Þjóðviljinn - 06.12.1989, Blaðsíða 7

______________MENNING________________
Sinfónían
Sköpunin
Sinfónían, Langholtskórinn og einsöngvararflytja Sköpunina eftir
Haydn á fimmtudagskvöldið
Finnska söngkonan Soile Isokoski.
Silja Aðalsteinsdóttir skrifar um bókmenntir
Siglir fjær og fjær
í jaðri bæjarins
eftir Jónas Þorbjarnarson
Forlagið, 1989
Jónas Þorbjarnarson gefur út
sína fyrstu bók þegar allþekkt
skáld. Hann hefur birt ljóð í tíma-
ritum, m.a. Tímariti Máls og
menningar, og hann vann fyrstu
verðlaun í ljóðasamkeppni
Morgunblaðsins í fyrra. Hann er
tæplega þrítugur og hefur tekið
hröðum breytingum sem skáld á
undanförnum árum, eins og sést
ef borin eru saman ljóðin í þessari
bók og eldri ljóð.
í jaðri bæjarins skiptist í þrjá
kafla og munurinn milli þeirra er
einkum sá að myndmál og tákn
verða flóknari. Ljóðin eru stutt
og látlaus hið ytra, ljóðmálið
skrúðlaust og myndirnar yfirleitt
beinar og einfaldar, einkum
framan af. Gott dæmi er „Vakt“
(11).
Mörg ljóð sýna óvænta nátt-
úruskynjun svo ungs borgarbúa.
í fyrsta ljóðinu, „Tvísöng“, stillir
hann upp höfuðskepnunum sem
hann á svo oft eftir að nefna, lofti'
(nepju), jörð (fjalli) og vatni
(öldu) gagnvart manneskjunni.
Ljóðið myndar líka einfalda en
haglega teikningu af láréttum og
lóðréttum strikum.
Tengd náttúrunni eru fjarskinn
og sögnin að hverfa sem koma
furðu oft fyrir í þessari stuttu
bók. Dularfulli báturinn hverfur
út fjarðarmynnið („Saga úr
þorpi“), vinnumaðurinn hverfur
nærsýnum hundi („Án þess að-
kalla á hundinn"), maður horfir í
fjarskann (,,Vakt“), þú siglir fjær
og fjær (,,Ævintýri“)... ég hverf
en fjallið ekki („Ölduhreyfing”).
Stundum verður fjarskinn nærri
því áþreifanlegur, ein sog í prós-
aljóðinu „Fræði“ sem fjallar um
tímann, það mikla hugðarefni
skálda og tjáir einhverja sérkenn-
ilegustu hugsun bókarinnar í
heillandi ljóði.
Tengd þessari „fjarveru" eru
vonbrigði og einsemd - „Sá dagur
sem þú mæltir þér mót við / kem-
ur ekki..." Skáldið vill vera einn
og neitar meira að segja fylgd
engils gegnum skóginn, hann
dregur bros sitt úr slíðrum og
heldur einn inn í nóttina móts við
hvöss rísandi tungl („Nei við eng-
il“).
Bak við þessa stilltu firringu
grillir í skilnað elskenda, fjarlæga
(týnda) hamingju og nálæga sorg
sem reynt er að bægja frá - „Gró-
andi, klæð ekki laufí / þetta tré,
sem var / sem er minning um ann-
að sumar ..." Stundum örlar á
von. Ef við hittumst á*hlutlausu
landi, „í víðáttunni langt ofar
Jónas Þorbjarnarson
byggð“ á málsvæði heiðagæsa og
við tölum ekki, trúum bara hvort
á annað þá gætum við náð sam-
bandi - eða hvað? Ekki er nein
von eftir í „Framhjá steininum"
þegar þú „undrast kvíðann / sem
þéttist / og þyngir þér skrefin ...“
Ekki heldur í hinu gullfallega
ljóði „Vatn“ þegar manneskja og
náttúra verða eitt - „Og djúpt
undir vatnsborðinu andlit / sem
ég snerti fyrir löngu / andlit þitt /
ég man ilm af hári og sjó ...“
Maður og náttúra renna líka
saman í óhugnanlegri ljóðmynd í
„Snjókoman þéttist" þar sem
segir:
ekkert
aðskilur mig og veðrið
það er líkt og við séum hvort
annað
þeirri hugsun snjóar
á augu mín
sest
ég sest í mjúka skafla
held
áfram að snjóa
hugsunarlaust
í þessu Ijóði og fleiri ljóðum er
borin fram á hógværan og kurt-
eislegan hátt - því þessi ljóð eru
umfram allt kurteis - löngun til
að hverfa, þurrkast út, deyja -
ekki „af neinu hugarvfli vegna
dauðans“, ein sog segir í „Áður
en ég lendi“, „heldur af því að ég
sætti mig ekki einu sinni við óhjá-
kvæmilega svefnþörf.“ Kannski
er síðasta ljóðið, „Litir“ ofur-
raunsæ mynd af því þegar þessi
ósk uppfyllist.
I jaðri bæjarins er ekki
auðveld bók og ekki glaðvær eða
bjartsýn. Ljóðin eru svo öguð og
persóna þeirra svo fjarlæg að
stundum langar mann til að sjá
næstu gerð á undan þeirri sem
birt er til að gá hvort maður hafí
skilið þau rétt. En ljóðin ná
tökum á lesanda smám saman
uns kurteisi þeirra verður óþægi-
lega ágeng. Og það var áreiðan-
lega ætlun Jónasar.
Ólöf Pétursdóttir skrifar um barnabœkur
Sólarsaga: að prjóna trefla fyrir jólin
Sköpunin eftir Haydn er á dag-
skrá á næstu áskriftartónlcikum
Tónlist
Lúðrasveit
verkalýðsins
Músík er eldri en mannlegt
mál, því að söngur var fyrsta
tungumál mannsins. Á frumstigi
sínu er músík tilvísun um tilveru,
nytjaliður í daglegum tjá-
skiptum, endurspeglun hugsana
og tilfinninga, vitneskjuboðun
um reynslu, förunautur daglegs
lífs, aðalstoð í ákalli til guðanna
sem æðstu máttarvalda, vinnu-
söngur og vögguvísa. Þannig varð
smám saman lag að tilveruskil-
yrði ljóðs. Þarmeð var öll músík
snar þáttur í tilvistarlífs-
hræringum mannsins í blíðu og
stríðu. Og elztu ljóð vitna um
sunginn flutning.
Með tilkomu hljóðfæraiðnaðar
hefst nýr kapítuli. Efnt er til
konserta gegn greiðslu á að-
göngugjaldi (fyrir um 200 árum).
Atvinnumennska verður til, enda
þótt furstahirðir og aðalkirkjur
hefðu löngu áður haft fastráðna
músíkanta í sinni þjónustu.
En alþýða manna þurfti líka á
sinni músík að halda. Götuvísur
farandsöngvara og spilamanna
gerðu mönnum glatt í geði. En
þeir komu og fóru, voru hverfulir
sem vindurinn. Búsetufólk
myndaði því samtök til iðkunar
söngs og hljóðfæraleiks. Slíkir
hópar þrifust ekki á þeirri
nautnastefnu eða hedonisma,
sem fram kom með konsert-
greiðslufyrirkomulagi, heldur af
þeirri ánægju, sem til verður og
út frá sér smitar með virkri þátt-
töku í því að reisa tónanna bygg-
ingu, eignast sjálfur hlutdeild í
sköpun samræmis.
Lúðrasveit verkalýðsins er
einn af þessum áhugamanna-
flokkum. Með konsert sínum í
vistlegum húsakynnum Lang-
holtskirkju 25. nóvember, með
rösklega 50 manna blásaraliði
sýndi hún, hvers vænta má, þegar
driffjöður er ósvikinn áhugi og
einlæg leikgleði. Að því leyti
gætu öll verkalýðsfélög tekið sér
þetta bræðra- og systra-félag til
fýrirmyndar.
Verkefnaskrá var mjög vel val-
in, tilbreytingarík og oft kröfu-
hörð. Víða örlaði á athyglis-
verðum hljómskiptum, sem út-
heimta kostgæfni í skilvirkni, og
tókst býsna vel að sneiða fram hjá
slíkum ásteytingarsteinum, einn-
ig í Þjóðlagasvítu Vaughan Wil-
liams (þrátt fyrir fullveika óbó-
rödd), þessa frábæra fulltrúa
enskrar þjóðernisstefnu,en svíta
hans var vandleiknust viðfangs-
efna og jafnframt athyglis-
verðust.
Ánægjulegt var að sjá mikið af
kornungum liðsmönnum, bæði
piltum og stúlkum, skipa raðir
blásara og slagverksmanna. Öll
voru þau að verki af lífí og sál,
samhent og samtaka. Samein-
ingarmáttur tóniðkunar var hér
bæði auðsær og auðheyrður, allt
ofan frá himinbláma flautunnar
(að ógleymdum konsertmeistara
pikkóló-flautu) niður til tignar-
legrar drynjandi básúnista. Með
öruggum tvíslags-upptakti sínum
reyndist stjórnandinn, Jóhann
Ingólfsson, vera óskeikull for-
svarsmaður þessa frísklega
músí.sérandi, samstiilta félags.
Dr. Hallgrímur Helgason
Sinfóníuhljómsveitar íslands,
sem verða í Háskólabíói á
fimmtudagskvöldið. Verður
þetta í fjórða sinn sem Sköpunin
er flutt hér á landi, en hún var
flutt hér í fyrsta sinn fyrir hálfri
öld, í desember 1939.
Flytjendur ásamt hljóm-
sveitinni eru Langholtskórinn og
þrír einsöngvarar, Guðbjörn
Guðbjörnsson, Viðar Gunnars-
son og söngkonan Soile Isokoski,
finnskt nýstirni á tónlistarsvið-
inu. Hún kom fyrst fram á tón-
leikum í Helsinki árið 1986 og
hefur síðan unnið til verðlauna í
nokkrum söngvakeppnum, með-
al annars til annarra verðlauna í
heimssöngvarakeppni BBC.
Út er komin hjá Máli og menn-
ingu bók Andrésar Indriðasonar,
Sólarsaga. Aftan á bókarkápu
segir að bókin sé sjálfstætt fram-
hald bókarinnar Alveg milljón!
sem út kom í fyrra, „og hlaut frá-
bærar viðtökur”. Það er greini-
lega verið að róa á sömu mið og í
fyrra... en skyldi vera meira blóð
í þeirri rýru kú? Það kemur í ljós.
Nú skal tekið fram að Andrés
Indriðason hlýtur að teljast vand-
aðri höfundur barna- og
unglingabókmennta en margur
annar. Hann skrifar fallegan og
lipran stfl og tekst ágætlega að
lýsa hraðri atburðarás. Hinu er
ekki að neita að vinnubrögð hans
og vinnuafköst virðast stundum
vera meira í ætt við treflafram-
leiðslu en bókmenntastörf. And-
rés prjónar fimlega, hverja um-
Kórstjóri er Jón Stefánsson og
hljómsveitarstjóri Petri Sakari,
aðalstjórnandi Sinfóníunnar.
Sköpunin þykir endurspegla
trúfestu Haydns á aðdáunarverð-
an hátt, enda er eftir honum haft
að aldrei hafi hann verið jafn
guðhræddur og þegar hann samdi
hana. Verkið var frumflutt í Vín-
arborg í apríl 1789 og urðu áhorf-
endur svo frá sér numdir af hrifn-
ingu að það varð að endurflytja
verkið þrisvar.
Tónleikarnir hefjast kl. 20:30 á
fimmtudagskvöldið. Miðasala er
í Gimli við Lækjargötu og í Há-
skólabíói við upphaf tónl-
eikanna.
LG
ferðina á fætur annarri. Kaflar
eru margir og nokkurn veginn
jafnlangir, söguþráður jafn og
þéttur, en jafnframt rislaus. Fyrst
á réttunni, svo á röngunni. Út-
koman verður laglegur trefill.
Gallinn er bara sá, að mynstrið er
eins og á treflinum á undan, enda
er stuðst við sömu uppskrift. í
besta falli eru einhver tilbrigði í
litavali. Víst er handbragðið
snoturlegt. Engir lausir endar,
engir teljandi hnökrar. Lesandi
brosir annað veifið út í annað.
Allt gengur upp í lokin, þegar
höfundur fellir af prjónum sín-
um. Nú hef ég ekki neitt á móti
treflaprjóni, en það hlýtur að
teljast til heimilisiðnaðar fremur
en listgreinar.
Vonandi á Andrés sér ekki
annan metnað með bók sem þess-
ari en þann að stytta einhverjum
stundir (ekki ýkja margar). Það
er ekkert athugavert við það, en
þarf endilega að gjörnýta hverja
uppskrift? Voru til dæmis Stæla-
bækurnar ekki orðnar einum of
margar? Ég hefði óskað þess að
sjá fleiri bækur í ætt við Upp á
aeru og trú. Þar tókst vel til þótt
varla verði sú bók talin
„skemmtileg” á sama hátt og
Sólarsaga. En þar var þó tekist á
við ákveðinn vanda, reynt að
vinna úr dapurlegum veruleika.
Þar voru persónur mun nær því
að vera af holdi og blóði en í þess-
um myndlausu myndabókum
sem á eftir komu (Alveg milljón,
Sólarsaga). Hlaut Upp á æru og
trú kannski ekki nógu „frábærar
viðtökur”?
Að lokum ber að geta þess að
útlit og allur frágangur Sólarsögu
er til fyrirmyndar. En er kannski
of mikið í skyndibitann lagt?
Ólöf Pétursdóttir
Miðvikudagur 6. desember 1989 ÞJÓÐVILJINN - SÍÐA 7