Þjóðviljinn - 09.01.1990, Blaðsíða 4

Málgagn sósíalisma, þjóðfre/sis og verkaiýöshreyfingar
KLIPPT OG SKORIÐ
Nyrst
Bretlandseyja?
Forsætisráöherra íslands hefur undanfarna daga sætt
ámæli frá forstjóra Sambands íslenskra samvinnufélaga,
fyrir ummæli sem gætu aö sögn forstjórans haft óheppileg
áhrif á lánardrottna Sambandsins, einkum í Bretlandi. Þetta
nýstárlega orðaskak beinir athyglinni að áhrifum Breta á
íslensk málefni fyrr og síðar.
Steingrímur Hermannsson hefur ítrekað lýst því yfir opin-
berlega, að sér sé kunnugt um áhyggjur erleridra banka
vegna skuldastöðu Sambandsins og að þeir hafi „aldrei
knúið jafnfast á og núna“. Forsætisráðherra telur Lands-
bankanum standa ógn af þessari stöðu mála, enda sé hún
reyndar „grafalvarlegt mál fyrir þjóðarbúið allt“. Vísar hann
til þess að erlendu bankarnirgeti gjaldfellt lán Sambandsins
og þar með rýrni traust erlendra aðila á íslendingum sem
viðskiptamönnum svo óviðunandi sé.
Guðjón B. Ólafsson, forstjóri Sambandsins, lýsir frammi-
stöðu forsætisráðherra með þessum orðum í viðtali í DV í
gær: „Ég tel að erlendir bankar geti orðið órólegir af svona
gáleysislegu tali.“ Hann segir þetta fráleita lýsingu á fjár-
hagsstöðu fyrirtækisins og því sé hér af ábyrgðarleysi sáð
frækornum tortryggni.
Nú er það út af fyrir sig athyglisvert, að ráðamenn auðs og
valda á íslandi geri ráð fyrir því að erlendir bankar byggi
niðurstöður sínar um íslensk efnahagsmál á reykvískum
dagblaðafréttum. Hins vegar er kannski eðlilegt að Sam-
band íslenskra samvinnufélaga óttist viðbrögð erlendis, ef
oddvitar ríkisstjórnarinnar láta þau boð út ganga, að fyrir-
tækið geti orðið gjaldþrota innan tiltekins tíma að ákveðnum
forsendum gefnum og misst lánstraust sitt fyrirvaralítið á
flestum vígstöðvum.
Eru bæði Sambandsforstjórinn og ráðherrar þeir sem
hafa tjáð sig um málið að segja: Fulltrúar erlendra fjár-
magnsstofnana hafa ekki bara ráð íslenskra fyrirtækja,
heldur sjálfs lýðveldisins í hendi sér? Erum við sem sagt
löngu boltuð í gólf Evrópubandalagsins?
Stjórnmálamenn af eldri kynslóðinni og yngri sagnfræð-
ingar hafa á síðustu árum sýnt okkur með skýrum hætti,
hvernig ísland lenti á „bresku valdsvæði". í bresku ráðu-
neytunum hefur öldum saman ríkt sá skilningur að ísland
væri nyrst Bretiandseyja. Dönum leyfðist að halda uppi
lögum, þjónustu og viðskiptum, en ævinlega þegar eitthvað
lá við, skárust bresk stjórnvöld í leikinn og stjórnuðu hér því
sem þau vildu.
En Bretar njóta vinsælda hér. Ekki er nóg með að Egill
Skallagrímsson hafi lært bragarhætti hjá þeim, og aðrir að
skrifa og teikna, heldur reyndist verslun við Breta oft hag-
stæð á tímum danskrar nýlendustjórnar. Hugsjónamenn og
frömuðir okkar létu síðan hugann fremur hvarfla til Breta en
annarra þjóða.
Nærri lá, að íslendingar gengju til liðs við ensku biskupa-
kirkjuna á 19. öldinni og enn er hér fylgt breskri ritskoðun í
biblíuútgáfum. Sú stytta útgáfa Ritningarinnar sem íslend-
ingar prenta er þó hæpin sérviska, álíka og spíritisminn, sem
íslendingar apa líka eftir Bretum í stórfenglegri stíl en annars
staðar þekkist.
í mestu hagsmunaátökum og árekstrum sem orðið hafa á
Norðurhöfum, í heimsstyrjöldunum tveimur, tryggðu Bretar
sér umsvifalaust áhrif og stjórnvald hér um slóðir. Enski
konsúllinn stjórnaði frá Reykjavík í þeirri fyrri og Bretar
sendu herlið í þeirri síðari. Þorskastríðin eru öllum á miðjum
aldri í fersku minni. Af sjónarhóli Breta sem líta á ísland sem
norðurtanga Stóra-Bretlands var ekkert eðlilegra en þeir
ættu hefðbundinn rétt til veiða og stjórnsýslu hér.
Alla öldina hafa breskir bankar veitt (slendingum verulega
þjónustu. Uppskátt er og óumdeilt, að nokkrum sinnum
lögðu þeir beinlínis á ráðin um innanríkismál okkar, einkum
fyrr á tíð. Hitt var á færra vitorði, þangað til nú, að það
upplýsist í orðaskiptum forsætisráðherra og forstjóra Sam-
bandsins, að bárur úr buddum Lundúna brotna enn hvítfyss-
andi á höfðum íslenskra ráðamanna.
ÓHT
Sú sem var of sæt fyrir þig: Carole Bouque.
Amerískt bíó
Jólamyndir kvikmyndahús-
anna floickast flestallar með has-
armyndum (gamanmyndirnar
líka, þær lifa á hasar þó að gam-
anið gangi ekki ævinlega út á of-
beldi), og þær eru allar amerísk-
ar. Enn einu sinni spyr áhuga-
maður um kvikmyndir hvort bíó-
stjórar haldi að Reykjavík sé
smábær í miðríkjum Bandaríkj-
anna. Ekki geta þeir kvartað
undan lélegri aðsókn að húsum
sínum þegar þeir bjóða upp á
aðra rétti: Gestaboð Babettu var
sýnt samfellt í tæpt ár, Pelle sigur-
vegari stefnir í sama.
Pegar ég horfði á Fjölskylduna
ítölsku mér til óblandinnar
ánægju á síðustu kvikmyndahátíð
rifjaðist upp fyrir mér að einu
sinni hafði ég mikið dálæti á Vitt-
orio Gassman og sá - oftar en
ekki í menningarlegum bíóhús-
um Hafnarfjarðar - allar kvik-
myndir sem hann lék í, bæði
ítalskar og amerískar. Undan-
farna áratugi hefur hann ein-
göngu leikið í ítölskum myndum
og þar sem þær koma ekki til ís-
lands - nema ein og ein á kvik-
myndahátíð - hefur mér verið
meinað að fylgjast með þessum
ágæta leikara.
Almenningur fer ekki síst í bíó
til að horfa á eftirlætin sín leika.
Stjörnur eru búnar til með
auglýsingaherferðum til þess að
minna þurfi að eyða í auglýsingar
á stökum myndum sem þær leika
í. Nú höfum við um hríð ein-
göngu fengið að kynnast banda-
rískum kvikmyndastjörnum, og
það er þess vegna sem við höld-
um mest upp á þær, ekki af því að
þær séu bestar.
Myndirnar sem við fáum frá
Ameríku eru heldur ekki alltaf
merkilegustu myndirnar frá þeim
bæ, iðulega erum við svikin um
bandarískar myndir sem hljóta
viðurkenningu í Evrópu - eins og
þar með sé gulltryggt að íslend-
ingar vilji ekki sjá þær!
Hvar eru myndirnar sem þóttu
bestar eða urðu vinsælastar af
innlendri framleiðslu í Þýska-
landi, Frakklandi, Bretlandi, ít-
alíu og á Norðurlöndunum í
fyrra? Af hverju fengum við ekki
að sjá eitthvað af þeim um jólin?
Að ég nefni nú ekki Pólland,
Rússland, Japan ... Hvenærfáum
við að sjá Of sæt fyrir þig (Trop
belle pour toi) með sjarmörnum
Depardieu sem fékk sérstök
verðlaun í Cannes í fyrra, eða
nýju myndina hans Beineix um
Rósalind og ljónin. íslendingar
kunnu vel að meta bæði Dívu og
Betty Bleu.
Kannski fáum við ekki að sjá
rómantísku gamanmyndina
Romuald et Juliette eftir Coline
Serreau fyrr en Ameríkanar eru
búnir að gera sína útgáfu af
henni. Þannig fór fyrir mynd
sama leikstjóra um Þrjá menn og
körfu. Hún varð að metsölu-
myndinni Þrír menn og barn í
Ameríku og sigraði heiminn. Sú
franska var samt miklu hlýlegri,
fyndnari og betur leikin. Um það
geta þeir borið sem tókst að fá
miða á einhverja af örfáum sýn-
ingum á henni á kvikmyndahátíð
í Reykjavík.
Kvikmyndahátíðir eru góðar
og nauðsynlegar, en íslenskir bíó-
stjórar hafa alveg misskilið til-
gang þeirra hingað til. Þær eru
ekki til þess að reka áhugamenn í
bíó þrisvar á dag í eina viku, og
valda þeim árlöngum kvíða fyrir
að fá flensuna einmitt þá daga;
þær eru til að kynna myndir og
gefa þeim vissan gæðastimpil
áður en þær eru sýndar í kvik-
myndahúsum.
Elsku bíóstjórar, venjið okkur
á annað myndmál en amerískt
hasarmálfar. Gefið okkur tæki-
færi til að verða málkunnug bestu
kvikmyndastjörnum Evrópu.
Sýnið okkur eitthvað annað en
draugabana í lögregluskóla eitt
tvö og þrjú.
Reynt að losna
við tilbera
Nú berast fréttir af því að
nokkur þúsund manns hafi fallið í
innrás Bandaríkjamanna í Pa-
nama skömmu fyrir hátíð ljóss og
friðar. í sjónvarpinu sáum við
borgarhverfi í rúst eftir harka-
legar loftárásir. Allt vegna þess
að Bush þurfti að koma höndum
yfir einn mann.
Jónas Kristjánsson bendir á
það í prýðilegum leiðara í D V um
helgina að lítið hafi Bandaríkja-
menn lært af Mikael Gorbatsjov.
Á sama tíma og hann hafi sagt
„að Rúmenar væru einfærir um
að sjá um sín mál, lét George
Bush Bandaríkjaforseti hernema
Panama.“
En ekki er von að Kanar hafi
lært mikið af Mikael, því Jónas
bendir á að þeir hafi ekki heldur
lært margt af gangi sögunnar á
þessari öld:
„Að vísu voru Bandaríkin eng-
an veginn öfundsverð af stöð-
unni. Noriega var áður fyrr á
launum hjá Bush forseta, þegar
hann var yfirmaður bandarísku
leyniþjónustunnar, Bush var
með sínum hætti að losa Panama-
búa við uppvakning, sem hann
hafði sent þeim.
En einföldu lausnirnar reynast
oft engar lausnir, þegar til langs
tíma er litið. Bandaríkin hafa ára-
tugum saman beitt hernaðarlegu,
stjórnmálalegu og efnahagslegu
ofbeldi til að hafa sitt fram í
Suður- og Mið-Ameríku, jafnan
með slæmum afleiðingum fyrir
báða aðila ...
Bandaríkjamönnum mistókst
að bjarga Suður-Víetnam frá
kommúnistum. Þeim mistókst að
bjarga Líbanon frá ofsatrúar-
mönnum íslams. Þeim hefur mis-
tekist að hafa sitt fram í Suður- og
Mið-Ameríku. Þeim hefur þó
ævinlega tekist að velja sér
ókræsilega leppa.
í skák heimsveldanna felur
hernaðarsigur líðandi stundar í
sér pólitískan ósigur um langa
framtíð. Hver vann síðari
heimsstyrjöldina? Þýskaland eða
Japan?“
Er róni
bara róni?
Það hefur lengi loðað við
landann að líta á drykkjumenn
sem glataða snillinga. Væru
menn örlagabyttur var talað með
virðingu um það sem „hefði get-
að orðið úr þeim“ ef þeir hefðu
ekki lent ofan í flöskunni. Jafnvel
hefur kveðið svo rammt að þessu
að ungir gáfumenn og dúxar í
skóla þættust vera fyllibyttur ef
þeir voru ekki svo heppnir að
vera það.
í sama DV og Jónas skrifar áð-
urnefndan leiðara er ritdómur
um ljósmyndabókina Innan
garðs eftir Þórarin Óskar Þórar-
insson þar sem kveður við annan
tón og boðar kannski breytt við-
horf:
„Róni er róni er róni,“ segir
þar. „Að kalla róna „innangarðs-
mann“ eða „heimspeking“ er
sjálfsblekking, háð og hræsni. En
hins vegar ber að auðsýna slíkum
mönnum sömu tillitssemi og öðr-
um. Þeir eiga rétt á að halda sinni
mannlegu reisn jafnvel gagnvart
þeim sem af hugsjón vilja sýna
ljótleikann í tilverunni.“
Er ekki þversögn í þessu?
SA
þlÓÐVILJINN
Síðumúla 6-108 Reykjavík
Sími: 681333
Kvöldsími: 681348
Símfax:681935
Útgefandi: Útgáfufél-g Þjóöviljans.
Framkvœmdast jóri: Hallur Páll Jónsson.
Ritstjórar: Árni Bergmann, Ólafur H.Torfason.
Fróttastjóri: SiguröurÁ. Friðþjófsson.
Aðrir blaðamenn: Dagur Þorleifsson, ElíasMar(pr.),Guömundur
Rúnar Heiðarsson, HeimirMár Pótursson, HildurFinnsdóttir(pr.),
Ingibjörg Þorsteinsdóttir, Jim Smart (Ijósm.), Kristinn Ingvarsson
(Ijósm.), Lilja Gunnarsdóttir, ÓlafurGíslason.ÞorfinnurOmarsson
(íþr.), Þröstur Haraldsson.
Skrifstofustjóri: Sigrún Gunnarsdóttir.
Skrifstofa: Guörún Geirsdóttir, Kristín Pétursdóttir.
Auglýsingastjóri: Olga Clausen.
Auglýsingar: Guðmunda Kristinsdóttir, Svanheiður Ingi-
mundardóttir, UnnurÁgústsdóttir.
Símavarsla: Sigríður Kristjánsdóttir, Þorgerður Sigurðardóttir.
Bílstjóri: Jóna Sigurdórsdóttir.
Útbreiðslu-og afgreiðslustjóri: Guðrún Gísladóttir.
Afgreiðsla: Bára Sigurðardóttir, Halla Pálsdóttir, Hrefna
Magnúsdóttir.
Innheimtumaður. Katrín Bárðardóttir.
Útkeyrsla, afgreiðsla, ritstjórn:
Síðumúlað, Reykjavík, símar: 68 13 33 &68 16 63.
Símfax:68 19 35
Auglýsingar: Síðumúla 6, símar 681331 og 681310.
Umbrot og setning: Prentsmiðja Þjóðviljans hf.
Prentun: Blaðaprent hf.
Verðílausasölu:90kr. Nýtt Helgarblað: 140kr.
Áskriftarverð ó mánuði: 1000 kr.
4 SÍÐA — ÞJÓÐVILJINN Þriðjudagur 9. janúar 1990