Þjóðviljinn - 25.10.1989, Blaðsíða 4

þJÓÐVILJINN
(Vlálgagn
sósíalisma, þjóðfrelsis og verkalýðshreyfingar
Evrópu-
umræðan
Staða (slands í samningaviðræðum EFTA við Evrópu-
bandalagið um aðlögun fyrrnefndu fríverslunarsamtakanna
að sameigínlegum innra markaði EB er að verða mál mála.
Að sönnu hefur verið minna um þá hluti fjallað á opinberum
vettvangi en búast mætti við, en eins víst að nú verði mikil
fjölmiðlasprenging um þessi mál. Undanfarna mánuði hafa
fulltrúar EFTA og EB borið saman bækur - fimm hópar
embættismanna frá báðum aðilum og sérstök yfirnefnd eða
„stjórnarnefnd“ hafa „athugað með óformlegum hætti þýð-
ingarmikil atriði er varða óhindraðan flutning vöru, þjónustu,
fjármagns og frjálsan búsetu- og atvinnurétt, svo og jaðar-
verkefni (umhverfismál, menntamál og félagsmál),“ eíns og
segir í ræðu sem utanríkisráðherra hélt á ráðstefnu í Dublin
á dögunum. Þessar nefndir hafa nú lokið störfum og skilað
álitsgerðum og nú er komið að hinum pólitísku ákvörðunum.
í fréttum hefur því verið haldið fram með almennu orðalagi
að embættismannaviðræðurnar hafi gengið vel. En enn veit
enginn hvað íþeim pakkaersem þarvarsettursaman. Aftur
á móti er það mjög áberandi, að upp er hafinn sterkur
fjölmiðlakór sem lætur sem í þessum pakka séu kostakjör
ein. Gott dæmi um það var meðferðin á Evrópumálum í
kastljósi Sjónvarps nú á sunnudaginn: hver sá sem þar kom
fram lagði allar áherslur á glæstar hagvaxtarvonir fyrir ís-
lendinga í sameinaðri Evrópu, og svo það að nú lægi á,
menn mættu ekki missa af skipinu sem siglir til framtíðar-
landsins. Það gat svo varla heitið að minnst væri á það, hvað
hagvaxtarsprautan gæti kostað okkar fiskveiðiþjóð, hvað
það væri í stefnu og praxís Evrópubandalagsins sem erfið-
ast er fyrir okkur að sveigja okkur undir.
Ein syrpa í sjónvarpi segir að sjálfsögðu ekki nema tak-
markaða sögu. En því er á hana minnst að hún er dæmigerð
um flest það sem menn sjá og heyra um Evrópumál þessa
dagana. Það er áberandi tilheinging, sem fyrr segir, til að
gera sem mest úr kostum þess að „vera með“ í Evrópu, en
draga úr erfiðleikum öllum. Oftar en ekki er sem menn séu
að telja sér trú um að allur okkar efnahagsvandi leysist, bara
ef við erum í takt við alla hina í EFTA og EB. Margir gera sér
allt auðvelt með óskhyggju, eins og sá þingmaður Sjálf-
stæðisflokksins sem segir í grein í Morgunblaðinu í fyrri viku
að „Ef EB ætlar að vera sjálfu sér samkvæmt ætti það að
leggja áherslu á að íslendingar nýttu einir auðlindir hafsins
umhvefis landið". Skyldi það ekki vera nær sanni að segja,
að EB er þá aðeins sjálfu sér samkvæmt að það heimti að
erlendir aðilar fái að vasast í sjávarútvegi hér eins og öðru
sem arðsvon er í: Til hvers væru annars grundvallarreglur
EB um óhindraðan flutning fjármagns og vinnuafls?
Það eru reyndar Sjálfstæðismenn sem mest hamast við
að herða róðurinn inn í „evrópskt efnahagssvæði". Það er í
þeirra röðum sem hugmyndir um beina aðild að sjálfu Efna-
hagsbandalaginu eru lengst komnar- þeim virðist, ef marka
má skrif Morgunblaðsins, einna helst slegið á frest núna af
þeirri einföldu ástæðu að EB tekur ekki við umsóknum
næstu þrjú árin eða svo. Við getum úr þeirri átt búist við
harðri áróðurshrinu, þar sem stjórnarflokkunum, einum eða
fleirum, verður lýst sem miklum dragbít á hina einu sönnu
þróun.
Það er eins gott að hrökkva ekki upp af standinum í þeim
látum. Vitaskuld verðum við að semja um okkar viðskipti við
Evrópubandalagið. En það er heimska að láta sem við
eigum engra kosta völ, sem við séum eins og dæmdir
fyrirfram inn í ákveðna þróun (sem þar að auki sé fremur
sársaukalítil). Og það er meir en öfugsnúið þegar smáþjóð,
sem um hundrað ára skeið taldi það höfuðverkefni sitt að ná
sjálf tökum á sínum málum - hvort sem um stjórnsýslu eða
forræði yfir auðlindum var að ræða - skal nú talin á að flana
sem hraðast inn í samvinnu þar sem mjög verður þrengt að
öllu sjálfsforræði þjóða. Hægt mun að festast, bágt mun úr
að víkja, kvað Jón skáld Helgason.
KLIPPT OG SKORIÐ
Búdapest 1956: gagnbyltingin er orðin að þjóðaruppreisn...
Nýtt ungverskt
lýðveldi
Á afmælisdegi uppreisnar
Ungverja árið 1956 gerðust þau
tíðindi, að starfandi forseti lands-
ins, Matyas Szuros, lýsti yfir því
að Ungverjaland væri nú lýð-
veldi, en ekki alþýðulýðveldi eins
og opinbert heiti ríkisins áður
lýsti yfir. Petta eru merkileg tíð-
indi, ein af þeim reyndar sem
verða til þess að gamall hundur í
blaðamennsku segir við Klippara
í gær: „Ég er alltaf að hlusta á
fréttir frá Austur-Evrópu sem
mér finnst að geti ekki átt sér
stað“.
Að geta breyst
Hann á við þetta hér: Það hefur
verið útbreidd kenning á Vestur-
löndum að munurinn á fasísku
eða hálffasísku hernaðareinræði
og kommúnísku flokksræði væri
sá, að það væri hægt að losna við
hið fyrrnefnda. Flokksræðið
kommúníska væri aftur á móti
svo altækt og frekt að það gæfi
ekkert svigrúm meiriháttar
breytingum, hvað þá að það gæti
tekið upp á því að afsala sér
valdseinokun. Það er þessi kenn-
ing sem viðburðir í Ungverja-
landi og Póllandi eru að afsanna
með ótrúlegum hraða þessar vik-
ur og mánuði. Það var einmitt til
þess tekið í fréttum nú í vikunni
að ekki er nema ár frá því að lög-
reglu var í Búdapest sigað á fólk
sem hafði safnast saman til að
minnast þeirra sem létust í upp-
reisninni 1956 - nú er fyrsti dagur
þeirrar uppreisnar orðinn opin-
ber þjóðhátíðardagur og hinir
endurhæfðu valdhafar velja hann
til að lýsa yfir fyrirvaralausu fjöl-
flokkalýðræði, sem verður að
veruleiíca í kosningum á næsta
ári. Ásamt með þeim breytingum
á stjórnarskrá sem til þarf.
Hvað var
alþýðulýðveldi
Sem fyrr segir: alþýðuveldun-
um í Austur-Evrópu, sem svo
voru nefnd, hefur fækkað um
eitt.
Iívað þýddi þessi formúla, al-
þýðulýðveldi? Hún fól það í sér,
að í kjölfar sóknar Rauða hersins
í stríðslok væri komið upp um
austanverða álfuna stjórnarfari
sem dró mjög dám af hinu sov-
éska, en væri þó ekki alveg eins.
Það átti að vera sameiginlegt al-
þýðuveldum og Sovétríkjum
Stalíns, að samkvæmt skil-
greiningu væru völdin í höndum
verkalýðsins, alþýðunnar - en í
reynd í höndum Kommúnistafl-
okksins (eða flokks sem til varð í
Austur-Évrópulöndum upp úr
Kommúnistaflokki og einhverj-
um hluta sósíalískra eða sósíal-
demókratískra flokka). Allt
byggði þetta á þeirri forsendu, að
pólitíkin væri einskonar vísindi
sem forystusveit verkalýðsins,
Flokkurinn, hefði á valdi sínu, og
gerðu raunverulegt fjölflokkak-
erfi óþarft. Það átti þó svo að
heita að í alþýðuveldunum væru
til fleiri flokkar - en það voru
leifar af miðflokkum ýmiskonar,
sem fengu að lifa einskonar
skuggatilveru og skipa í nokkur
embætti, án þess að þeir fengju
að hafa nokkurt pólitískt frum-
kvæði eða reka fyrir sér áróður.
Nokkrar
fleiri stoðir
Sigur Sovétríkjanna í styrjöld-
inni og nærvera Rauða hersins
skipti miklu um þessa þróun og
harkalega meðferð á þeim sem
gegn henni snerust. Það væri
samt einföldun að segja að ekki
hefðu fleiri stoðir runnið undir
alþýðuveldin en herinn sovéski. í
sumum löndum (t.d. Tékkósló-
vakíu) höfðu kommúnistar getið
sér gott orð fyrir andóf gegn
þýsku hernámi, álfan var í vinstri-
sveiflu. Fyrirheit um marksækinn
sósíalískan áætlunarbúskap
hljómuðu vel út í eyrum margra
þeirra sem höfðu fengið að kenna
á djúpstæðri kreppu á fjórða ára-
tugnum. Æskufólk úr alþýðu-
stéttum var bjartsýnt á þá
menntunarmöguleika sem því
opnuðust með ýmsum sérstökum
ráðstöfunum í alþýðuveldunum.
Ofbeldi,
hnignun
En ský dró fljótt fyrir þá sólar-
glætu með faraldri sýndarréttar-
halda að stalínskri fyrirmynd yfir
þeim kommúnistaforingjum
þessara landa sem helst voru lík-
Íegir til að vilja fara sínar leiðir.
Þau réttarhöld, sem og sovésk
hernaðaríhlutun í Ungverjalandi
1956ogTékkóslóvakíu 1968, ýttu
mjög undir fyrrnefnda kenningu
um að engar breytingar yrðu
leyfðar, hvað sem þarfir og vilji
almennings segðu. En það er svo
sjálf efnahagsþróunin sem gerir
gys að þeim pólitíska „árangri"
sem flokksræðið taldi sig ná með
hervaldi. Þessi lönd drógust aftur
úr grönnum sínum í vestri með
úreltri tækni, sóun á mannafla,
orku og hráefnum, offjárfesting-
um í þungaiðnaði, vöruskorti
osfrv. Það er óánægja almenn-
ings með þessa hluti sem öðru
fremur magnar upp óánægju með
pólitíska forystu flokka, sem í
sinni forréttindastöðu spillast æ
meir eftir því sem lengra líður.
Óánægju og breytingakröfur,
sem smám saman gera það kerfi
sem eitt sinn sýndist svo ramm-
gert, svo til óstarfhæft.
Áhrif ungverska
fordæmisins
Þess vegna hefur nú valda-
flokkurinn ungverski verið
lagður niður og stofnaður Sósía-
listaflokkur í hans stað, sem verð-
ur eins og hver annar flokkur
meðal flokka. Munu önnur lönd
á eftir koma? Svo þverstæðufullt
sem það er, þá fer það mjög eftir
því hvaða útreið valdsflokkurinn
sem var fær í frjálsum kosningum
á næsta ári. Ef hann fær herfilega
útreið mun það líklega forherða
valdhafa t.d. í Berlín og Prag -
þeir munu sjá sína sæng út
breidda. Ef að Ungverjar hins-
vegar stilla sig um að hefna sín á
þeim sem sjálfkjörnir voru í
fjörutíu ár og láta þá njóta þess
a.m.k. að þeir taka nú upp lýð-
ræði án þess að til ofbeldisverka
komi - með öðrum orðum: ef Só-
síalistaflokkurinn nýi fær sæmi-
lega útreið í frjálsum kosningum,
þá batna líkur á friðsamlegri lýðr-
æðisþróun í grannríkjunum.
Meira en svo: kosningar í Ung-
verjalandi skipta og miklu máli
fyrir stöðu Gorbatsjovs í Sovétr-
íicjunum, meðal annars vegna
þess að perestrojka hans í efna-
hagsmálum hefur horft mjög til
Ungverjalands sem einskonar til-
raunavettvangs með fráhvarf frá
altækri miðstýringu.
áb
þJÓDVIUINN
Síðumúla 6-108 Reykjavík
Sími:681333
Kvöldsími: 681348
Símfax: 681935
Útgefandi: Útgáfufélag Þjóðviljans.
Framkvœmdastjóri: Hallur Páll Jónsson.
Rit8tjórar: Árni Bergmann, ólafur H. Torfason.
Fróttastjóri: SigurðurÁ. Friðþjófsson.
Aðrlr biaðamenn: Dagur Þorleifsson, Elías Mar (pr.), Guðmundur
Rúnar Heiðarsson, HeimirMár Pétursson, HildurFinnsdóttir(pr.),Jim
Smart (Ijósm.), Lilja Gunnarsdóttir, Ólafur Gíslason.Þorfinnur ómars-
son (íþr.), ÞrösturHaraldsson.
Skrifstofustjóri: Sigrún Gunnarsdóttir.
Skrifstofa: Guðrún Geirsdóttir, Kristín Pétursdóttir.
Auglýsingastjóri: Olga Clausen.
Auglýsingar: Guðmunda Kristinsdóttir, Svanheiður Ingi-
mundardóttir, UnnurÁgústsdóttir.
Símavarsla: SigríðurKristjánsdóttir, ÞorgerðurSigurðardóttir.
Bílstjórl: JónaSigurdórsdóttir. \
Útbreiðslu-ogafgreiðslustjórkGuðrúnGísladóttir. \
Afgreiðsla: Bára Sigurðardóttir, Halla Pálsdóttir, Hrefna \
Magnúsdóttir.
Innheimtumaður: Katrín Bárðardóttir. .
Útkeyrsla, afgreiðsla, ritstjórn:
Síðumúla6, Reykjavík, símar: 68 13 33 & 68 16 63.
Símfax:68 19 35
Auglýsingar: Síðumúla 6, símar 681331 og 681310.
Umbrotog setning: Prentsmiðja Þjóðviljans hf.
Prentun: Blaðaprent hf.
Verð í lausasölu: 90 kr. Nýtt Helgarblað: 140kr.
Askriftarverð á mánuði: 1000 kr.
4 SÍÐA — ÞJÓÐVILJINN Miðvlkudagur 25. október 1989