „sértu þurfandi leitaðu þá
til fátœklinganna. ”
Heimildir:
1. Ó. Ólafsson, G.Jónsson, G. Þeng-
ilsson. Forkönnun á félagslegum
aðbúnaði, geðheilsu, lyfja- og
vímuefnaneyslu 72ja fanga í
Reykjavík 1979.
Rit Landlæknisembættisins 1981.
Vernd 1983.
2. Ó. Ólafsson. Um ósakhæft geð-
sjúkt fólk á íslandi.
Læknablaðið 1978. Vernd 1982.
Morgunblaðið 1981.
3. Um vistun geðsjúkra fanga. Bréf
til heilbrigðis- og dómsmálaráð-
herra 1982, 1985.
4. Ó. Ólafsson. Brotlegir fíkniefna-
neytendur - fangelsi eða meðferð.
Morgunblaðið 1989.
5. Ó. Ölafsson. Geðsjúkir fangar -
fangelsi eða meðferð. Morgun-
blaðið 1989. Vernd 1989.
Miðvikudagur 27. september 1989 ÞJÓÐVILJINN — SÍÐA 5