Þjóðviljinn - 05.10.1989, Blaðsíða 4

þJÓÐVILJINN
Málgagn sósíalisma, þjóðfrelsis og verkalýðshreyfingar
Landsfundur Sjálf-
stæðisflokksins
í dag hefst í Laugardalshöllinni landsfundur Sjálfstæö-
isflokksins. í langri samantekt um fundinn býst Morgun-
blaöið viö því aö fundurinn hefjist meö lúðrablæstri. Sá
blástur vísar þó ekki á fögnuö andans eöa samstillta
hugsjónastrengi - ef marka má þessa sömu greinargerð
Morgunblaðsins. Varla einu sinni á ánægju yfir því aö
flokkurinn skuli þessa dagana koma fremur vel út í skoö-
anakönnunum.
Blátt áfram vegna þess, aö Sjálfstæðisflokkurinn er
mjög sundruö hjörö um þessar mundir. Þegar skoöuö eru
„þeirra eigin orö“ í Morgunblaðinu um flokkinn og forystu
hans, liggur beinast viö aö draga þá ályktun af öllu saman
að Sjálfstæöismenn séu ekki sammála um neitt þaö sem
máli skiptir annað en það, aö sú stjórn sem nú situr sé hin
versta stjórn.
í upphafi þeirrar samantektar Morgunblaösins sem hér
er vitnað til er þaö rifjað upp sem fram hefur komið með
ýmsum hætti aö undanförnu „aö helstu átakamál þessa
landsfundar veröa um framtíðarstefnu flokksins í fisk-
veiöum og landbúnaði. Jafnframt er búist viö aö kjör-
dæmamálið og önnur ágreiningsmál þéttbýlis og dreif-
býlis eigi eftir aö koma upp á yfirboröiö". Hér er satt að
segja ekki um smágeira af pólitískum viöfangsefnum
þjóöarinnar að ræöa. Og þaö væri synd aö segja að
Sjálfstæðisflokkurinn heföi um þau skýr svör: reynsla af
fyrri landsfundum minnir á sterka tilhneigingu í flokknum
til aö gera slík mannamót aö skrautsýningu og sópa undir
teppiötil dæmis þeim beiska ágreiningi sem erí raun uppi
milli Reykjavíkurdeildar og landsbyggðararms flokksins.
Og ekki bólar á neinni samstööu innan þessa stóra flokks
um grundvallaratriöi eins og þau, hvernig haga beri stjórn
fiskveiða - þar æpir hver á annan í ráðleysi og
hagsmunareiptogi.
Þaö er líka dæmigert aö í langri samantekt Morgun-'
blaösins um landsfundinn er hlaupið snarlega frá pólitísk-
um ágreiningsefnum og mestallt plássið lagt undir vanga-
veltur um forystukreppu í flokknum. Þar ægir mörgu sam-
an, en heildarmyndin sýnist vera á þessa leið: Flokkurinn
varð fyrir skakkaföllum viö myndun Borgaraflokks og svo
þegar stjórn Þorsteins Pálssonar splundraöist í ráðleysi -
og nú eru uppi sterkar kröfur um aö flokksforystan veröi
að taka á sig nokkurn skell fyrir sína framgöngu. Þaö er,
segir blaöiö, aö dómi margra, „hiö versta mál“ ef bæöi
formaöur og varaformaður veröa endurkjörnir. Réttlátt
væri kannski aö fórna formanninum, en þar á móti kemur
aö „sálin í Sjálfstæöisflokknum er svo foringjaholl að ekki
yröi ráöist í formannaniðurskurð á landsfundi í blóra viö
vilja formanns" - eins og þar stendur. Því er látið aö því
liggja að Þorsteinn fái að sitja áfram, en Friðrik Sophus-
syni verði fórnaö, tiltölulega saklausum, vegna þess „að
stjórnmál eru nú einu sinni jDannig'1.
Og þá kemur aö rúsínunni í vangaveltupylsunni: kann-
ski veröur Davíö Oddsson kosinn varaformaöur, hvort
sem hann vill eða ekki. Vegna þess aö hann sé hinn sterki
og litríki maður sem geti haldiö utan um tvístraö lið: hann
hljóti aö vera framtíðarlausnin á forystukreppunni. Og þó
snúast menn í hringi kringum þá hugmynd líka: einhverjir
hafa, segir Morgunblaöið, áhyggjur af því aö Davíð borg-
arstjóri sé „ekki ávallt í hópi hæverskustu og hógværustu
stjórnmálamanna"! - og einmitt þess vegna geti hann
ekki orðið sá mikli sáttasemjari sem flokksforinginn þurfi
aö vera.
Með öörum orðum: Morgunblaöiö segir okkur meö
þessari túlkun að á landsfundinum verði tekist á um
menn. Og þó geti verið að menn hætti viö þaö - rétt eins
og það getur verið að landsfundarmenn gefist upp viö aö
mótasér stefnu í stórmálum. Eöaeins og blaöiö aö lokum
segir: „Engu skal hér spáö um það hvort landsfundarfull-
trúum tekst að ná sáttum um þau mál sem helst viröast
skilja á milli dreifbýlis og þéttbýlis, þ.e. hver framtíöar-
stefnan eigi aö vera í sjávarútvegs- og landbúnaðarmál-
um, en þaö eru mjög skiptar skoöanir, hvort þaö tekst og
raunar miklar efasemdir einnig." Eru menn nokkru nær?
KLIPPT OG SKORIÐ
Sögulok
Þær miklu umbætur, sem nú
eru að verða í Sovétríkjunum
undir stjórn Gorbatsjovs og
teygja sig þar sem víðast svo að
hriktir í öllum stoðum ríkisins,
boða ennþá meira en tímamót í
þeim heimshluta og nýj ar horfur í
alþjóðamálum. Það sem nú er á
dagskrá er hvorki meira né minna
en „endalok sögunnar“: mann-
kynssögunni er sem sé að ljúka
með sigri Vesturlanda og út-
breiðslu vestrænnar menningar
og hugsunar um alla heimsbyggð-
ina. Þegar öllu er á botninn hvolft
hafði Hegel rétt fyrir sér:
mannkynssagan stefndi að
ákveðnum sögulokum, þau voru
bara ekki eftir bardagann við
Jena 1806, eins og hann hélt,
heldur á því herrans ári 1989.
Þannig er í stuttu máli kenning
sem Francis nokkur Fukuyama,
Bandaríkjamaður af japönskum
ættum og yfirmaður í áætlana-
deild utanríkisráðuneytisins, hef-
ur nýlega boðað með þeim ár-
angri að varla er um annað talað í
vissum hópum í Washington og
„endalok sögunnar" er orðið að
e.k. tískuhugtaki þar um slóðir.
Um leið og Fukuyama setti þessa
kenningu fram í langri grein í
tímaritinu „National Interest“
komst hún á allra varir, heftið var
rifið út, önnur tímarit skrifuðu
um málið, og þegar hafa verið
boðaðar þýðingar á greininni á
hollensku, frönsku, ítölsku og
japönsku. Þótt ekki hafi verið
lýst yfir neinum opinberum
stuðningi við kenninguna, hafa
fréttaskýrendur það fyrir satt, að
hún hafi mikinn hljómgrunn
meðal yfirmanna í utanríkisráð-
uneytinu. Er henni að þessu leyti
jafnvel líkt við kenninguna um að
„halda kommúnismanum í
skefjum" á sínum tíma, en hún
mótaði stefnu Bandaríkjamanna
í áratugi.
Endanlegt
þjóðfélagskerfi
Samkvæmt kenningunni um
„endalok sögunnar“, eins og
Hegel setti hana fram og aðrir
tóku hana upp eftir honum, hafði
mannkynið alltaf stefnt í þá átt að
finna einhverja lausn á þeim
vandamálum og mótsögnum
þjóðfélagsins sem ollu styrjöld-
um, upplausn og ólgu, og þeirri
leit hlaut að Ijúka með sigri ein-
hvers endanlegs og „vísindalegs“
þjóðfélagskerfis, sem væri í fullu
samræmi við skynsemi mannsins.
Á unga aldri áleit Hegel, að
grundvöllur þessa fullkomna
þjóðfélagskerfis myndi vera hug-
sjónir frönsku byltingarinnar um
frelsi og jafnrétti, og hefðu þær í
rauninni borið sigur úr býtum í
baráttunni við einræði og ófrelsi í
bardaganum við Jena. Síðar leit
hann svo á að prússneska þjóðfé-
lagskerfið eftir byltingartímann
væri hápunktur þróunarinnar.
Karl Marx, sem tók hugmyndina
um „endalok sögunnar“ upp eftir
Hegel og stuðlaði meir en nokkur
annar að því að útbreiða hana,
spáði þessum endalokum í ná-
lægri framtíð: franska byltingin
hefði verið eitt þrep í áttina og
síðan myndi öreigabylting
fullkomna verk hennar. En bæði
Hegel og Marx voru þeirrar skoð-
unar, að þegar mannkynssagan
hefði náð sínum endapunkti í
þessu fullkomna og endanlega
þjóðfélagskerfi, myndu allar
styrjaldir og deilur leggjast niður,
sagnaritarar hefðu ekki lengur
neitt að skrifa um, - sögunni væri
lokið.
í grein sinni tekur Fukuyama
upp hugmyndina um „endalok
sögunnar" eins og Hegel setti
hana fram, og vitnar í þá kenn-
ingu fransk-rússneska heimspek-
ingsins Alexandre Kojeve, að
hún hafi í grundvallaratriðum
verið rétt: á tímum orrustunnar
við Jena sigruðu hugsjónir
frönsku byltingarinnar í „fram-
varðasveit“ mannkynsins, og
þótt einvaldskonungdæmi væri
endurreist í Frakklandi, var þráð-
urinn tekinn upp aftur. Rúmum
hundrað og áttatíu árum síðar er
svo komið, álítur Fukuyama, að
„hugmyndalegri þróun“ mann-
kynsins er lokið: eftir að hafa
sigrað marxismann með e.k.
„knock out“ er vestrænt lýðræði,
sem byggir á hugsjónum bylting-
arinnar, að breiðast út sem end-
anlegt stjórnarform mannkyns-
ins. Þetta kemur ekki aðeins
fram í þeirri snöggu stjórn
málaþróun sem er að verða í Pól
landi, Ungverjalandi, Litháen og
víðar, heldur einnig í óstöðv -
andi útbreiðslu vestrænnar
neyslumenningar, - í vídeotækj-
um og litasjónvarpi í Kína, rokk -
tónlist í Prag, Rangún og Teher-
an, og tónlist Beethovens í há -
tölurum í stórverslunum í Japan.
„Á bolakafi
í sögunni“
Fukuyama viðurkennir að
sjálfsögðu, að því fari víðs fjarri
að vestrænt lýðræði hafi sigrað
um allan heim: „þriðji heimurinn
er enn á bólakafi í sögunni". En
þegar litið er á útbreiðslu vest-
ræns lýðræðis og vestrænnar
menningar sé það ekkert megin-
atriði lengur, þótt sprengjur
dynji á Líbönum og allt sé að fara
í bál og brand í Kólumbíu: „Það
skiptir litlu máli þótt íbúar Burk-
ina Fasso eða Albaníu fái undar-
legar hugdettur, því það eina sem
okkur snertir er sameiginlegur
hugmyndaarfur mannkynsins,“
segir Fukuyama. En þótt þessum
„smáatriðum" sé sleppt er hann
ekki sérlega bjartsýnn, og hann
telur ekki að „endalok sögunnar“
boðb það að einhver jarðnesk
paradís sé í nánd. Þvert á móti
lítur hann svo á, að þessi „enda-
lok“ séu heldur dapurleg stund: í
stað deilna um hugmyndakerfi og
þjóðskipulag, sem kröfðust hug-
rekkis og ímyndunarafls, kemur
ekki annað en sífelldur efnahags-
útreikningur og vinna við að
leysa einhver tæknileg vandamál.
Og lífið hefur ekki annan tilgang
en þann að fullnægja sífellt flókn-
ari neyslukröfum...
En hvaða afleiðing gæti þessi
kenning haft á t.d. utanríkis-
stefnu Bandaríkjamanna? í
marga áratugi hafa þeir skipt sér
af málefnum og atburðum hingað
og þangað um heimskringluna í
því skyni að „halda kommúnism-
anum í skefjum“. Ef það er nú
satt að kalda stríðinu sé lokið
með endanlegum sigri þeirra, er
ekki annað eftir fyrir þá en draga
sig út úr bardaga sem kemur þeim
ekki við, og láta t.d. Líbana og
Afgani eiga sig.
Þótt þessi kenning virðist vera í
góðu samræmi við þann anda sem
ríkir meðal margra úr hópi
bandarískra valdamanna, hefur
hún líka sætt harðri gagnrýni.
Menn benda t.d. á það að lítið
yrði nú eftir af kenningunni um
„endalok sögunnar“ ef rússneskir
skriðdrekar færu að rúlla í áttina
til Litháens eða birt yrði stuttorð
tilkynning í Kreml um að Gorbat-
sjov hefði dregið sig í hlé af
heilsufarsástæðum. Og reyndar
þarf ekki svo mikið til þess að
nauðsynlegt reynist að endur-
skoða kenninguna allverulega.
„Njótum nú endaloka sögunnar
meðan enn er tími,“ sagði banda-
rískur fréttaskýrandi í háði. En
þetta er þó ekki allt og sumt. Þeg-
ar kenningin um „endalok sög-
unnar“ var bitbein marxista og
andstæðinga þeirra, vefengdu
hinir síðarnefndu það með marg-
víslegum rökum, að sagan hefði
yfirleitt nokkra ákveðna stefnu
eða tilgang, af því tagi sem Hegel
og fylgismenn hans álitu. Og þeir
drógu líka í efa þá hugmynd um
eðli sögunnar og atburðanna,
sem kenningarnar um tilgang
byggðust á. Hætt er við því að
hugmyndir Fukuyama stæðust
illa gagnrýni af þessu tagi.
e.m.j.
þJÓÐVILJINN
Síöumúla 6'108 Reykjavík
Sími: 68133
Kvöldsími: 681348
Símfax:681935
Utgefandi: Útgáfufélag Þjóöviljans.
Framkvæmdast jóri: Hallur Páll Jónsson.
Ritstjóri: Árni Bergmann.
Fróttastjóri: SigurðurÁ. Friðþjófsson.
Aðrir blaðamenn: Dagur Þorleifsson, ElíasMar(pr.),Guðmundur
Rúnar Heiðarsson, Heimir Már Pótursson, Hildur Finnsdóttir (pr.), Jim
Smart(ljósm.), Lilja Gunnarsdóttir, ÓlafurGíslason.ÞorfinnurÓmars-
son (íþr.), Þröstur Haraldsson.
Skrifstofustjóri: Sigrún Gunnarsdóttir.
Skrifstofa: Guðrún Geirsdóttir, Kristín Pétursdóttir.
Auglýsingastjóri: Olga Clausen.
Auglýsingar: Guðmunda Kristinsdóttir, Unnur
Agústsdóttir.
Símavarsla: Sigríður Kristjánsdóttir, ÞorgerðurSigurðardóttir.
Bílstjóri: Jóna Sigurdórsdóttir.
Útbreiðslu-og afgreiðslustjóri:GuðrúnGísladóttir.
Afgreiðsla: Bára Sigurðardóttir, Halla Pálsdóttir, Hrefna
Magnúsdóttir.
Innheimtumaður: Katrín Bárðardóttir.
Útkeyrsla, afgreiðsla, ritstjórn:
Síðumula 6, Reykjavík, símar: 68 13 33&68 16 63.
Símfax:68 19 35
Auglýsingar: Síðumúla 6, símar 681331 og 681310.
Umbrot og setning: Prentsmiðja Þjóðviljans hf.
Prentun: Blaðaprent hf.
Yerðílausasölu:90kr. Nýtt Helgarblað: 140 kr.
Askriftarverð á mánuði: 1000 kr.
4 SIÐA — ÞJÓÐVILJINN Fimmtudagur 5. október 1989